Termiz davlat universiteti metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish asoslari

Suvlarni o’lchash.

1 kulok suv — 11,5 l/s 1 tegirmon suv — 5 kulok x 11.5=58 l/s 1 sanoch suv — 30 litr 1 xuplam — 15-20 ml 1 osh koshik - 15 Ml 1 ashir — 6 litr.

1. 
   davr: XVIII asrda Fransuz olimlari Laplas, Lagranj, Monj birinchi bulib metr tizimini (m va kg) taklif etishadi.
   

Metr tizimi bilan uzunlikni, yuzani, xajmni, massani O’lchash mumkin buladi. Usha davrda uzunlik birligi «metr» deb yer meridianining 40 mln.dan bir qismi. qabul qilingan.1m qilib, platinadan timsol (namuna) yasalgan.

Massaning birligi «kg» deb 4°S xaroratdagi 1 dm³ distillangan suvning massasini qabul .qilishgan. Shu massaga barobar qilib platinadan kada.ktosh yasalgan bulsa. uning diametri 39 mm ga teng bulgan. Birlik «kg» ga xam platinadan timsol (prototip) yasalgan. 1872 yil Xalkaro komissiya tomondan «kg» va «m» prototyplari qabul qilingan.

1875 yil 37 davlatlar shu timsollarni qabul qilganlar. Rossiya esa (1919 yildan boshlab) 1927 yil butunlay tatbiq etgan.

Ayrim davlatlarda metrik tizimga asoslangan holda alohida sohalar. uchun metrik tizimning karr&pari yoki ulushlari ishlatila boshlangan.

1832 yil nemis olimi Gauss har hil kattapiklarni O’lchash uchun o’zining tizimini takpif etdi — mm, mg, sek.

Shu birliklar orkali ayrim kattaliklar uchun xosila birliklarni tuzadi, ya’ni -— tezlik, bosim, kuvvat, ish va x.k. Fan va texnikaning rivojlanishi bilan Gauss tizimiga asoslangan bir kancha birliklar yaratildi. Chunki Gauss tizimi mayda edi. 1881 yil Xalkaro elektrotexnika komissiyasi SGS (sm, g, s) tizimini qabul .qiladi. Bu tizim buyicha asosan 2 xosila kattalikning birligi qabul .kilinadi. Ya’ni «ish» birligi qilib «erg» ni qabul .kilinadi/ «Kuch» birligi qilib «dina» qabul .kilinadi.

1 erg=10'⁷ joul;

1 dina=10’⁵ nyuton.

Kuvvat SGS tizimida erg/sek bilan ulchanadi.

Bosim esa — dina/sm²=1 bar deb belgilangan. Lekin SGS tizimi bilan elektrik va magnit kattaliklarini O’lchashning imkoniyati bupmagan.