Temir yo‘l muhandisligi

2.2. Strelka elementlari hisob-kitobi
Kurs loyihasida quyidagilar hisoblab aniqlanadi:
β_vg- ayri ostrojkasining markaziy burchagi (ayrining egilish burchagi) (1-rasm);
λ_v - ayri ostrojkasi uzunligi;
l₀ – qiyshiq egri chiziqli ayri uzunligi va l₀' – ayrining rama relsiga proyeksiyasi;
β – strelkaning to‘liq burchagi;
l_rr – rama relsining uzunligi.
R_p – ayri kallagi kengligi hamda ayri tagidagi rama relsi orasidagi ariqcha summasiga teng o‘lcham.
Ostrojkaning markaziy burchagi quyidagiga teng (1-rasm):


1-rasm. Strelka elementlarini aniqlash uchun qo‘llanadigan hisob-kitob sxemasi
bu yerda R₀ uning boshlang‘ich A nuqtasidan NN₁ kesmasi uning vg kallagining to‘liq eniga teng bo‘lgan N nuqtasiga qadar egrilik radiusi;
vg – ayri kallagining eni; relslarning quyidagi tiplari uchun: R65 uchun vg = 0,0728 m, R75 uchun vg=0,0724 m va R50 P43 uchun vg= 0,070 m [1];
β_b – ayrining boshlang‘ich burchagi.
Ayri ostrojka hududi (zonasi) quyidagiga teng:
λ_v = (R₀ + vg)sinβvg - R₀ sinβ_b =(572,34+0,0724) -572,34 0,01438399=4,04m=4040mm (2.5)
Egri chiziqli ayri uzunligi g‘ildirakning ayri tortilgan holatida ayrili relsning ishchi bo‘lmagan qirrasiga urilishining oldini olish shartidan kelib chiqib belgilanadi (2-rasm).
Avval ayrining tortilgan holatida ramali rels (RR) ishchi qirrasi hamda ayri ostrojkasining ishchi bo‘lmagan qirrasi orasidagi burchak aniqlab topiladi (2-rasm):
(2.6)
Bu yerda Sh – ayrining birinchi (dastlabki) tyaga qarshisidagi odimi (shag); chiqarilayotgan zamonaviy privodlar ayrining odimini +8 va -2 dopusklar bilan 152 mm bo‘lishini ta’minlaydilar [1]. t _min – to‘g‘ri rama relsining me’yoriy minimal hisobiy ariqchasi bo‘lib, u tortilgan (chekkaga surilgan) ayriga urilishining oldini oladi; t_min=67 mm [1].
λ₀ – ayri tig‘idan dastlabki strelka tyagasi ulanish nuqtasiga qadar bo‘lgan masofa; λ₀ = 400 mm (1), so‘nggi chiqarish joylari oldida λ₀ = 360 mm.

2-rasm. Egri chiziqli ayri uzunligi(ayri burilishi burchagi)ni aniqlash sxemasi
Agar β_vg ≥ φ_n yoki sinβ_vg ≥ sinφ_n bo‘lib chiqsa, u holda ayri kallaklari hamda rama relsi orasidagi masofa strojka oxiriga muvofiq bo‘lib, (2.6) tenglamasi sinφ_n ning aniq ko‘rsatkichini beradi.
Agar sinβ_vg ≤ sinφ_n bo‘lib chiqsa, u holda ariqcha t _min o‘lchamiga strojka oxiri va ayri sharniri o‘qi oralig‘ida ega bo‘ladi. Bu holda (2.6) tenglamasidan t_min ko‘rsatkichi 1-2 mm ortiq bo‘lib, bu sinφ_n sinβ_vg ga taxminan teng, bu farq bor-yo‘g‘i 0,001 bo‘lib qolgunicha davom etadi. Biroq t _min ≤ 77 mm ekanligini ham e’tibordan chiqarmaslik kerak.
Ayrining ishchi uzunligi (ayri tig‘idan ayrining mahkamlanish zonasi boshlanishigacha bo‘lgan uzunlik (λ₃)) quyidagiga teng:
(2.7)
Hisob-kitob natijasi l_or > 7,9 m bo‘lib chiqsa, u holda ayri tubi egiluvchan ayrili oddiy stik (ulanma) ko‘rinishida bajariladi (3-rasm). Bunda tub mahkamlanish joyining uzunligi quyidagiga teng:
, (2.8)
bunda n₃ – ayrining tub qismi mahkamlanadigan o‘tkazgich bruslar soni; n₃ = 4 dona [4].
Kurs loyihasida berilgani egiluvchan ayrilar bo‘lgan holatda krestovina markasiga bog‘liq ravishda λ₃=1÷2,5. Yotiq markalar ishlatilganida λ₃ ko‘rsatkichi ortib boradi;
a_s–strelkali o‘tkazgich yaqinida o‘tkazgich to‘sinlar orasidagi oraliq(prolet)ning tavsiya etiladigan masofasi;
s_s–rels stiki hududida (stik oralig‘i (proleti)) o‘tkazgich to‘sinlar orasidagi masofa; R65 va R75 bo‘lsa, s_s= 420 mm; R50 P43 bo‘lganida s_s= 440 mm;
δ_k–tub mahkamlagichda chok tirqish o‘lchami;δ_k=8-10 mm [3].
Ayrining to‘liq uzunligi quyidagiga teng:
l_o = l_or + λ₃ =6,909+1,705=8,614m (2.9)
Strelkaning to‘liq burchagi - β va qiyshiq chiziqli ayri proyeksiyasi uzunligi – hamda ayri tubi ordinatasi - U_n (1-rasm) quyidagiga teng bo‘ladi:

(2.10)
(2.11)
(2.12)
Rama relsi (3-rasm) ayri (ostryak) relsini yopib, zarbalarni rama relsining ulanmalarida ayrining uchi va tub (ildiz) qismlariga o‘tkazmasligi, ularning oldini olishi lozim. Rama relsi uzunligi quyidagiga teng:
bbv (2.13)
bu yerda q – rama relsi old chiqqan qismining uzunligi;
(2.14)
bu yerda - strelkali o‘tkazgichdagi choklar tirqishining kattaligi;
= 8 10 mm (3)

3-rasm. Ayri va rama relsi uzunligini aniqlash uchun hisob-kitob sxemasi
n – rama relsi old chiqqan qismi ostiga yotqizish tavsiya etiladigan o‘tkazgich bruslari orasidagi oraliqlar soni; 1/9 va 1/11 rusumli o‘tkazgichlar uchun n=5 dona, 1/18 rusumlilari uchun – 7 dona, 1/22- 9 dona;
m - ayri uchining birinchi flyugar to‘sin o‘qi ortiga osilmasi kattaligi; m =41 mm [4];
q - rama relsni orqa chiqqan qismining uzunligi;
m (2.15)
bu yerda n₁ - rama relsni orqa chiqqan qismining ostiga yotqizish tavsiya etiladigan o‘tkazgich bruslari orasidagi oraliqlar soni; n₁ odatda ikkitadan oshmaydi, 4 olinishi ham mumkin. Katta uzunlikdagi rama relslari qo‘llanadigan yotiq strelkali o‘tkazgichlar uchun bu oraliqlar soni o‘ntagacha yetishi mumkin.
Rama relsi uzunligi relsning standart uzunligiga teng bo‘lishi kerak degan tavsiya ham mavjud. Ammo q₁ 4÷5 dan ortmasligi kerak. Bu holda old va orqa chiqqan qismlar ostidagi to‘sinlar sonini o‘zgartirish kerak bo‘ladi.