«temir yo`l transporti molitasi»

Reja
1.Moliyaviy menejment tushunchasi, mohiyati.

2.Korxona moliyaviy holatiga ta’sir etuvchi ichki va tashqi omillar.

3.Raqobat va raqobatbardoshlilik.

4.Debitorlik qarzlarini, pul mablag’‘larini va narxlarni boshqarish.

Moliyaviy menejmentnipg moxiyati

Korxonaning xo’jalik faoliyatini boshqarish tizimida asosiy zveno bo’lib moliyani boshqarish - moliyaviy menejment xisobla- nadi.

«Menejment» tushunchasi nimani anglatadi?

Menejment - ishlab chiqarishning samaradorligini oshirish va eng yaxshi natijalarga erishish maqsadida kullaniladigan tamoyil- lar. usullar, vositalar va ishlab chiqarishni boshqarish shakllari- ning majmuasi.

Keltirilgan ta’rifdan kelib chiqadiki, ishlab chiqarishni boshqarish - uni tashkil etishning turli yondashuvlari tizimini uz ichiga oluvchi fan. Bir xil ishlab chiqarish sadoxiyatida korxonaning xo’jalik faoliyatini boshqarish kobiliyatidan kelib chiqib yaxshi yoki yomon natijalarga ega bulishi mumkin.

Savol tutil adi: xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning, shu jumladan temir yo’l kompaniyasining ishlab chiqarishini boshqarishning asosi­da nimalar yotishi lozim? Bu savol kupchilikni bir necha un yillar mobaynida kiziktirib kelgan.

Mashxur amerikalik iktisodchi D.Makgregor «ishlab chiqarishda Katnashuvchilarning ichki kizikishini» o’rganib, agar ishlab chiqa­rishni boshqarishda kamchining urniga shirin kulcha ishlatiladigan bulsa, ya’ni ichki kizikdsh - manfaatdorlik oshirilsa, ishchi tirish- Kokdik bilan, buning ustiga uz xoxishiga kura ishlashi mumkin degan xulosaga keladi.

YAna bir kuzga ko’ringan amerikalik iktisodchi R.Likert ta’kid- laydiki, I1shtb chiqarishning barcha masalalarini echishda boshqaruv- chilar va ishchilarning «jamoaviy katnashish» tamoyili kullanilgan- da, ishchilarning korxonaga bo’lgan fidokorligiga erishiladi, okibatda ishlab chiqarish unumdorligi oshadi.

Ishlab chiqarishni boshqarishni tashkil etish to’g’risidagi shun­day nazariy koidalarni iqtisodiy jixatdan eng yuqori darajada rivojlangan mamlakatlardan biri bo’lgan YAponiyada qanday amalga oshirilishi to’g’risida yozuvchi-yaponshunos Vl. Svetov ma’lum kiladi. Ishlab chiqarishni boshqarishda menejment tamoyillari kup yil- lardan beri keng kullanib kelinayotgan YAponiyada sanoat ishlab chiqarishini tashkil etishni o’rganib, menejmentning moxiyati quyida­gi xususiyatlar bilan ochib beriladi: menejment - ishlab chiqarish jarayonida individual sharoitlarni muvofiklashtirish, birlashti- rish va ishchilarning kizikishlarini oshirish. Ular:

• 
  birinchidan, muvofikdashtirishni va birl a shtirishni ragbat- lantirishlari lozim;
  
• 
  ikkinchidan, karashlarni va maqsadlarni barchasini yoki xech bulmaganda, ishlab chiqarish katnashchilarining kupchiligini birlash- tirishga imkoniyat yaratish lozim.
  

YAna bir ifoda: «Ma’lumki, ishlab chiqarish unumdorligini oshishi mexnat resurslarini samardsh foydalanishga to’g’ridan-to’g’ri bog’liqdikda turadi».

Bundan nima kelib chiqadi? Bu ifodalashdan yapon menejeri to­monidan qilingan xulosa kelib chiqadi: «asosiy ishlab chiqarish ku- chini yuqori unumdor bulishiga undaydigan sharoitlarni yaratish lo­zim. Boshqaruvchilar emas, balki xuddi shu sharoitlar ishchilarni sa­marali ishlashga majburlashlari lozim».

YApon mutaxassislari zamonaviy texnika, ilgor texnologiyalar in- sonlarning kobiliyatlarini, bilimlarini, gayratini maksimat da­rajada ishlatishni talab etadi deb xisoblaydidar. Uylashga majbur- lay olmaysiz. SHunday uylash kerakki, u ishlab chiqarishga foydali va bajaruvchiga manfaatli bulishi kerak. Demak, asosiy ishlab chiqa­rish kuchini yuqori unumdor bulishiga undaydigan sharoitlarni yara­tish lozim. Mazkur maqsadlarga erishish uchun moliyaviy menejment — menejmentning moliyaviy yo’nalishi: moliyani boshqarish yo’nal­tirilgan.

Moliyaviy menejment pul mablag’larini, moliyaviy resurslarni ularning shakllanishi, taksimlanishi va qayta taksimlanishi. xamda ishlatilishi jarayonida boshqarishni anglatadi; bu - «.. xo’jalik yurituvchi sub’ektlar o’rtasida o’zaro xisob-kitoblar, mablag’lar xara- kati, xo’jalik yuritishning ogggimal pirovard natijasini olish uchun pudtarni ishlatish bilan bog’liq iqtisodiy munosabaglarga maqsadli ta’sir o’tkazish»²⁵.

Menejment, shu jumladan moliyaviy menejment, kabul qilina­yotgan boshqaruv karorlarining o’zgarib turishi bilan xaraktsrlana- di. Ularning asosida bozor sharoitlarining aniq shartlari yotadi. Menejmentga quyiladigan asosiy talablardan biri xo’jalik xrlatiga tez va to’g’ri bauo berish kobiliyati xisoblanadi. SHunday yo’l topish kerakki, u aniq bir sharoitda optimal bulishi kerak.

Zamonaviy moliyaviy menejment quyidagi xususiyatlar bilan xarakterlanatsi:

• 
  ishlab chiqarish va biznesni samaradorligini oshirishga mun ga- zam intilish;
  
• 
  korxona bo’yicha yoki uning bo’linmalarining bozorda ishlashi- ning pirovard natijalariga javobgarlarga karor kabul qilish imko- niyatini beradigan keng xo’jalik mustaqilligi;
  
• 
  bozor kon’yunkturasi (shu jumladan, transport xizmatlarini), tashqi muditni o’zgarishiga karab maqsadlar va dasturlarni qayta ko’rib chiqish imkoniyatlari;
  
• 
  korxona faoliyatining rejalaigtirilgan pirovard natijaga erishishta karatilgan;
  
• 
  boshqaruv karorlarini kabul qilishda kup variantli disob- kitoblar uchun zamonaviy informatsion bazadan foydalanish;
  
• 
  korxonani butun boshqarish tizimida moliyaviy menejmentni oldingi katorga chiqishi;
  
• 
  korxonaning barcha xod i ml arini boshqarish ga jalb etish;
  
• 
  o’zgarishlarni avvaldan kura bilish, o’zgaruvchan karorlar asosida boshqaruvni amalga oshirish;
  
• 
  dar bir bonщaruv karorini chuqur iqtisodiy tadlilini olib borish;
  
• 
  me’erda tavakkal qilish va tavakkalchilikni boshqarish kobi­liyati;
  
• 
  biznesda marketing rolini oshishi.
  

Moliyaviy resurslarni boshqarish tizimi sifatida moliyaviy meiejmentga quyiladigan asosiy talablar — bazaviy moliyaviy konsepsiyani ishlab chiqish. U quyidagilarni aniqlashni uz ichi­ga oladi:

• 
  quyilgan maqsadlarga erishishni ta’minlaydigan moliyaviy ri­vojlanish strategiyasi;
  
• 
  korxonaning pul aylanmasini samarali boshqarish;
  
• 
  mo’ljallangan proporsiyalarda pul mablag’lari fondini shakl­lantirish;
  
• 
  moliyaviy resurslarni belgilangan maqsadlarga ishlatish.
  

Moliyaviy boshqarishning ob’ekti bo’lib tadbirkorlik faoliya­tini amalga oshirish uchun ishlatiladigan yagona mulkiy majmuani ifodalovchi korxona disoblanadi.

Korxonani boshqarish jarayonida uning yuridik shaxe makomi mudim rol ni uynaydi. Faoliyati foyda topishga yo’naltirilgan va yuridik shaxe disoblangan korxonaning moliyaviy faoliyatini boshqarish quyidagi xususiyatlarga ega:

• 
  alodida mol-mulkka asoslanadi va u orqali yuridik shaxe barcha majburiyatlari yuzasidan javob beradi;
  
• 
  faoliyatining asosiy ko’rsatkichlari alodida moliyaviy disobot- da aks ettiriladi;
  
• 
  yuridik shaxe bozorda uz nomidan ishlaydi, shartnomalar tuzadi va ularni bajarilishini ta’minlaydi;
  
• 
  barcha olingan daromadlar yuridik shaxslarning mulki va belgi­langan tartibda soliqlar va yigimlarni undirish uchun asos bo’lib xisoblanadi.
  

Moliyaviy menejment ma’.1gum tamoyillarda tashkil topadi. Aso- siysi — foydani olish imkoniyatlarini tadbirkorlik faoliyati­ning turli soxalariga pul resurslarini avanslashdan tavakkalchi- likni engish bilan tenglashtirish. Moliyaviy menejmentning aso­siy tamoyillari:

• 
  xo’jalik faoliyatida rejaviylik va tizimlilik;
  
• 
  moliyaviy resurslardan maqsadli foydalanish, strategik ji- xatdan tashkil topganlik;
  
• 
  diversifikatsiya, xar tomonlama rivojlanish. Temir yo’l trans- portiga kullaganda — yordamchi-ko’makdosh faoliyatni rivojlantirish, tuzilmaviy bo’linmalarni birlagatirish.
  

Moliyaviy menejment moddiy, texnik, mexnat va moliyaviy re­surslarni balansini ta’minlaydigan rejalantiriigni biriktira- di. SHu bilan birga korxonaning ishlab chiqarish samaradorligiga, moliyaviy jixatdan ta’minlanganligiga barcha ichki va tashqi asosiy omillarning ta’siri xisobga olinadi.

Temir yo’l kompaniyasining moliyaviy vaziyatining taiщi va