Temirbeton paydo bo‘lishi va rivojlanishining qisqacha tarixi

Temirbeton moxiyati.

Тош ва ёғоч ибтидоий одамнинг дастлабки қурилиш материали ҳисобланган. Кейинчалик инсон хом ғишт, пишик ғишт ва бетон тайёрлашни ўрганди. Бетон сиқилишга яхши, чўзилишга суст қаршилик кўрсатадиган сунъий материалдир. Бетоннинг чўзилишгз бўлган мустаҳкамлиги сиқилишга нисбатан 10—15 маротаба кам. Шунинг учун ҳам уни анизотроп материал дейилади. Анизотроп материаллар — турли хил йўналиш бўйича хоссалари ҳар хил бўлган материаллардир. Бетоннинг анизотроплиги бетон ва темирбетон конструкцияларни ҳисоб1
.1-расм . Элементларнинг куч таъсирида ишлаши: а — эгилувчи элемент; б — сиқилувчи элемент. 1 — бетон; 2 — темирбетон; 3 — нейтраль қатлам; 4 — сиқилиш зонаси; 5 — чўэилиш зонаси; 6 — пўлат арматура. 13
лашда жиддий қийинчиликларни туғдиради. Бетон чузилишга суст қаршилик кўрсатганлиги сабабли арматурасиз балка кўп юк кўтара олмайди. Агар балканинг чўзилиш зонасига арматура жойланса, балканинг юк кўтариш қобилияти (тахминан 20 маротаба) ортади (1.1-раем, а). Сиқилишга ишлайдиган темирбетон элементлари ҳам пўлат стерженлар билан арматураланади. Пўлат сиқилишга ҳам, чўзилишга ҳам яхши қаршилик кўрсатганлиги туфайли сиқилувчи элементнинг юк кўтариш қобилиятини анча оширади (1.1-расм, б). Пўлат арматура жойлашган бетон темирбетон деб аталади. Темирбетондан ишланган қурилиш конструкцияси темирбетон конструкцияси деб юритилади. Қуйидаги сабаблар бетон билан пўлат арматуранинг биргаликда ишлашига шароит яратади: 1. Бетон қотиш жараёнида пўлат арматурага маҳкам ёпишади (тишланади). 2. Зич бетон пўлат арматурани занглашдан ва ёнғиндан асрайди. 3. Пўлат билан оғир бетоннинг температура таъсирида чизиқли кенгайиш коэффициентлари бир-бирига жуда яқин (бетон учун а 4,= (1 1 ,5 )-1 0-5; арматура учун эса а = 1 ,2 - 1 0 - 5). Ана шу учта муҳим хосса туфайли темирбетон конструкцияларини яратиш имкониятига эга бўлинди. Аммо темирбетоннинг афзаллиги ва нуқсонлари ҳам бор.

4. 
   Temirbeton afzalliklari va kamchiliklari.
   

борми? Темирбетоннинг қурилиш соҳасида кенг қўлланишига сабаб унинг қуйидаги афзаллигидир: 1) бетон узоқ вақт давомида мустаҳкамлигини йўқотмайди; 2) сиқилишда юқори мустаҳкамликка эга; 3) бетондан ихтиёрий шаклдаги конструкция тайёрлаш мумкин; 4) эксллуатация қилиш жараёнида кам харажат талаб қилади; 5) атмосфера таъсирига чидамли; 6) темирбетон конструкцияларни тайёрлашда маҳаллий материаллардан фойдаланиш мумкин.
Темирбетон бошқа қурилиш материаллари каби камчиликлардан ҳам холи эмас. Темирбетоннинг камчилиги қуйидагилардан иборат: 1) темирбетон катта зичликка эга; 2) иссиқлик ва товушни яхши ўтказади; 3) темирбетонни бузиб қайта қуриш ва кучайтириш жуда қийин; 4) бетоннинг қотиши учун маълум вақт талаб қилинади; 5) бетоннинг қотиш жараёнида ҳажмий қисқаришидан ва ташқи юклар таъсиридан ёриқларнинг пайдо бўлиши; 6) қиш мавсумида бетонни иситиш учун талаб қилинадиган қўшимча харажатлар ва ҳоказо. Темирбетон камчиликларининг кўпчилигини бетон тайёрлаш учун ғовакли енгил тўлдирувчилар қўллаб, иссиқлик таъсирида бетонга ишлов бериб, унинг қотишини тезлаштириш ва арматураларни олдиндан таранглаш йўли билан бартараф қилиш мумкин.

5.