Teodolitni tekshirish va sozlash

TIK BURCHAKLARNI O‘LCHASH



Tik burchak aniqlanayotgan nuqtaga yo‘naltirilgan trubaning ko‘rish o‘qi VV ¢ bilan ufqiy tekislik orasidagi burchak v bo‘ladi (37- rasm). Bu burchak nisbiy balandlik va chiziq ufqiy qo‘yilishini aniqlashga kerak bo‘ladi, teodolit tik doirasida o‘lchanadi. Tik doira ko‘rish trubasi bilan birgalikda aylanadigan limb va qo‘zg‘al- mas alidadadan iborat. Tik burchakni o‘lchashda burchak tomon- laridan biri ko‘rish o‘qi yo‘nalishi VV¢ bo‘lsa, ikkinchi tomoni sanoq olish moslamasi noli 00¢ bo‘ladi. Bu esa tik burchakni
37- rasm. Tik burchakni o‘lchash prinsipi.
6 6

o‘lchash uchun truba ko‘rish o‘qi VV ¢ va ufqiy doiradagi adilak o‘qi o‘zaro parallel bo‘lganda tik doiradan olinadigan sanoq nol o‘rni (NO‘) ma’lum bo‘lishi kerakligini ko‘rsatadi. Nol o‘rnini aniqlash uchun truba uzoqdagi aniq ko‘rinadigan nuqtaga yo‘nal- tiriladi. Tik doiraning trubaga nisbatan o‘ng (O‘) va chap (CH) holatida sanoqlar olinadi.

UFQIY BURCHAKLARNI O‘LCHASH JADVALI
6- jadval

Nuqtalar raqami			Limbdagi sanoqlar		Burchaklar						Direksion burchagi  yoki rumbi		Chiziq o‘lchami		Qiyalik burchagi, 
					O‘ va Ch			O‘rtachasi
Tu- ril- gani	Ku- zatil- gani	0		1	0	1	0		1			o‘lchash, m o‘lchash, m
	5	174		35								(1—2)
	2	104		48	69	47				143°12		(168,31)
1	5	173		15			69		47			168,23		0°36
					69	47
	2	103		28
	1	250		38
					155	03						(2—3)
2	3 1	95 252		35 37			155		0,25	168°09		166,19 166,25		1°12
	3	97		35	155	02
	2	232		37								(3—4)
					72	33
3	4 2	160 233		04 58			72		33,5	275°35		165,02 164,98		1°03
					72	34
	4	161		24
	3	217		10								(4—5)
					116	58
4	5 3	100 223		12 02			116		58	338°37		158,57 158,61		0°06
					116	58
	5	106		04
	4	191		14								(5—1)
					125	38
5	1	65		36			125		37,5	32°59		159,72 159,78		0°24
	4	199		09	125	37	69
	1	73		32

6 7

2T30 teodolitida tik doiradagi sanoqlar 0 dan 75° gacha soat mili yo‘li (manfiy ishorali) va unga teskari yo‘l bo‘yicha yozilgan. Shuning uchun nol o‘rnini va qiyalik burchaklarini hisoblash for- mulalari quyidagicha bo‘ladi:
NO‘ = 0,5(CH + O‘), (4.2)
n = 0,5(CH - O‘), (4.3)
n = CH - NO‘, (4.4)
n = NO‘ - O‘. (4.5)
Oxirgi (4.4) va (4.5) formulalar topografik syomkalarni baja- rishda o‘lchashlar doiraning faqat bir holatida olib borilganda va olindan NO‘ qiymati ma’lum bo‘lganda qo‘llaniladi. Masalan, 2T30 teodolitida tik burchakni o‘lchash uchun CH = -4°20¢ va NO‘ = 4°26¢ sanoqlar olingan bo‘lsa, nol o‘rni va qiyalik burchagi:
NO‘ = 0,5(-4°20¢ + 4°26¢) = 0°03¢; n = 0,5(-4°20¢ - 4°26¢) = -4°23¢; n = -4°20¢ - 0°03¢ = -4°23¢;
n = -0°03¢ - 4°26¢ = -4°23¢.
NO‘ qiymati 0°03¢ bo‘lgani uchun (4.4) va (4.5) formulalardan foydalanib bo‘lmaydi. Shuning uchun nol o‘rni qiymati nolga quyidagicha keltiriladi. Oxirgi sanoqni olishda truba nuqtaga qaratilgan holicha qoldirilib, truba qaratish vinti 10 (32- rasm) yordamida hisoblangan 0 qiymatga teng sanoq limbda qo‘yiladi. Natijada, iplar to‘ri kuzatilayotgan nuqtadan siljiydi. Iplar to‘rini tik tuzatkich vintlarini (35- b rasm) burash orqali uning markazi nuqta tasviri bilan tutashtiriladi. Tekshirish uchun NO‘ qiymati boshqa nuqtani kuzatish orqali qaytadan topilib, uning nolga yoki unga yaqin songa keltirilganiga ishonch hosil qilinadi.