Termiz Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti T120-guruh talabasi Shodiyev Ramziddinning O’simliklar oziqlanishi va o’g’it fanidan taqdimoti

БОР. Бор жуда кўп ўсимликларнинг ўсиш ва ривожланиши учун зарур элемент хисобланади. Айниқса, зиғир, рангли карам ва қанд лавлаги ўсимликлари бор бўлмаган озуқали эритмада тез зарарланади ва қуриб қолади (2-расм). Умуман, икки паллали ўсимликлар борни бир паллалиларга нисбатан купроқ талаб этади.

Ўзбекистондаги бўз тупроқларда умумий миқдори 31-35 кг/мг атрофида бўлиб, ўзлаштириладиган қисми 0,3-Г,2 мг/кг.га тенг.

Ўсимликларда ўртача 0,0001 ёки 0,1 мг/кг қуруқ масса ҳисобида бор бўлади. Бор айниқса, ўсимлик гулларида, ҳужайра пўстида тўпланади. Кўп физиологик жараёнларга таъсир этади. Бор гулчангларнинг унишини ва чанг найларининг ўсишини тезлаштиради. Гуллар, мевалар сонини кўпайтиради. Углеводлар, оқсиллар ва нуклеин кислоталарнинг алмашинувига таъсир этади. Бор етмаганда репродуктив органларнинг шаклланиши чангланиш ва мева тугунларининг ҳосил бўлиш жараёнлари издан чиқади. Ўсиш конуси биринчи навбатда нобуд бўлади.

Профессор М.Я.Школьникнинг кўрсатишича, бор элементи ферментлар таркибига кирмайди. Унинг таъсири таснифий хусусиятга эга. У феноллар алмашинувида иштирок этади. Икки паллалилар тўқималарида бор етмаган тақдирда феноллар ва ауксинлар кўп тўпланиши аниқланган. Бу эса нуклеин кислоталари ва оқсилларнинг синтезини издан чиқаради. Феноллар жуда кўп тўпланганда тонопластнинг ўтказувчанлиги кучаяди. Натижада полифеноллар вакуоладан цитоплазмага чиқади ва полифенолоксидаза ферменти иштирокида хинонларгача оксидланади. Хинонлар эса ўсимликни захарлайди. Ўсиш конуслари ўла бошлайди.

Ўғит сифатида бор кислотасини (Н2В03) ишлатиш мумкин. Унинг таркибида 17 фоиз бор бўлади. Борли чиқиндилардан фойдаланиш ҳам яхши натижа беради.