Termiz davlat universiteti iqtisodiyotva menejment kafedrasi

Mustaqil ishlash uchun masalalar
19.1-Masala.Eksport (FOB baholari) va import (SIF baholari) to’g’risida quyidagi ma’lumotlar berilgan (mlrd. AQSH dollari):

Mamlakatlar	Import		Eksport
	2002 y.	2007 y.		2002 y.	2007 y.
Dunyo bo’yicha	2006,5	4238,9		1931,5	4173,8
SHu jumladan:
AQSH	361,6	689,2		218,8	512,2
YAponiya	129,5	275,5		175,7	397,4
Germaniya	158,6	381,1		184,0	426,6
O’zbekiston	-	38,7		-	63,3

Aniqlang: 1) butun jahon va ayrim mamlakatlar bo’yicha eksport va importning yillik qo’shimcha mutlaq va nisbiy o’sishini; 2) tashqi savdo saldosini;
3) ayrim davlatlarda importni eksport bilan qoplanish koef-fitsiEntini.
19.2-Masala. YAponiya tashqi savdosi bo’yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan (mlrd. yena. 2000-yil baholari)

Yillar	Eksport				Import
	Jami	Evropa	Osiyo	Amerika	Jami	Evropa	Osiyo	Amerika
2000	6565	1200	2665	2700	6690	900	1900	3890
2007	41530	7000	18000	16530	31500	5500	14550	11450

Aniqlang: 1. YAponiya tashqi savdo oboroti, eksport va import dinamikasini;
2. Ushbu ko’rsatkichlarni o’rtacha yillik o’sish sur’atlarini;
3. YAponiya tashqi savdosida geografik regionlar salmog’ini va di-namikasini.
19.3-Masala. Amerika tashqi savdosi bo’yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan (mln. dollar, joriy baholarda):

Ko’rsatkichlar	Import		Eksport			Eksport indeksi		Import indeksi
	2000	2007		2000	2007
Oziq-ovqat	4500	4700		230	200		0,886		0,783
Kimyoviy mahsulot	2300	2300		2200	2800		0,993		0,635
Mashina va us-kuna	5900	7990		29100	29000		1,041		0,714
Metallar	1420	1850		2825	2699		1,232		0,679
To’qimachilik	1800	2300		1040	836		0,993		0,635
Boshqa mahsu-lotlar							1,053		0,621

Hisoblang; a) eksport guruhi jismoniy hajmi indekslarini va import baholari indekslarini; b) umumiy qiymat indeksini, baho, jismoniy hajm indekslarini; v) AQSH uchun guruh eksporti va importi umumiy savdo sharoiti indekslarini.
19.4-Masala. Xitoy tashqi savdosi quyidagi ma’lumotlar bilan ifoda-lanadi (mlrd.doll):

	2000	2004	2005	2006	2007
Eksport	27,2	62,1	140,8	150,1	182,1
Import	42,2	53,5	132,1	138,8	142,4

Aniqlang:1. Xitoy tashqi savdo oboroti va saldosini; 2.Eksport, import va tashqi savdo oboroti dinamikasini (2000-yilga nisbatan)
3.Ushbu ko’rsatkichlarning o’rtacha yillik o’sish sur’atini.


TAVSIYA QILINGAN ADABIYOTLAR

1. 
   Ayubjonov A.H. Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi: O‘quv qo‘llanma – T.: TDIU, 2007, 180 bet.
   
2. 
   Nabiyev H.G.’,Nabiyev D.H. Iqtisodiy statistika. Darslik. T.: “Aloqachi”, 2008, 357-374 b.
   
3. 
   Soatov N.M., Nabiev H.G’., Nabiev D.H.,Tillaxo`jayeva G.N. Statistika Darslik,T, 2011.466-477 b
   
4. 
   Аbdullаyеv S., Tоshmаtоv Z.Х. Iqtisоdiy stаtistikаdаn prаktikum. – T. “IQTISOD-MOLIYA”, 2009, Хo‘jаqulоv Х., Muhrumbаyеvа M.S. 139- 146 bеt.
   
5. 
   Аюбжонов А.Ҳ., Маматқулов Б.Х., Сайфуллаев С.Н.. Статистика фанидан амалий машғулотларни ўтказиш учун ўқув қўлланма. – Т.: ТДИУ, 2011.178 – 184 бет.
   
6. 
   Статистика. Учебник. /Под ред. И.И. Елисеевой. – М.: Проспект, 2010. –209-217 стр.
   

20-Mavzu MOLIYA -KREDIT STATISTIKASI

Uslubiy ko’rsatmalar va namunaviy Masalalar yechish
Moliya bozori statistikasi moliya bozorida qo’llaniladigan moliyaviy operatsiya va bitimlarning samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar yig’in-disidir.
Moliya statistikasi ommaviy hodisalar bo’yicha xulosa chiqarmasdan, balki alohida operatsiya va bitim qatnashchilari bo’yicha ham xulosa chi-qaradi.
Moliya bozori statistikasi quyidagi bo’limlardan tashkil topgan:

1. 
   Moliya statistikasining makroiqtisodiy ko’rsatkichlari;
   
   • 
     Moliya balans va schyotlar ko’rsatkichlari, to’lov balansi, xalqaro moliyaviy zaxiralar va boshqalar.
     
2. 
   Davlat va inctitutsional birliklari moliya statistikasi.
   
3. 
   Tijorat korxonalarining moliya statistikasi.
   
4. 
   Pul muomalasi va kredit stavkasi.
   
5. 
   Moliyaviy bozorlar statistikasi.
   

Davlat moliya statistikasi makroiqtisodiy statistikaning muhim tarkibiy qismidir. Davlat moliya statistikasi tizimi – davlat boshqaruvi muassasalari sektoridagi operatsiyalar to’g’risidagi birlamchi ma’lumot-larni to’plash, ishlov berish, tahlil qilish hamda iste’molchilarga yetka-zib berish borasidagi faoliyatda qo’llaniladigan iqtisodiy va statistik tu-shunchalar majmuasidir.
Mamlakatning moliya tizimida davlat byudjetining o’rni va aha-miyati katta. Davlat byudjeti bo’yicha quyidagi ko’rsatkichlarni hisob-lash va tahlil qilish usullarini bilishning ahamiyati katta. Jumladan:

• 
  Davlat byudjetining daromadlar va xarajatlar summasini hisoblash;
  
• 
  Davlat byudjetining rejalari bajarilishini tahlil qilish;
  
• 
  Davlat byudjetining tarkibi va dinamikasini o’rganish;
  
• 
  Davlat byudjeti bo’yicha mavjud qonuniyatlarni aniqlash va baholash;
  
• 
  Davlat byudjeti daromadi ko’rsatkichlari va xalq xo’jaligining muhim makroiqtisodiy ko’rsatkichlari o’rtasidagi bog’liqlikni o’rganish.
  

Davlat byudjeti daromadlari summasi soliq sifatida olinadigan daro-madlar, turli yig’im tushumlaridan, xarajatlari esa xalq xo’jaligi tarmoq-larini rivojlantirish, moliyalashtirish, ijtimoiy va madaniy tadbirlarni moliyalashtirish, fan, huquq organlarini saqlash va hukumat xarajatlari, Mudofaaga va boshqa sarflar yig’indisidan tashkil topadi.
Davlat byudjeti o’z ichiga soliqlardan daromadlar: foyda solig’i, jis-moniy shaxslardan daromad solig’i, qo’shilgan qiymatdan soliq, aksiz solig’i, tabiiy resurslardan foydalanganligi uchun to’lovlar, boshqa daro-madlarni oladi.
Soliqdan tashqari daromad tarkibiga: tashqi iqtisodiy faoliyatdan daromad, mulkdan daromad (davlat mulkini sotishdan), davlat zaxira-larini sotishdan daromad va boshqa daromadlar kiradi.
Joriy xarajatlar tovar va xizmatlarni sotib olish, foizlarga to’lovlar, subsidiya va joriy transfertlardir.
Kapital xarajatlar – bu asosiy fondlarning qo’yilmalaridan davlat zaxira va rezervlarini tashkil yetish va kapital transfertlardir.
Inflyatsiya darajasini baholashda Laspeyresning iste’mol baho in-deksi ma’lumotlarini berilishiga qarab, agregat va o’rtacha tortilgan in-deks hisoblanadi:
 P1Q0  P0Q0
Yib = =
 P0Q0  P0Q0

Inflatsiya darajasini hisoblash:

Inf = Yib – 100 %
Inflyatsiya dinamikasi quyidagi ko’rsatkichlarda baholanadi:

N =
Inf1 - Inf0
Inf1
Davlat byudjeti daromadlari va xarajatlari summasi hisoblangandan so’ng, uning tarkibini va tarkibiy siljishlarini o’rganadi hamda dinami-kasi (ma’lum vaqt ichida o’rganish) muhim ahamiyat kasb etadi.
Davlat byudjeti tarkibi va dinamikasini o’rgangandan so’ng davlat byudjeti defitsiti yoki profitsitini aniqlash boshlanadi. Defitsit quyidagi usullar bilan aniqlanadi:
D – X D – X
X
Bu yerda,
U – byudjet defitsiti; D – daromadlar summasi; X – xarajatlar summasi.
XVFning taklifi bo’yicha u quyidagi formula bilan ham hisoblanishi mumkin:



-