Termiz davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti jismoniy tarbiya va sport nazariyasi kafedrasi

Nazorat savollari: 
 
1. 
Xotin-qizlar organizmining tuzilishining xususiyatlarini bilasizmi? 
2. 
Sо‗nggi yillarda olib borilgan tadqiqotlardan olingan ma‘lumotlar bо‗yicha nimalar 
aniqlandi. 
3. 
Mashg‗ulotlar usulini ta‘riflang. 
4. 
Mashg‗ulotning tayyorgarlik qismiga tananing barcha qismlari uchun mashqlarni 
sо‗zlab bering. 
 
 
 
 
Reja 
1. 
Yosh xususiyatlari 
2. 
Mashg„ulotlarni tashkil qilish va о„tkazish usuli 
Tayanch so‟z va iboralar: Organizmning keksayishi tabiiy jarayondir, u odam asabining, 
fiziologik funksiyalarining qayta tiklanishi va shuningdek, odam organizmi morfologiyasi va asab 
harakatlantiruvchi markazlarining о‗zgarishi bilan bog‗liqdir 
1. Yosh xususiyatlari 
Uzoq  umr  kо‗rish  uchun  bir  qator  omillar:  xalqning  turmush  sharoitining  tо‗xtovsiz  о‗sib 
borishi,  tibbiy  xizmatning  yaxshilanishi  va  shuningdek,  sog‗lomlashtirish-gigiyenik  masalalarni 
hal qilish uchun jismoniy tarbiya va sport, ayniqsa, gimnastika vositalaridan foydalanish muhim 
hisoblanadi. 
Gimnastikaning  qо‗llanilish  samaradorligi  va  maqsadga  muvofiqligi  uning  usuliy 
xususiyatlaridan  kelibchiqadi.  Organizmga  har  tomonlama,  tanlab  ta‘sir  kо‗rsatadigan 
mashqlarning  turli  tumanligi,  shug‗ullanuvchilarning  Yoshi  va  tayyorgarligidan  qat‘i  nazar, 
mashqlarni tanlash va yuklamani aniqroq boshqarish imkonini beradi. 
8
 
Gimnastika  mashg‗ulotlarining  mazmuni  va  usulini  tanlash  uchun,  shug‗ullanuvchilarning 
yosh  xususiyatlarini  yaxshi  bilish  zarur.  Organizmning  barcha  organ  va  tizimlar  keksayadi  va 
ijtimoiy muhit, moddiy-maishiy, shaxsiy xususiyatlarga hamda boshqa omillarga bog‗liqdir. 
 
8 
Sushko G.K Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya Uchebnoe posobie TDPU, 2008 g 74.267 C917 923707 

---

23 
 
Organizmning  keksayishi  tabiiy  jarayondir,  u  odam  asabining,  fiziologik  funksiyalarining  qayta 
tiklanishi va shuningdek, odam organizmi morfologiyasi va asab harakatlantiruvchi markazlarining 
о‗zgarishi bilan bog‗liqdir. 
Harakat  funksiyalarinnig  psixologik  funksiyalarga  nisbatan  kо‗proq  zaiflanishi  tibbiy 
izlanishlarda isbotlangan. Biroq, uzoq va ruhiy jarohat bilan bog‗liq bо‗lgan aqliy jarayonlar о‗rta, 
ayniqsa,  keksa  hamda  kata  yoshda  yurak-qontomiri  tizimlari  (gipertoniya,  infarkt-miokard, 
ateroskleroz va boshq.) kasaliiklariga olib keiuvchi asosiy sabablardan biri bо‗lishi mumkin. 
Fiziologik  va patologik  keksalik  bir-biridan farq  qiladi.  Fiziologik  keksalikda organizmning 
funksiyalari  asta-sekin  (tо‗lqinsimon)  pasayib  boradi,  ammo  ularning  sifati  kо‗p  о‗zgarmaydi. 
Patologik  keksalik-turli  kasalliklarga  kо‗ra  tо‗qimalaming  shakli,  tuzilishigina  о‗zgarmasdan, 
balki  kimyoviy  tuzilishi  ham  о‗zgaradi.  Modda  almashuvining  buzilishi  natijasida  tо‗qimalar 
yemiriladi, bu esa, bir butun organizmning tashqi muhitga bо‗lgan qarshilik kо‗rsatish faoliyatining 
pasayishiga olib keladi. Oliy asab tarmoqlarining faoliyati ham о‗zgaradi. Bosh miya qobig‗ining 
qо‗zg‗aluvchanligi pasayadi, asab tizimida sodir boladigan jarayonlarning harakatchanligi va kuchi 
kamayadi, shartli reflekslarning hosil bо‗lishi va mustahkamlanishi yomonlashadi. 
60-70  yoshda  yurakning hajmi kattalashadi. Qon tomiri devorlarining о‗zgarishi natijasida 
qon oqish tezligi sekinlashadi, bu esa, о‗z navbatida, tо‗qimalaming oziqlanishini yomonlashtiradi 
(E.M.Gelshteynning  fikricha,  50-60  yoshdagi  70-80  foiz  kishilarda  va  80  yoshga  borib  esa, 
hammada ateroskleroz paydo bо‗ladi). Shu bilan birga, doimiy jismoniy mashq va sport (yugurish) 
bilan shug‗ulianuvchi katta yoshdagi kishilarda esa, ateroskleroz jarayonlari sekinlashadi. 
9
 
Yosh ulg‗ayishi bilan mushaklarning egiluvchanligi susayadi, hajmi kamayadi, 60-70 yoshda 
mushaklarning  og‗irligi  tana  og‗irligining  20-25  foizini  tashkil  qiladi.  Mushak  tо‗qimasining 
tarkibi  о‗zgarishi  sababli  uning  qisqarish  qobiliyati  yomonlashadi,  kuch,  tezlik,  chidamlilik, 
chaqqonlik va egiluvchanlik jismoniy sifatlarining kо‗rsatkichlari pasayadi. 
Distrofiya xarakteridagi hodisalar sababli tayanch-harakat apparatining mobilligi о‗zgaradi, 
mushaklarning  egiluvchanligi,  bо‗g‗inlarning  harakatchanligi  kamayadi,  suyaklarning  mо‗rtligi 
oshadi. Bu qomatning bukchayishiga olib keladi, bu esa, о‗z navbatida, nafas olish, qon ayianish 
organlarining faoliyatiga salbiy ta‘sir qiladi. Nafas olish mushaklarining kichrayishi va zaiflanishi 
sababli о‗pkaning tiriklik sig‗imi kamayadi. Natijada katta yoshdagi kishilarda nafas olish ancha 
tezlashadi,  chuqur  bо‗lmaydi,  aritmik  bо‗ladi.  Gimnastika  mashg‗ulotlarini  tashkil  qilishda  va 
о‗tishda ushbu о‗zgarishlarni hisobga olish lozim.