Termiz davlat universiteti iqtisodiyotva menejment kafedrasi

Import kvota –bu har yili mamlakatga keltirishga ruxsat berilgan xorijiy mahsulot hajmining miqdoriy jihatdan cheklab qo’yishdir.Davlat mamlakatga mahsulot keltirishga ijozat beruvchi litsenziyalarni cheklangan miqdorda beradi va litsenziyasiz importni cheklaydi.

Import kvota darajasi K_imp=I/YAIM ;

Uning indeksi esa J_imp=K_imp/K_imo aniqlanadi.

Bu yerda I- import hajmi; K_imp,K_imo- bazis va joriy davrlarda import kvota darajalari.

Bulardan tashqari quyidagi xizmatlar ham tashqi savdo aylanmasiga kiritiladi: qurilish montaj ishlari, kemaalarni,samolyotlarni,poezdlarni, avtomobillarni ,uskunalarni ta’mirlash.Bu xizmatlar hammasi tijorat asosida amalga oshiriladi.

Quyidagilar tashqi savdo aylanmasiga kiritilmaydi:

• 
  bepul berilgan gumanitar yordam;
  
• 
  ko’rgazmaga keltirilgan mahsulotlar;
  
• 
  aloqa bo’limlari orqali yuborilgan shaxsiy mahsulotlar.
  

Eksport- bu tovarlar,xizmatlar va kapitalni tashqi bozorga chiqarishdir.

Eksport kvota deganda muayan tovarni tovarni belgilangan hajm (hissa) da ishlab chiqarish va yetkazib berish tushiniladi.

K_eks=Eks/YAIM ; J_eks=K_eks/K_ekso

Bundan tashqari yana sanoat mahsuloti eksport kvotasi hisoblanadi:

K_eks=Eks/SM ; J_eks=K_eks/K_ekso

Bunda, SM- sanoat mahsuloti hajmi, u rivojlangan mamlakatlarda taxminan 40 – 50 %ga teng.Bu esa ishlab chiqarilgan barcha sanoat mahsulotlarining yarmi tashqi bozorga olib chiqib ketilishini anglatadi.

Protektsionizm-milliy iqtisodiyotni xorij raqobatidan himoya qilishga qaratilgan siyosatdir.

• 
  davlat o’z xokimiyatiga tovarlar importini man qiladi;
  
• 
  import tovarlariga qo’yiladigan bazis haqi ko’paytiriladi;
  
• 
  import tovarlarning ekologik tozaligiga talab oshiriladi;
  
• 
  tovarlar importi uchun ajratiladigan kvota cheklanadi;
  
• 
  importning miqdori chegaralanadi, ya’ni kvota belgilanadi;
  
• 
  mamlakatdan chiqarilgan tovarlar uchun davlat subsidiya berib, xarajatlarni qisman qoplab, ularni arzonlashtiradi;
  
• 
  davlat mahalliy tovarlar sotilishini ko’paytirish uchun eksportga ham kvota belgilaydi.
  

Protektsionizm,odatda eksport uchun mahsulot ishlab chiqarishni rag’batlantirish,import mahsulotlar o’rnini qisman qoplash bilan qo’shib olib boriladi.

Demping deganda,tashqi bozorni egallash maqsadida tovarni ishlab chiqarish xarajatlaridan past (arzon) baholarda chetga eksport qilish yoki tovarlarni tashqi bozorda ichki bozorga nisbatan arzon bahoda sotish tushiniladi.Demping tashqi bozor uchun kurash, raqobatchini sindirish maqsadida amalga oshioiladigan choralardan biri hisoblanadi.Ko’rilgan zarar davlat byudjeti tamonidan qoplanadi.Ichki bozorda yuqori narxlarda sotilgan tovardan olingan foyda davlat byudjetiga tushadi.

Respublikaning tashqi savdo aylanmasi 2018 yilning yanvar-dekabrida 33 809,1 mln. AQSh dollarini, jumladan eksport – 14 253,9 mln. AQSh dollarini, import – 19 555,2 mln. AQSh dollarini tashkil etdi. Tashqi savdo saldosi – minus 5 301,3 mln. AQSh dollarini, shu jumladan MDH davlatlari bilan minus 1 846,5 mln. AQSh dollarini va boshqa davlatlar bilan minus 3 454,8 mln. AQSh dollarini tashkil etdi.