«temir yo`l transporti molitasi»

ichki omillari

Temir yo’l kompaniyasining moliyaviy jixatdan ta’minlangan- ligi tashqi va ichki omillar ta’siri ostida yotadi. Avvalambor, o’zgar- tira ololmaydigan va ularga moslashishi lozim bo’lgan tashqi omil­lar asosiy akamiyatga ega.

Tashqi omillarga geografik, xalkaro, huquqiy, ijtimoiy, iqtisodiy va boshqa omillar kiradi.

«O’TY» «O’TY» AJ ning moliyaviy jixatdan ta’minlanganligiga Quyidagi omillar eng katta ta’sir otkazadi:

• 
  O’zbekistonning tabiiy resurslarining joylashishi, avvalam­bor «O’TY»ning yuk aylanmasining aksariyat qismini tashkil etuv­chi: toshkumir, neft maxsulotlari, ko’rilish materiallari, kishlok xujaligi madsulotlari;
  
• 
  respublikaning mexnat resurslari (demografik xolat, malaka, ta’lim darajasi);
  
• 
  milliy menejment (urf-odatlar, turmush tarzi);
  
• 
  xalkaro munosabatlar (masalan, davlatlararo yuk tashishga va res­publikaning ichida boshqa davlatlarning — Tojikiston, Turkmanis- gon xududini kesib utish ordali yuk tashishga xak to’lashning o’rnatil­gan tartibi);
  
• 
  mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasi (ishlab chiqd- rishning xajmi va dinamikasi);
  
• 
  soliq, solish tizimi;
  
• 
  yuk tashish uchun xisob-kitoblar tizimi;
  
• 
  ragfbatchilarning mavjudligi.
  

Tarmoqning (xo’jalik yurituvchi shaxslarning) moliyaviy jixat- dan ta’minlanganligiga ta’sir etuvchi tashqi omillarni doimo nazo­rat qilish, taxdil qilish, ularni salbiy ta’sirini bartaraf etish uchun tegishli choralarni kabul qilish kerak.

Masalan, avtogranspot raqobati kabi tashqi omilning ta’siri Quyidagilarni o’rganishni va taxdil qilishni majburlaydi:

• 
  raqobatchilarning mak,sadini;
  
• 
  ularning joriy strategiya sini, intilishl arini, tashishni rivojlantirishta yo’naltirilgan xdrakat shakllarmni;
  
• 
  raqobatchining real imkoniyatlarini; uning kuchli va kuchsiz tomonlarini.
  

Temir yo’l kompaniyasining energetik jixatdan samarali va eko- logik jixatdan tozaligi xamma tomonidan tan olingan. Uning ulushi O’zbekiston Respublikasida oxirgi yillarda yuk tashish bozorida usgan: 2017 yilda u 61,3 foizni, 2017 yilda - 66,3 foizni tashkil etdi. M utaxass is l ar n i n g kuzatishlari bo’yicha temir yo’l transportida yuk­larni etkazib berishda pasg darajadagi puxtalik va ishonchlilik, ko’rsatilayotgan xizmatlarning o’zgarmasligi, yuqori tariflar yuk juna- guvchilarga ma’kul emas. Temir yo’lda yuk tashishning bu kuchsiz tomon­lar i «O’TY» AJ korxonalarining faoliyatida xam uchraydi. Ko’rib chiqi- layotgan davrda yuk tashish xajmi to’g’ri qatnovlar ko’rsatkichlarining kisk,arishi tufayli 1,5 barobarga kamaydi (14.1-jadval).

Maxalliy qatnovlarda yuk tashishni rivojtanishiga va tegishli- cha, «O’TY» AJning moliyaviy natijalariga tashqi omil — boshqa davlat- larыingxududlarini kesib utish katgik ta’sir o’tkazmoqda. Maxalliy qatnovlarda yuk aylanmasi, asosan, quyidagi yo’nalishlarda amalga oshirilmoqda janubiy va sharkiy viloyatlar — Fargona, Surxondaryo, Kashqadars - rsspublikaning markaziy va shimoliy viloyatlari bilan. Ularni tashkillashtirishda tashish xujjatlarini rasmiylashtirishga uzok vakt sarflanishida, sezilarli qo’shimcha x,ak to’lash, tashish tez- ligining pastligida ko’rinadigan kamchiliklar mavjud.

Rarbiy Evropa temir yo’llarining tajribasi kizikarlidir. U erda bojxona organlarining ishtirokida rasmiylashtirshining' soddalash- tirilgan jarayoni joriy etilgan. Unga asosan temir yo’l yuk xujjatla- ri bojxona deklaratsiyasining funksiyasini bajaradi. CHegarada yuk- larni bojxona tekshiruvlari ortikcha ushlanib krlinishiga yo’l quyil- maydi.

Tashqi omillarning moliyaviy natijalarga ta’sirini taxdili quyidagi savollarga javob berishi lozim: «O’TY» strategiyasi ga qanday tashqi mukitdagi o’zgarishlar ta’sir ko’rsatishi mumkin. Tashqi omillarning qaysilari temir yo’l kompaniyasining manfaatlariga eng katta xavf soladi, ularning salbiy okibatlarini bartaraf etish uchun qanday choralarni ishlab chiqish va amalga oshirishni talab etadi?

«O’TY» AJning moliyaviy jixatdan ta’minlanganligiga ta’sir kiluv- chi ichki omillarga quyidagilar kiradi:

• 
  bajarilayotgan tashish (ish, xizmat)larning sifati;
  
• 
  transport xizmati bozorini o’rganishning tashkil etilgashtigi;
  
• 
  kompaniyaning tarif siyosati;
  
• 
  ishchilar mexnatini ragbatlantirish;
  
• 
  yordamchi-ko’makdosh faoliyat ishlari va xizmatlariga shartno- maviy narxlarning darajasi;
  
• 
  yuk tashishni tashkillashtirishning texnologiyasi;
  
• 
  avtotransport raqobatining salbiy ta’sirini bartaraf etish bo’yicha chora-tadbirlarning darajasi;
  
• 
  sotishdan oldingi va keyingi xizmatlarni tashkillashtirish­ning darajasi;
  
• 
  firmaning tashkiliy madaniyati va boshqalar.
  

«O’TY» AJ faoliyatining moliyaviy natijalariga eng kdttik ta’­sir etuvchi ichki omillarning muximi bajarilayotgan tashish (ish, xizmat)larning sifati va, avvalambor, yuklarni etkazib berish tez­ligi, «eshikdan» «eshikkacha» tamoyili bo’yicha yuklarni etkazib bs- rishni tashkillashtirish darajasi xisoblanadi. Tanlab olish orqali qilingan kuzatishlar shuni ko’rsatdiki, «O’TY» AJning maxalliy qatnovlardagi yuk tashishning o’rtacha tezligi 120 km/sutkadan oshmay- di, ya’ni 6 km./soat, haqiketda yukni etkazib berish tezlish 10-12 km/soat bulishi kerak.

YUk tashish tezligining pastligiga asosiy sabablardan biri - yuklanayottan vagonlarning turib krlishi (poezdning o’rnatilgan ogir- ligini tuldirishda kutib kolish), bojxona ko’rigidan utitnda kutib kolish, yuk operatsiyalarni amalga oshirilayotganda kutib kolish. YUk tashish sifatining bu ko’rsatkichi ularning raqobatbardoshligiga sezilarli ta’sir ko’rsatmoqda. Raqobatbardoshlikni oshirish uchun ichki omillarning moliyaviy natijalarga ta’sirini o’rganish va olingan ma’lumotlarni kompaniya manfaatlarida foydalanish im- koniyatlarini o’rganish, xamda quyidagilarni aniqdash lozim:

1. 
   «O’TY» AJ yuk tashish xajmlarini va ular bilan bog’liq daromad­larni oshirishning ichki mablag’larini. Masalan, tdtshlok xujaligi maxsulotining yuqori xosildorligi kutilmoqda, bu uning tashish uchun xajmning oshishiga imkoniyatlarni yaratadi. Savol tutiladi: temir yo’l kompaniyasi buning uchun imkoniyatlarga egami? Potsnsi- sSH yuk junatuvchilarga makbul bo’lgan shartlarda bu maxsulotni juna­tish xajmining kutilayotgan usishini ta’minlash uchun qanday mham- molarni xal etish lozim.
   
2. 
   Tashqi muxit bilan bog’liq mhammolarni echishni kiyinlashti- radigan kuchsiz tomonlar va kiyinchiliklarning imkoniyatlari.
   

Boshqaruv kuzatishlari, ichki mhammolarning diagnostikasi quyi- dagi funksional zonalarni o’rganishni uz ichiga oladi: marketing, moliya va xisob, ishlab chiqarish, personal, tashkiliy madaniyat.

Marketingni tashkillashtirishning tamili quyidagilarni ko’zda tutadi:

1. 
   «Kompaniyaningbozordagimavkxeinio’rganiti». Masalan, region- dagi yuk tashishning umumiy xajmidagi ulushining dinamikasini o’rganish.
   
2. 
   T ransport xizmatlari bozor id a kompaniya ulushining dinami­kasi ga ta’sir kugluvchi sabablarni o’rganish. SHu bilan birga, shutti aniqdash kerakki, ko’rib chitsshtayotgan yukni tashish xajmini oshi­rishga nimalar tussinlik sgogmotdza, yuk junatuvchining qaysi ta- lablari, istaklari, shartlari bajarilmay kdlmoqda, ularni bajari- lishini nimshtar kiyinlashtirmoqda?
   
3. 
   Taklif etilayotgan va kutilayotgan ishlar, xizmatlarning is- tikbolini bauolash. Taklif etilastga?! ish, xizmatlarni bajarish- dan olinishi kutilayotgan moliyaviy natijalar prognoz uilinadi.
   
4. 
   Bozor dsmografiyasini o’rganish. Masalan, ertaki sabzavotlar- ni, poliz ekinlarini, kishlok xujaligining boshqa maxsulotlari­ni saerga, kanaka shartlarda, qaysi muddatlarda tashishni istayotgan- lari o’rganiladi.
   

Kompaniyaning rakrbatbardoshligini doimo sakdab turish uchun keng kon’yunktura tadsitsotlarini olib borish, yangi xizmatlarni, ishlarni realizatsiya qilish uchun choralarni ishlab chiqarish va amalga oshirish kerak.

Transport xizmatlari iste’molchshtariga sotishdan oldingi va key­ingi xizmat ko’rsatish katta va oshib boruvchi axamiyatga ega bulmoqda.

Sotishdan oldingi xizmat ko’rsatish - u yoki bu ishlarni, xizmat­larni bajarishda iste’molchilar uchun jalb etuvchi, qulay sharoit­larni yaratish. Masalan, kompaniya vakillari bilan - temir yo’l stan- siyalari, vokzal, yuklash-tushirish mexizatsiyalashgan uchastkalari, vagon yoki lokomotiv deiolari, «O’TY» AJning xar bir bo’linmasining ishchilari bilan, ishlarni yoki xizmatlarni bajarish uchun shartno­malar to’zish.

Sotishdan oldingi xizmat ko’rsatish quyidagilarni uz ichiga oladi:

- bitimni rasmiylashtirish uchun qulay sharoitlarni ta’min­lash: bshtetni sotish, junatish uchun yukni kabul qilish, biletni uyga etkazib berish uchun, boshqa ishlarni, xizmatlarni bajarishga buyurtmani sabul qilish.

Ma’lumki, yo’lovchilarni tashish zararlidir. Asosiy sabab - aksa­riyat yo’lovchilarning yo’l haqi qiymatini to’lash uchun etarli daraja- da to’lovga krbiliyatsizdigi, agar uni temir yo’l xarajatlarini va zarur foydani krplaydigan darajada o’rnatilsa.

Yo’lovchi tashishning zararlshshgining boshqa sabablari xam mav­jud: biletlar ni sotishni yomon tashkillashtirilganligi. ma’lumot- larni konikdrsiz darajadaligi.

«O’TY» AJ yuk ortish-tushirishning mexanizadiyalashgan uchastkala- rining, boshqa bo’linmalarining xizmatlaridan foydalanuvchilar- ni, yuk junatuvchilarni va yuk kabul kiluvchilarni sotishdan oldin­gi xizmat ko’rsatishini tashkillashtirish!shng konikdrsizligining kup xollari ma’lum.

Foydalapuvchilarga sotishdan oldingi xizmat ko’rsatish asosi­da - faqatgina rsklamani tashkillashtirish emas, balki xo’jalik yurituvchi sub’ektning. uning bo’linmasining imkoniyatlari to’g’risi­dagi ma’lumotlar kam yotadi. Yo’lovchi tashishda - joylarni mavjudli- gi to’g’risida uz vaktida berilgan ma’lumot, foydalanuvchilar uchun aniq, qulay xizmatlar, biletlarni sotishni tashkillashtirish.

Bozor munosabatlari sharoitida sotishdan oldingi xizmat kursa- tishni shunday tashkillashtirish kerakki, uning soddaligi, qulay- ligi transport xizmatlarini foydalanuvchilarini jalb etishga. «O’TY» raqobatbardoshligini mustaxkamlashga imkoniyatlar yaratishi kerak.

Keyingi vaktlargacha sotishdan oldingi xizmat kedzsatishga etarli darajada adamiyat berilmagan, okdbatda bu «O’TY» AJ daromadlarini shakd- lanishiga salbiy ta’sir ko’rsatgan.

Sotishdan keyingi xizmat ko’rsatish darajasi bajarilayotgan ga- shishlarning, xizmatlarning sifatida namoyon bo’ladi. Masalan, yuk tashishlarda yukni etkazib berish tezligi, uning sakdanishi, yuk egasini kizikgiruvchi ma’lumot bilan ta’minlash va b. muxim axami- yatni kasb etadi.

Yo’lovchi tashishlarda sotinxdan keyingi xizmat ko’rsatishning asosiy ko’rsatkichlari bo’lib vokzallarda, poezdlarda yo’lovchilarga ko’rsatiladigan xizmatlarning darajasi xisoblanadi. Sotishdan key­ingi xizmat щfsatishning samaraliligi va sifatliligi sotish xajm- larini oshishiga imkoniyat yaratadi, u kompaniyaga bo’lgan ishonchi- ni paydo kiladi va mustaxkamlaydi, yuqori sotish narxlarini urna- tishga imkoniyat yaratadi.

«O’TY»ning moliyaviy natijalari tashkiliy madaniyatning, kom­paniyaning obrusining darajasiga juda xam bog’liq- Kompaniyaning obrusi - korxonaning obrazi, foydalanuvchilarga bevosita xizmat ko’rsatayotgan personal tomonidan foydalanuvchida shakllanadi. Ma- daniyat korxona mikyosida mijozga e’tiborlilikda, muomalada xur- matlilikda, mijozda paydo bo’ladigan savollarga javob berishga tayyorlikda namoyon bo’ladi. Quyidagi mashxur iborani eslab yurish lo- zim: teatr kiyim osish bilan bopshaiali. Temir yo’l kompaniyasi xo’jalik sub’ektlarining obrusi, yuk va yo’lovchi tashish ra kobatbardo sh l i gi sotishdan oldingi va keyingi xizmat ko’rsatishning tashkillashtirish darajasiga bog’liq;.