Termiz davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti jismoniy tarbiya va sport nazariyasi kafedrasi

Musobaqa turlarida baholash (hakamlik qilish). Musobaqa turida 6 hakamlar brigadasi (4+2) 
(«I» - hakamlar guruhi sportchilarni qо‗ygan xatosi, mahorati (artistizm); «D» - hakamlar guruhi 
bajarilgan mashqlarni maksimal qimmatini baholaydi) ishtirok etadi. Sportchilar chiqishidan oldin 
hakamlar  guruhi  musobaqa  dasturi,  ishtirokchilari  va  musobaqalarni  о‗tkazish  shartlari  haqida 
xabardor  bо‗lishlari  shart.  Musobaqa  gilami  chizig‗idagi  hakamlarga,  xronometraj  hakamlarga 
kо‗rsatmalar  beriladi.  Bu  musobaqada  qatnashish  tajribasiga  ega  bо‗lmagan  sportchilar  ishtirok 
etganda muhimdir. 
Musobaqalarni moddiy-texnika jihatdan ta‘minlash (jihozlarni о‗matish hamda almashtirish, 
zaxira qismlarini almashtirish, magneziya, yog‗och, konifol va boshqalar bilan ta‘minlash) ishlari 
musobaqa sohibi rahbarligida olib boriladi, u bosh hakam yoki uning о‗rin-bosariga bо‗ysunadi. 
Shifokor  nazorati  va  zarur  bо‗lganda  birinchi  tibbiy  yordamni  musobaqa  shifokori  bosh 
hakamning (tibbiyot ishlari bо‗yicha) yordamchisi amalga oshiradi. 
Axborotchi  hakam  jamoalar  kurashining  borishi  haqida  muntazam  ma‘iumot  berib  boradi, 
shuningdek, har bir turdan keyin musobaqada kim oldindaligi tо‗g‗risida xabar berib turadi. 
Musobaqa qoidasiga binoan musobaqalar ertalab soat 10.00 dan oldin boshlanmasligi va soat 
20.00 dan kech tugallanmasligi kerak. Bir smenaning davom etishi bolalar va о‗spirinlarjamoalari 
uchun 
2 soatdan va о‗smirlar uchun 3 soatdan oshmasligi lozim. Oddiy dastur bо‗yicha gimnastlaming 
chiqishidan keyin murakkab dastur (yoki yuqori toifalilar) bо‗yicha gimnastlar chiqishi boshlanadi. 
Musobaqa yakunida oxirgi smenada oz jamoalar musobaqalashishini  esdan  chiqarmaslik kerak. 
Bu kotibiyat uchun musobaqani tezroq yakunlashga imkon beradi. Jamoalarning chiqishidan keyin 
ishtirokchilarni mukofotlashdan oldin bо‗ladigan tanaffusning о‗rnini tо‗ldirish uchun esa, 
ushbu musobaqa ishtirokchilari orasidan eng yaxshi sportchilarni va shuningdek, bolalar guruhlari 
yoki boshqa sport turlari (akrobatika, badiiy gimnastika) vakillarining kо‗rgazmali chiqishlarini 
tashkil qilish lozim. 
Musobaqalar tantanali ravishda barcha marosimlar (g‗oliblarni hurmat shohsupasiga chaqirish, 
g‗olib jamoaning tantanali marshi, hurmat doirasi bо‗ylab  yurish,  yangi  chempionlar musobaqa 
bayrog‗ini tushirishi va boshq.)ga rioya qilingan holda yakunlanadi. 
Musobaqaga  yakun  yasash.  Tugagan  musobaqani  tez  yakunlash  bosh  kotibning  mohirona 
ishlashini talab qiladi. Musobaqa davomida bosh kotib har bir qaydnomada о‗rtacha va yakuniy 
ballarning tо‗g‗ri chiqarilganligini tekshiradi va shundan keyin, о‗tgan tur natijalari bilan qо‗shib, 

---

12 
 
tugallangan kо‗pkurash turining natijasini hisobga olgan holda ballar yig‗indisini aniqlaydi. Agar 
musobaqa  bir  necha  smenada  о‗tkazilsa,  unda  о‗tgan  smenalarning  eng  yaxshi  natijalarini  ham 
hisobga olmoq zarur. 
U  yoki  bu  dastur  (toifa)  bо‗yicha  musobaqaning  tugallanishidan  keyin,  ishtirokchilarning 
kо‗rsatgan natijalari tekshiriladi va jamoa natijalari hisoblab chiqiladi. 
G‗oliblarni  mukofotlash.  Musobaqa  g‗oliblarini  musobaqa  yopilishidan  oldin  mukofotlash 
lozim. Ammo hisoblab chiqish murakkab bо‗lsa (dasturning har xil 
bо‗lishi,  jamoalar  tarkibiniig  bir  xil  bо‗lmasligi  va  h.k.lar)  va  uni  qisqa  vaqt  ichida  yakunlash 
imkoni  bо‗lmasa,  mukofotlashni  musobaqa  yakuniga  bag‗ishlangan  maxsus  kechada  о‗tkazish 
kerak. 
Mukofotlash marosimi har doim tantanali, ishtirokchilarga, tomoshabinlarga qiziqarli bо‗lishi 
lozim. 
Musobaqani yopish namoyishi. Musobaqani yakunlovchi namoyishga barcha ishtirokchilarni 
yoki faqat oxirgi smena sportchilarini jalb etish mumkin. Jamoalar о‗ng qanotdan shu musobaqada 
egallagan  о‗rinlariga  muvofiq  joylashadi.  Musobaqa  yakuni  e‘lon  qilinadi  va  shu  zahoti  g‗olib 
jamoalar  mukofotlanadi.  Bayroq  lushirilgandan  keyin,  namoyishning  barcha  ishtirokchilari 
tantanali marsh bilan g‗olib jamoa ortidan zaldan chiqib ketishadi. 
Musobaqa hisobotini tuzish. Musobaqa tugagandan keyin bosh hakam (bosh kotib bilan 
birgalikda) hisobot tuzadi, unda quyidagilar kо‗rsatiladi: • musobaqaning nomi va dasturi, 
о‗tkazilgan joyi va muddati; 
•jamoa va shaxsiy birinchilikning natijalari, shuningdek, toifalar talablarini bajargan 
va tasdiqlagan sportchilar tо‗g‗risida ma‘lumotlar; 
• 
kо‗pkurash turlari (dastur) bо‗yicha hakamlar guruhining tarkibi; 
• 
о‗tkazilgan musobaqani uyushtirish va о‗tkazishdagi ayrim kamchiliklar va keyingi 
musobaqalarda e‘tiboiga ohsh uchun takliflar. 
Bu umumiy hisobot musobaqaning bosh hakami va bosh kotibi tomonidan imzolanib, dastlabki 
musobaqalar tugallangach, 30-40 minutdan keyin, yakuniy musobaqalarda, ertasi kuni ishtirokchi 
tashkilotlaming  vakillariga  yakuniy  musobaqalarda  qatnashadigan  sportchilar  rо‗yxati  tarqatilib 
berilishi kerak.