Termiz davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti jismoniy tarbiya va sport nazariyasi kafedrasi

3. Saflanish va qayta saflanish 
Saflanish  –  talabalarning  о‗qituvchi  buyrug‗idan  sо‗ng  bironbir  safda  turish  uchun 
bajariladigan  harakatdir.  Saflanishlarda,  о‗qituvchi  barcha  talabalar  kо‗ra  oladigan  joyda  turishi 
shart. 
Mashg‗ulot oldidan guruh qoida bо‗yicha bir qator bо‗lib, ayrim hollarda esa, ikki qatorda 
saflanadi. 

---

65 
 
Saflanish uchun: «Bir, ikki, uch qatorga SAF-LAN!» buyrug‗i beriladi. Buyruq berilishi bilan 
guruh  sardori  yoki  navbatchi  safning  old  tomoniga  qarab  «ROSTLAN!»  holatida  turadi,  guruh 
uning chap tomonida saflanadi. 
Guruhning mashg‗ulotga tayyorligi tо‗g‗risida raport berishdan oldin sardor (navbatchi) guruh 
safini tekislaydi, uni sanatib chiqadi sо‗ng, «ROST-LAN!», «О‗NG-GA TEKIS-LAN!», («CHAP- 
GA!», «О‗RTA-GA») buyrug‗ini beradi. 
Guruh  sardori  (navbatchi)  о‗qituvchiga  2-3  qadam  yetmasdan  (shaxdam  qadam  bilan) 
tо‗xtaydi va raport beradi: «О‗rtoq о‗qituvchi! ... fakultetining ... kurs ... guruhi mashg‗ulot о‗tish 
uchun saf- landi. Rо‗yxat bо‗yicha ... kishi, safda ... kishi. Sardor (navbatchi)...». Keyin eng qisqa 
yо‗l  bilan  о‗qituvchi  turgan  tekislikka  borib,  safga  qarab  turadi.  О‗qituvchi  salomlashib,  guruh 
javob  qaytargandan  sо‗ng  guruh  sardori  (navbatchi)  о‗qituvchining  «ERKIN!»  buyrug‗ini 
takrorlaydi va safning о‗ng qanotiga turadi. Saflanish va raport berishni tantanali ruhda о‗tkazish 
lozim. 
Mashg‗ulot  boshlanishidan  oldin  raport  berilishiga  о‗qituvchining  jiddiy  munosabatda 
bо‗lishi, uning tashqi qiyofasi va qaddi-qomati bu an‘ananing muhim ahamiyatga ega ekanligini 
kо‗rsatishi lozim. 
Ketma-ket  qatorga  saflanish  —  «Ketma-ket  qatorga  (bir,  ikki,  uch  va  h.k.)  SAFLAN!» 
buyrug‗iga  binoan  bajariladi.  Guruh  о‗qituvchi  (navbatchi)ning  qо‗li  bilan  kо‗rsatgan  tomonda 
bajariladi. 
Buyruq bо‗yicha qator, ketma-ket, doira va h.k. bо‗lib saflanadi. Masalan, «Doiraga ...!», «Ikki 
qatorga ...!» 
Bir  qatordan  ikki  qatorga  qayta  saflanish.  Dastlab  «birinchi»  va  «ikkinchiga»  sanab 
chiqilgandan  sо‗ng,  «Ikki  qatorga  SAF-LAN!»  buyrug‗i  beriladi.  Bu  buyruqqa  kо‗ra,  ikkinchi 
raqamdagilar chap oyoqni bir qadam orqaga qо‗yadilar (hisob «bir»), о‗ng oyoqni juftiamasdan bir 
qadam о‗ngga qо‗yadilar (hisob «ikki») va safda birinchi turganning orqasiga о‗tgan holda chap 
oyoqni juftlaydilar (hisob «uch»). 
Bir qatordan uch qatorga qayta saflanish. Dastlab sanab chiqilgandan sо‗ng quyidagi buyruq 
beriladi: «Uch qatorga SAF- LAN!» Bu buyruqqa kо‗ra, ikkinchi raqamdagilar joyida turadilar, 
birinchi raqamdagilar о‗ng oyoq bilan bir qadam orqaga, chap oyoqni juftlamasdan turib, oldinga 
bir qadam qо‗yadilar va о‗ng oyoqni juftlab, ikkinchi raqamdagilarni orqasiga о‗tadilar. Uchinchi 
raqamdagilar  chap  oyoq  bilan  bir  qadam  oldinga,  о‗ng  oyoqni  juftlamasdan  yonga  qadam 
tashlaydilar va chap oyoqni juftlab, ikkinchi raqamdagilarning oldiga о‗tib turadilar. Avvalgidek, 
saflanish uchun quyidagi buyruq beriladi: «Bir qatorga SAF-LAN!» Qayta saflanish, saflanishga 
teskari tartibda о‗tkaziladi. 
21
 
Qatordan  «qirra  bо‗lib»  qayta  saflanish.  Guruhda  dastlabki  sanoq,  о‗tkazilgandan  keyin 
buyruq beriladi («6-3 joyida», «6-4-2 joyda» va h.k.), sо‗ng quyidagi buyruq beriladi: «Sanoqlar 
bilan QADAM BOS!» Talabalar sanoq, bо‗yicha zarur bо‗lgan qadamni tashlab, sо‗ng oyoqlarini 
juftlashadi.  О‗qituvchi  birinchi  qator  tо‗xtagunga  qadar  sanab  turadi.  Sanoq,  6-3-joyida  deb 
sanalganda 7 gacha; 9-6-3joyida deb sanalganda 1O gacha olib boriladi. 
Qayta  saflanish  uchun  quyidagi  buyruq  beriladi:  «Joyda  QADAM  BOS!»,  safdan 
chiqqanlaming  hammasi  orqaga  burilib,  о‗zjoylarga  qaytadilar,  joylariga  yetgach,  yana  orqaga 
buriladilar.  О‗qituvchi  safni  oxiridagi  talaba  turib,  orqaga  burilgunga  qadar  («bir»  «ikki»  deb) 
sanab turadi (14-rasm). 
 
 
 
 
21 
Tulenova X.B., Malinina N.N., Inozemseva L.A. Umumrivojlantiruvchi mashqlarni (URM) o‗rgatish metodikasi. Tashkent, 
2005 y. 

---

66 
 
 
Qator  guruhlarning  qanotini  aylanib  о‗tib,  ketma-ket  qatorga  qayta  saflanishi.  Dastlab 
uchtadan, tо‗rttadan va h.k. deb sanalgandan keyin quyidagi buyruq beriladi: «Guruh, ketma-ket 
qatorga (3-4 va h.k.), oldinga chap (о‗ng) yelka bilan QADAM BOS!» Bu buyruqqa kо‗ra, sanab 
chiqilgan  guruhlar  front  bо‗ylab  tekislikni  saqlagan  holda  ketma-ketlik  hosil  bо‗lgunga  qadar, 
qanot bilan oldinga yuradilar. Ikkinchi buyruq: «Guruh, TО‗XTA!» Yana qayta saflanish uchun 
quyidagi buyruqlar beriladi: 
1. 
«ORTGA!»
 
2. 
«O‗ng (chap) yelka bilan oldinga. Bо‗lim bilan bir qatorga QADAM BOS!»
 
3. 
«GURUH TО‗XTA!»
 
Sо‗nggi buyruq talabalar qatordagi о‗z joylariga yetgan vaqtda beriladi. 
Uch «qirra bо‗lib», bir ketma-ket qatordan qayta saflanish. Uchgacha sanab chiqilgandan 
keyin quyidagi buyruq beriladi: «Birinchi raqam ikki (uch, tо‗rt va h.k.) qadain о‗ngga, uchinchi 
raqam ikki (uch tо‗rt va h.k.) qadam chapga QADAM BOS!» Yana avvalgi holatga qayta saflanish 
uchun quyidagi buymq beriladi: «Joyda 
QADAM BOS!» Qayta saflanish juft qadam bilan bajariladi (113-rasm). 
Yurib  ketayotganda  bir  ketma-ket  qatordan  ikki,  uch  va  h.k.  ketma-ket  qatorlarga  burilib, 
qayta  saflanish.  Guruh,  chapga  aylanib-  yurib  ketayotganida  quyidagicha  buyruq  beriladi:  «Bir 
ketma-ket qatordan ikkitaga (uch, tо‗rt va h.k.) tiziiishga QADAM BOS!» (qoida bо‗yicha, buyruq 
guruhga zal yoki maydonning yuqori yoki pastida bо‗lgan chog‗da beriladi). Birinchi ikki talaba 
(uch, tо‗rt va h.k.) burilgandan sо‗ng, navbatdagilar о‗z saflarining oxiridagi talabaning buyrug‗i 
bilan,  oldindagilar  burilgan  joydan  buriladilar.  Keyinchalik  orani  yana  qayta  ochib  о‗tirmaslik 
uchun shu yeming о‗zida oraliqva masofa tо‗g‗risida kо‗rsatma berish mumkin (15-(a,b,c) rasm). 
Yana avvalgidek saflanish uchun buyruqlar beriladi: 
• 
«О‗NGGA!» 
• 
«О‗ng (chap)ga bir ketma-ket qator bо‗lib, bittadan avlanib QADAM BOS!» 
О‗rgatayotgan  paytda,  guruhdan  bir  necha  talabani  olib,  buyruqlar  beriladigan  joylarda 
tо‗xtatib, qayta saflanishni kо‗rsatish maqsadga muvofiqdir. 

---

67 
 
 
Bir ketma-ket qatorni ikki, tо‗rt, sakkiz ketma-ket qatorga bо‗lish va biriktirish orqali qayta 
saflanish. Qayta saflanish harakat davomida bajariladigan buyruqlar: 
• 
«Markaz orqali QADAM BOS!» (odatda, bu buyruq zalning о‗rtasida beriladi). • 
«Ketma-ket qator bilan bittadan о‗ngga va chapga aylanib QADAM BOS!». 
Buyruq  rо‗paradan  beriladi.  Bu  buyruq  bо‗yicha  birinchi  raqamdagilar  о‗ngga,  ikkinchi 
raqamdagilar chapga aylanib yuradilar. 
• 
«Markaz orqali ketma-ket qator bilan ikkitadan QADAM BOS!» Bu buyruq ketma- 
ket qator zalni qayta saflanish boshlangan joyida uchrashgan paytda beriladi. 
Bо‗lish  va  biriktirish  davom  ettirilganda,  tо‗rt,  sakkiz  va  h.k.  ketma-ketlikda  saflanish 
mumkin. 
Talabalarni avvalgi holiga qayta saflash, ajratish va qо‗shilish deyiladi, masalan, ikki ketma- 
ketdan bir ketma-ketga qayta saflash. Buyruq: «O‗ngga va chapga aylanib, bittadan ketma-ketga 
QADAM BOS!». Bu buyruq bо‗yicha о‗ng tomondagi ketma-ket о‗ngga, chap tomondagi ketma- 
ket  chapga  yuradi.  Qarama-qarshi  harakatda  o‗rtada  ketma-ketlar  uchrashib  qolganda,  quyidagi 
buyruq beriladi: 
«Ketma-ketga bittadan markazdan QADAM BOS!»