|
Mavsumiylik faoliyat davri ko’lami oylik maksimal mehnat sarfining
(ММмах.) minimaliga (ММмин.)nisbatidir(odam/soat).
Mehnat resurslaridan foydalanishning mavsumiylik koeffitsiyenti -xo’jalikning o’rtacha oylik mehnat sarfi bilan ( ) maksimal yoki minimal ishhajmiga oylik mehnat sarfi nisbati bilan xarakterlanadi:
yoki
Qishloq xo’jaligida mehnatning mavsumiyligini hozircha oldini olish imkoni yo’q. Biroq ayrim qishloq xo’jalik korxonalarining ko’p yillik ish tajribalari uni minimumga tushirish mumkinligini aniqladi. Amaliyotda mavsumiylikni yumshatishning turli-tuman yo’llari ishlab chiqildi:
eng sermehnat ishlab chiqarish jarayonlarini iloji boricha maksimal darajada
mexanizatsiyalashtirish, eng dolazrb davrda yuqori unumdor texnika va uskunalarni joriy etish mehnatni mexanizatsiyalashtirish imkonini beradi;
turli muddatlarda ekiladigan navlardagi qishloq xo’jalik ekinlarini va mehnat
sarfini tenglashtirishga yordam beruvchi tarmoqlarni birga qo’shib olib
borish;
qishda ishchilarni band qilish imkonini beruvchi yordamchi va qayta ishlash
korxonalarini tashkil etish;
qishloq xo’jalik mahsulotlarini ishlab chiqarilgan joyida qayta ishlash va
uzoq vaqt integratsiyasini rivojlantirish;
qayta ishlash korxonalarida kam mehnat talab qiladigan va yarim fabrikat
xom-ashyolarni ommaviy keltirish davridagi ishlab chiqarishda uncha ko’p
kuch talab qilinmaydigan davrda (qishki, bahorgi) yakuniy mahsulotlar
ishlab chiqish. ASM tarmoqlarida mehnatning mavsumiyligini yengillashtirish ishchi kuchi soni optimal bo’lganda yil davomida ko’proq mahsulot ishlab chiqarish imkonini beradi.
Qishloq xo’jaligida mehnatning mavsumiy xarakterida qishloq xo’jaligi
ishlari bo’yicha ishchi kuchiga talabni ( ) aniqlash zarur (ekish, yig’ib olish,
ishlov berilgan ekinlar parvarishi va boshqalar). Buni quyidagi formula orqali
aniqlash mumkin:
bunda:
- ish hajmi, t, ga;
- ishlab chiqarish normalari, t, ga;
- agrotexnika ishlarini o’tkazishning optimal muddatlari kunlari. O’simlikchilik va chorvachilik tarmoqlari bo’yicha mehnat resurslariga
talab har bir ekin va har bir chorva moli turi bo’yicha tuzilgan texnologik karta
asosida belgilanadi. Chorvachilikda mehnat kuchiga talab, shuningdek, chorva
molining bir ishchiga to’g’ri kelishi me‘yorini hisobga olib ham aniqlanadi.
Qishloq xo’jaligida mehnat resurslaridan foydalanishning boshqa o’ziga
xos xususiyatlari – ishning ko’p qirraligi va ularni bajarish muddati qisqa
bo’lgan mehnat funksiyalarini ishchilarning birga olib borishidir. Jamiyatning ishlab chiqaruvchi kuchlari rivojlanishi bilan agrar mehnat asta-sekin sanoatning bir ko’rinishiga aylanmoqda. Bu alohida ishlab chiqarish jarayonlari sanoat asosiga qo’yilgan (parrandachilik, chorvani sanoat asosida bo’rdoqiga boqish va boshqa) chorvachilikda aniq ko’rinadi. Biroq qishloq xo’jaligi mehnatining o’ziga xosligi tarmoqni sanoatlashtirish va ishlab chiqarishni tashkil etish jarayonlariga ta‘sir etadi.
Qishloq xo’jaligida ishchi kuchidan foydalanish darajasiga va agrosanoat
ishlab chiqarishi samaradorligida ta‘sir etuvchi muhim omil korxonaning
mehnat resurslari bilan ta‘minlanganligidir. Ishchi kuchi bilan yetarlicha
ta‘minlanmaganlik ishlab chiqarishning rejalashtirilgan hajmi bajarilmasligiga,
dala ishlarini o’tkazishning optimal agrotexnik muddatlariga amal qilmaslik
oxir-oqibatda qishloq xo’jalik mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining
qisqarishiga olib keladi. Mehnat resurslari bilan keragidan ortiq ta‘minlanganlik
esa ishchi kuchidan to’liq foydalanmaslik va mehnat unumdorligining
pasayishiga olib keladi. Qishloq xo’jaligi va ASM larning boshqa tarmoqlari mehnat resurslari bilan, mehnat bilan ta‘minlanganlik va ta‘minlanmaganlik koeffitsiyentini izohlaydi. Mehnat resurslari bilan ta‘minlanganlik darajasini mavjud talablarga yoki yer maydoni birligiga zarur ishchi sonini taqqoslash bilan aniqlanadi.
Qishloq xo’jaligining mehnat resurslari bilan ta‘minlanganligi (Мт)100 ga
yoki 1 ga yer maydoniga to’g’ri keladigan ishchilar soni bilan izohlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
