Termiz davlat universiteti amaliy matematika kafedrasi

Bella-LaPadulaning mandatli modeli

Foydalanishni boshqarishning mandatli modeli ko‘pgina mamlakaltlarning davlat va hukumat muassasalarida qabul qilingan maxfiy xujjat almashish qoidalariga asoslangan. Bella Lapadula siyosatining asosiy mazmuni amaliy hayotdan olingan bo‘lib, himoyalanuvchi axborotni ishlashda qatnashuvchilarga va bu axborot mavjud bo‘lgan xujjatlarga xavfsizlik satxi nomini olgan maxsus belgi, masalan “maxfiy”, “mutlaqo maxfiy” va h. kabilarni tayinlashdan iborat. Xavfsizlikning barcha satxlari o‘rnatilgan ustunlik munosabati asosida tartiblanadi, masalan, “mutlaqo maxfiy” satxi “maxfiy” satxidan yuqori yoki undan ustun turadi. Foydalanishni nazoratlash o‘zaro harakatdagi tomonlarning xavfsizlik sathlariga bog‘liq holda quyidagi ikkita oddiy qoida asosida amalga oshiriladi:

1. 
   Vakolatli shaxs (sub’ekt) faqat xavfsizlik satxi o‘zining xavfsizlik satxidan yuqori bo‘lmagan xujjatlardan axborotni o‘qishga haqli.
   
2. 
   Vakolatli shaxs (sub’ekt) xavfsizlik sathi o‘zining xavfsizlik satxidan past bo‘lmagan xujjatlarga axborot kiritishga xaqli.
   

Birinchi qoida yuqori satx shaxslari tomonidan ishlanadigan axborotdan past satx shaxslari tomonidan foydalanishdan himoyalashni ta’minlaydi. Ikkinchi qoida (juda muhim qoida) axborotni ishlash jarayonida yuqori satx ishtirokchilariga axborotning sirqib chiqishini (bilib yoki bilmasdan) bartaraf etadi.
Bella va La-Padula modeli. Bu modelda foydalanish huquqini cheklash vositalarini qurish maqsadida aktiv subektlar S’ va passiv ob’ektlar Q tushunchalari kiritilgan bo‘lib sub’ektlarning passiv ob’ektlardan foydalanish xuquqlari turlicha bo‘ladi. Ba’zida bu model «foydalanish huquqini cheklovchi matritsa modeli» deb yuritiladi. Ko‘pgina mavjud real vaqtli operatsion tizimlarda Bella va La-Padula modeli ishlatiladi. Bu modelda foydalanish dispetcherining ishlatilishi shart bo‘lib, himoya tizimi quyidagi uchlik orqali ifodalanadi:
Z=< S, Q, P >
Bu yerda S sub’ektlar to‘plami, Q- ob’ektlar to‘plami, P- ub’ektlarning ob’ektlardan foydalanish huquqlari to‘plami.