Termiz davlat universiteti professor A. N. Ro’ziev nomidagi «Geografiya»

4. Trigonomertrik niverlirlash. 
Yukorida aytganimizderk, Trigonomertrik niverlirlash topografik plan olishda, balandlik farki katta 
bulgan  nuktalar:  tog,  terpa,  minora,  imoratlar  va  boshka  xil  rerlerf  shakllarini  xamda  tur  li 
prerdmertlarning  balandligini  aniklashda  kullaniladi.  Trigonomertrik  niverlirlashning  moxiyatini 
tushunish uchun kuyidagi shaklni kurib chikamiz. 
Bu shaklda ABB1 uchburchakning VV1 tomoni,shu uchburchakning.  A   nuktasiga nisbatan V 
nuktasining     balandligi  (p)buladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
      

   
                    A 
 
 
 
 
 
 
     d   
 
 
 
 
 
U   kuyidagi Trigonomertrik   formula bilan aniklanadi:  
h=AB sin

    
 yoki    h=AB
1
tg 
6y errda AV joydagi A nukta bilan V nukta orasidagi kiya masofa, AV1 shu masofaning 
gorizontal proerktsiyasi, (-joydagi AV chizik bilan shu chizikning A nuktasidan utkazilgan 
gorizontal  terkislik  (AV1)  orasida  xosil  bulgan  kiyalik  burchagidir.  Joydagi  kiya  masofa 
(AV)  ni  D  bilan,  shu  masofa  ning  gorizontal  proerktsiyasi  (AV^ni  d  bilan  berlgilasak, 
formula kuyidagicha buladi: 
h=D sin

   ёки h=d td

 
В 
 
 
h 
 
 
B 
         
        
D 

---

 
98 
bu  formulalar  Trigonomertrik  niverlirlashning  asosiy  formulalari  xisoblanadi.  Karta  yoki 
planda  joydagi  masofaning  xakikiy  uzunligi  emas,  balki  uning  gorizontal  proerktsiyasi 
tasvirlanganidan plan olishda kuprok hqd td( formuladan foydalaniladi, Bu formuladan 
ikki  nuktaning  bir-biriga  nisbatan  past-balandligini  aniklash  uchun  bu  ikki  nukta 
orasidagi  masofani  va  kiyalik  burchagini  ulchash  kerrakligi  kurinib  turibdi. 
Trigonomertrik niverlirlashda masofa pulat lernta yoki dalnomerr bilan, kiyalik burchagi 
esa  verrtikal  burchaklarni  ulchashga  moslangan  asboblar  (eklimertr,  terodolit-
taxeromertr,  kiprergerl)  bilan  ulchanishi  mumkin.  Trigonomertrik  niverlirlashda  masofa 
dalnomerr bilan ulchansa, unga taxeromertrik niverlirlash derb ataladi.