Termiz davlat universiteti professor A. N. Ro’ziev nomidagi «Geografiya»

 
5. Baromertrik niverlirlash 
Ma'lumki,  err  xavo  katlami  bilan  uralgan.  ERrni  urab  olgan  xavo  katlami  atmosferra 
deryiladi.  Xar  kanday  jism  kabi  xavoning  xam  ogirligi  bor.  M:  derngiz  yuzasidagi  1  litr 
xavoning  ogirligi  taxminan  1,3  gr.  kerladi.  Xavo  ma'lum  ogirlikka  ega  bulgani  uchun 
bosim vujudga kerltiradi. Xavo bosimi 1 sm2 yuzada taxminan 1 kg ga terngdir. Yukoriga 
kutarilgan  sari  xavo  siyraklashadi  va  shu  sababli  xavo  bosimi  xam  pasaya  boradi. 
Dermak, joyning balandligiga karab xavo bosimi xam uzgaradi. Xavo bosimi odatda, mm 
va  sm  xisobidagi  simob  ustunining  balandligi  bilan  ulchanadi.  Xavo  termperraturasi  0° 
(tserlsiy) paytida derngiz suvi yuzasida atmosferra bosimi 760 mm ga terngdir. Derngiz 
satxidan  yukoriga  tomon  bu  mikdor  kamaya  boradi.  M:  derngiz  satxidan  110  m  ga 
kutarilsak,  xavo  bosimi  taxminan  750  mm,  220  m  ga  kutarilsak  740  mm  buladi.  Xavo 
bosmining  balandlik  ortgan  sari  shu  tarika  uzgara  borishi  konunga  asoslanib 
nuktalarning nisbiy balandligini aniklash mumkin. 
Niverlirlashning bu usuliga boromertrik niverlirlash deryiladi. M: xavo bosimi tog etagida 710 mm 
bulib,  tog  terpasida  695  mm  ekanligini  ulchadik,  deryaylik.Tog  etagi  bilan  tog  terpasidagi 
atmosferra bosimining farki 710-695q15 mm. 1 mm xavo bosimi taxminan 11 m ga terng dersak, 
togning nisbiy balandligi 15x11q165 mertr buladi. Nuktalarning nisbiy balandliklari bu usul bilan 
taxminiy  aniklanadi.  Chunki  err  yuzasidagi  xar  bir  nuktada  xavo  bosimi  turli  tabiiy  sharoit  va 
xodisalar  ta'siri  natijasida  uzgarib  turadi.  Xavo  bosimining  uzgarishiga,  ayniksa  atmosferra 
sirkulyatsiyasi va xavo termperraturasining ta'siri kattadir. Termperraturaning uzgarishi bilan xar 1 
mm bosimga tugri kerladigan balandlik xam uzgari boradi. Odatda 1mm bosimga tugri kerladigan 
balandlik kiymati termperratura kutarilganda ortadi, termperratura pasayganda esa kamaya boradi. 
M: atmosferra bosmi 720 mm, termperratura 5°S bulsa , 1 mm bosimning balandlik kiymati 10,9 
m.ga, termperratura 10°s bulganda 11,12 m ga, 20°s. bulganda 11,9 m. ga, 30°s. bulganda esa 12,3 
m. ga ,terngdir. 

---

 
99 
Undan tashkari, 1 mm bosmga tugri kerladigan balandlik kiymati atmosferra bosimi turlicha bulgan 
joylarda xam xar xil buladi.M: termperratura 0°, bosim 760-750 mm orasida bulsa 1 mm. bosmning 
balandlik  kiymati  10,69  m  ga  ,  730-720  mm  orasida  bulsa  11,14  m.  ga,  700-690  mm  orasida 
bulganda  esa  11,62  m.  ga  terngdir.  Dermak  baromertrik  niverlirlash  vaktida  termperratura  va 
bosimning uzgarishini e'tiborga olish lozim. Buning uchun xar bir nuktada  atmosferra bosimini 
ulchash bilan birga xavoning termperraturasi va atmosferra bosimining uzgarishi xama niklanadi. 
Nisbiy balandliklarni xisoblab chikarishda bosim va termperraturaning uzgarishiga karab tuzatmalar 
kiritiladi.