Tema: Yadronin` qurami Mazmuni: Kirisiw I bap Atom yadrolarinin`tiykarg`i qa`siyetleri

Tema: Yadronin` qurami

Mazmuni:
Kirisiw
I Bap Atom yadrolarinin`tiykarg`i qa`siyetleri
I.1 Yadroni qurawshi proton ha`m neytronlardin` qa`siyetleri -------------------------------------------------
I.2 Massa sani,atom yadrosinin`
zaryadi ha`m, massasi ----------------------------------
I.3 Yadrolardin` o`lshemi ha`m tig`izlig`i -----------
II Bap Tiykarg`i bo`lim ---------------------------------
II.1 Yadronin` qurami ----------------------------------
II.2 Elektrliq ha`m barionliq zaryadi ----------------
II.3 Yadronin` massasi ha`m baylanis energiyasi
Juwmaq ----------------------------------------------------
Paydalanilg`an a`debiyatlar----------------------------

Kirisiw
Yadro fizikasına tiyisli birinshi ashılıw 1896-jılı Anri Bekkerel (1852—1908) tárepinen islengenligi joqarıdaǵı xronologiyada keltirildi. Bul uran duzlarınıń tábiyiy radioaktivligi edi. Bul nurlar hawanı ionlastırdı hám fotoemul'siyanı qarawtqızdı. Eki jıldan keyin P'er Kyuri (1859—1906) hám Mariya Sklodovskaya-Kyuri (1867—1934) toriydiń radioaktivligin ashtı hám uran duzlarınan jańa ximiyalıq elementler bolǵan poloniy menen radiydi bólip aldı. Bul elementlerdiń radioaktivligi uran menen toriydiń radioaktivliginen millionlaǵan ese úlken bolıp shıqtı. E.Rezerford radioaktiv nurlardı mayda-shúydesine shekem qaldırmay eksperimentte izertledi. Ol radioaktivli nurlanıwdıń nurlardıń úsh tipinen turatuǵınlıǵın kórsetti. Bul nurlar sáykes α-, β- hám γ-nurları (al'fa, beta hám gamma nurları) dep ataldı. Beta nurları katod nurlarındaǵı elektronlarǵa qaraǵanda ádewir tezirek qozǵalatuǵın elektronlar bolıp shıqtı, eksperimentler al'fa nurlarınıń oń zaryadlanǵan, massası geliy yadrolarınıń massasına teń bólekshelerdiń aǵısı ekenligin kórsetti. Gamma nurlarınıń Rentgen nurlarına sáykes, biraq olarǵa salıstırǵanda ádewir qattı ekenligi dálillendi. Usılarǵa baylanıslı α hám β nurları magnit maydanı arqalı ótkende baǵıtların bir birine qarama-karsı táreplerge qaray ózgertedi, al gamma nurlarına bolsa magnit maydanı tásir etpeydi. Eń kishi sińiwshilik hám eń kúshli ionlastırıw qásiyetine al'fa nurları iye. Olar qalıńlıǵı bir neshe mikrometr bolǵan alyuminiy fol'gasında jutıladı. Al beta nurların jutıw ushın alyuminiy fol'ganıń qalıńlıǵı ortasha 1 mm bolıwı kerek. Beta nurlarınıń ionlastırıwshılıq qábiletligi al'fa nurlarınıń ionlastırıwshılıq qábiletligine qaraǵanda ádewir kishi. Eń úlken sińiwshilik hám eń kishi ionlastırıwshı qásiyetke gamma nurları iye boladı. Gamma nurlarınan qorǵanıw ushın qorǵasın fol'galarınan paydalanadı. Fol'ganıń qalıńlıǵın nurlanıwdıń intensivligine baylanıslı saylap aladı. Rezerford 1911-jılı atomnıń yadrolıq modelin usındı hám usınıń nátiyjesinde ol radioaktivliktiń yadrlıq tábiyatın túsindi. Rezerford radioaktivli nurlardıń atom yadrolarınıń ishinde júretuǵın processlerdiń saldarınan payda bolatuǵınlıǵın kórsetti. Usı momentten yadro fizikası baslanadı.