Termiz davlat universiteti iqtisodiyotva menejment kafedrasi

A = B_k ∙ Q_p


Mahsulot tannarxida xom ashyo va yordamchi materiallar sarf-xarajatining salmog’i ancha yuqori, shuning uchun aylanma fondlar statistikasining asosiy ko’rsatkichlaridan biri material sarflari ko’rsatkichi-dir. U quyidagicha aniqlanadi:
t = M : Q
m – bir birlikdagi mahsulotga ketgan material sarfi (natural yoki qiymat o’lchovida o’lchanadi).
M – xom ashyo va yordamchi materiallarning umumiy hajmi.
Mahsulot birligiga qilinayotgan xarajat dinamikasi va me’yoriy qiyoslash yordamida tahlil etiladi.
Bir mahsulot turi bo’yicha material xarajatini nisbiy miqdori quyida-gicha hisoblanadi:

SHunga asosan mutlaq tafovut bilan birgalikda olib boriladi:
∆_m = m₁ - m₀
Bir necha mahsulot turlariga, mahsulot birligiga qilingan material xara-jati umumiy indeks ko’rsatkichi yordamida aniqlanadi:

Material sarfini mutlaq farqini surati bilan maxraji o’rtasidagi ayirma natijasida aniqlash mumkin:
∆_m = ∑ m₁ p₁ q₁ - ∑ m₀ p₀ q₀
Mahsulot birligiga qilingan material xarajatlarni o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillar bo’yicha ham o’rganish mumkin:
– mahsulot hajmining o’zgarishi hisobiga (q):

Mahsulot miqdori hisobiga mutlaq o’zgarishini quyidagicha aniqlash mumkin:
∆_m(q) = ∑m₀ p₀ q₁ - ∑m₀ p₀ q₀
– mahsulot bahosining o’zgarishi hisobiga (q):

Mahsulot birligiga qilingan material xarajatlarni mutlaq o’zgarishi quyidagicha aniqlanadi:
∆_m(p) = ∑ m₀ p₁ q₁ - ∑ m₀ p₀ q₁
mahsulot birligiga material xarajatlar ta’siri:

O’rtacha mahsulot birligiga qilingan material xarajatlarning mutlaq o’zgarishi quyidagicha aniqlanadi:
∆_m(m) = ∑ m₁ p₁ q₁ - ∑ m₀ p₁ q₁
Indekslar orasidagi bog’liqlik darajasi asosida mahsulot birligiga qilingan material xarajatlarning o’zgarishini tekshirib ko’rish mumkin:
I_mpq = I_mpq(q) × I_mpq(p) × I_mpq(m)
yoki ularni mutlaq, o’zgarishi:
∆_mpq = ∆_(q) + ∆_(p) + ∆_(m)
Salmoqli sarflarni me’yoriy hamda haqiqiy ma’lumotlarga asosan aniqlash mumkin.
Salmoqli sarfning dinamikasi esa iqtisodiy indekslar salmoqli sarfining alohida va umumiy ko’rsatkichlari orqali o’rganiladi.
Mehnat predmetlarini o’zlashtirish va undan foydalanishning material sig’imini, materiallar zaxirasini aylanishi ko’rsatkichlari orqali baholash mumkin.
Alohida xom ashyo turlari bo’yicha uning zaxirasining aylanishi:

Bunda
M – davr bo’yicha shu turdagi xom ashyoning umumiy sarfi.
Om – shu turdagi xom ashyo zaxirasining o’rtacha qiymati (o’rtacha qoldiq qiymati). Xom ashyo va materiallarga bo’lgan talab va uning qo’shimcha o’zgarishi:

1 mahsulot

2 mahsulot

2) O’rtacha ikki xil mahsulotga qilingan xarajatning o’zgarishi:



Demaq umumiy qilingan xarajatlar 1 1,03% kamaygan.
a) mahsulot hajmi hisobiga:

Mahsulot miqdori kamayishi hisobiga umumiy xarajat 32,01% ka-maygan.
b) mahsulot bahosi hisobiga mahsulot birligiga qilingan xarajat:

Bahoning o’zgarishi hisobiga material xarajatlari 0,3% oshgan.
v) mahsulot birligiga qilingan xarajatning o’zgarishi hisobiga:

Indekslar orasidagi bog’liqlik darajasini:

4) Mahsulot birligiga qilingan material xarajatlarning mutlaq o’zga-rishi: