Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti iqtisodiyot ta

Ishlab chiqarish rentabelligi. Bunda korxona ixtiyoridagi kapitalning bir qismi bo’lgan asosiy va aylanma kapital qiymati korxonaga tekkan foyda bilan solishtirib ko’riladi.U quydagi formula bilan ifodalanadi:

Ri = SF/ASF+AYF*100
Masalan, Firma 100 mln. So’m sarflab,ya’ni 70 mln. Asosiy vositalar va 30 mln aylanma mablag’ evaziga, 16 mln so’m sof foyda oldi, bunda rentabellik quydagicha hisoblanadi.
Ri = 16/70 mln + 30 mln * 100 = 16%
Bu olingan foyda firma sarflagan kapitalning necha foiziga teng degan ma’noni bildiradi.

2. 
   Mahsulot rentabelligi. Bu korxonada u yoki bu mahsulot turini ishlab chiqarish korxona uchun naqadar foydali ekanligini bildiradi, uni aniqlash uchun muayyan mahsulot sotishdan tekkan sof foyda shu mahsulotni sotishdan kelgan tushum bilan taqqoslanadi, ya’ni
   

Mr =SF/ ST*100
Qisqa muddatli oraliqda ishlab chiqarish hajmini aniqlash va foydani maksimallashtirish.
Firmaning maqsadi foyda bo’lar ekan , uni maksimallashtirishga intilmaydigan rahbar bo’lmaydi. Firma qisqa muddatda oz foyda bilan qanoatlanishi mumkin, lekin uzoq davrda u foydani imkoni boricha ko’proq olishga intiladi.
Foydani maksimallashtirish rentabellikni oshirishni bildiradi va bunga quydagi yo’llar bilan erishiladi.
1. Ishlab chiqarishni restrukturizatsiyalash. Bunda bozor talab qilgan, ya’ni xaridorgir tovarlarni ishlab chiqarish yuz beradi. SHunday bo’lganda tovarlar to’xtovsiz va yaxshi sotilib, korxonaga kelgan foyda ortadi. SHu sababli ishlab chiqarishni modernizatsiyalab, bozorbop tovarlar bilan eski tovarlarni talabga javob beradigan darajada takomillashtirib turish, uning sifatini oshirish talab qilinadi.
2. Resurslarni tejab-tergab ishlatish. Bu joriy xarajatlarni kamaytirishni bildiradi. Bunga resurslarni arzon narxda xarid qilish va mahsulot birligiga ketadigan sarflarni kamaytirish orqali erishiladi. Resurslarni tejash uchun mehnat unumdorligi muttasil oshirilib boriladi.