Termiz davlat universiteti amaliy matematika kafedrasi

20.2-rasm. Bella-LaPadula modeli

4. Xavfsizlikning rolli modeli

Rolli model xavfsizlik siyosatining mutlaqo o‘zgacha xili hisoblanidiki, bu siyosat diskretsion modelga xos foydalanishni boshqarishdagi moslanuvchanlik bilan mandatli modelga xos foydalanishni nazoratlash qoidalarining qat’iyligi orasidagi murosaga asoslangan.

Rolli modelda “sub’ekt” tushunchasi “foydalanuvchi” va “rol” tushunchalari bilan almashtiriladi. Foydalanuvchi – tizim bilan ishlovchi va ma’lum xizmat vazifalarini bajaruvchi odam. Rol – tizimda faol ishtirok etuvchi abstrakt tushuncha bo‘lib, u bilan ma’lum faoliyatni amalga oshirish uchun zarur vakolatlarining chegaralangan, mantiqiy bog‘liq to‘plami bog‘langan.
Rol siyosati keng tarqalgan, chunki bu siyosat boshqa qat’iy va rasmiy siyosatlardan farqli o‘laroq real hayotga juda yaqin. Haqiqatan, tizimda ishlovchi foydalanuvchilar shaxsiy ismidan harakat qilmay, ma’lum xizmat vazifalarni amalga oshiradi, ya’ni o‘zlarining shaxsi bilan bog‘liq bo‘lmagan qandaydir rollarni bajaradi.
Rolli siyosat ishlatilganida foydalanishni boshqarish ikki bosqichda amalga oshiriladi: birinchi bosqichda har bir rol uchun ob’ektdan foydalanish xuquqlari to‘plamidan iborat vakolatlar to‘plami ko‘rsatiladi, ikkinchi bosqichda har bir foydalanuvchiga uning qo‘lidan keladigan rollar ro‘yxati tayinlanadi. Rollarga vakolatlar eng kichik imtiyoz prinsipida tayinlanadi, ya’ni har bir foydalanuvchi o‘zining ishini bajarish uchun faqat minimal zarur vakolatlar to‘plamiga ega bo‘lishi shart. Rolli model tizimni quyidagi to‘plamlar ko‘rinishida tavsiflaydi (20.3-rasmga qaralsin):
R P
U

Х	Х
Х	Х

20.3-rasm. Foydalanishni boshqarishning rolli modeli

𝑈 – foydalanuvchilar to‘plami;

𝑅 – rollar to‘plami;
𝑃 – ob’ektdan foydalanish vakolatlari to‘plami (masalan, foydalanish xuquqlari matritsasi ko‘rinishida);
𝑆 – foydalanuvchilarni tizim bilan ishlash seanslari to‘plami.
Yuqorida sanab o‘tilgan to‘plamlar uchun quyidagi munosabatlar belgilanadi:
𝑃𝐴 ⊆ 𝑃 × 𝑅- har bir rolga unga berilgan vakolatlarni tayinlab, vakolatlar to‘plamini rollar to‘plamiga akslantiriladi;