Tema: ulli jipek joli reje

4.H’a’zirgi da’wirde Ulli ipak yo'li an'analarini tiklew ha’m rawajlanlinsh barasindag’i xaliq-araliq birge islesiw ha’reketida O'zbekisionning ishtiroki.
Bu’gingi ku’n ning tiykarg’i waziypasi bobokalonlarimiz qashanlardir eki du’nyani – Shig’is ha’m G`arb du’nyasin «Ipak yo`li» arqali bog`lashda faollik ko`rsatgan ekenlar, «Ipak yo`li» sebepli G`arb ha’m Shig’isqa, janub ha’m shimolga shig’iw imkaniyatini qo`lga kiritgan ekenlar, sawda ma’deniyati bimarat o`ta ishbilarmon sipatinda du’nyag’a belgili bo`lgan ekenlar, bul iratli tariyxiy miyrasni tiklew ha’m oni rawajlantirishdan ibaratdir.
Keyingi jillarda sobiq SSSRning inqirozga jol tutib qaraganda, parokanda bo’lip ketishi na’tiyjesinde, aldin sobiq SSSR tarkibidag’i respublikalar g’a’rezsiz ma’mleketga aylanadi. H’a’zirgi ku’nde g’a’rezsizlikni o`z qo`liga kiritgan ma’mleketler xaliq-araliq miqyosda du’nya xo`jalik tarkibida faol qatnashib, du’nyanin’ ha’mme ma’mleketleri menen ekonomikaliq, siyasiy, ma’deniy baylanislarni alip barmaqtalar.
Orayliq Aziya aymag’inda joylashgan O`zbekistan, Qozog`iston, Tu’rkmenistan, Qirg`iziston ha’m Tojikiston ma’mleketleri ham h’a’zirgi ku’nde du’nya xo`jalik quramina a’ste-aqirinlik menen kirip barmaqta. Du’nya xo`jalik quramina kirip barishda Orayliq Aziya ma’mleketleri ushin «Ulli ipak yo`li»ning roli benihoyat u’lkendir.
ha’r bir ma’mleketning ekonomikaliqotida avtomobil, temir yo`l, ten’iz ha’m hawa jollarinng a’hmiyeti qanshelli ekenligin jaqsi bilemiz. Ma’mleketning geografiyaliq joylashishiga baylanisli halda tu’rli tu’rdegi yo`llarning a’hmiyeti tu’rlishe ten’izlardan uzaq, berk havzada joylashgan Orayliq Aziya respublikalarida yuk tashishda tiykarinan avtomobil ha’m temir jol transportlaridan foydalaniladi. H’a’zirgi texnik rawajlaniw ha’m jedel ekonomikaliq rawajlaniw da’wirinde tek g’ana qo`shni ma’mleketler menen boladigan ekonomikaliq baylanislar bizni kanoatlantirmaydi. Biz tovarlarimizni du’nya bazarlariga alip shig’iwimiz za’ru’r, tovarlarni ishki bazarlarimizga alip kiriwimiz za’ru’r. Bunin’ ushin bolsa avtomobil ha’m temir jol transportlaridan tisqari ten’iz transportlaridan ham foydalanishimiz kerek. Orayliq Aziya ma’mleketleriga masofa ta’repidan en’ jaqin ten’iz yo`li Qora ten’iz esaplanadi.
1993 jil may ayinda Bryusselda Evropa Komissiyasi Orayliq Aziya ha’mde Kavkaz ma’mleketleri, Sonin’deq Evropa Awqami ma’mleketleri vakillari uchrashuvi bo’lip o`tdi. onda «Evropa ha’m Aziyani bir-biriga bog`laydigan «Evropa-Kavkaz-Aziya transport yo`lagi TRASYEKA»ni jaratiw ma’selesi ko`rib chiqildi. Aytish mu’mkinki, ayni usi uchrashuv «Ulli ipak yo`li»ni tiklew barasinda da’slepki a’meliy qadam bo`ldi. Mazkur shartnoma paxta tashishga ketetug’in xarajatning 12 mln.dollari yonimizda qaladi, sebebi TRASYEKA arqa yo`nalishga nisbatan 2 min’ km qisqadir. Paxtani Rossiya ha’m Qozog`iston arqali Ukrainaning Qora ten’izi portlariga yjetkeriw ushin tonnasiga 100 dollar ziyod mablag` sarflasaq usi yuk TRASYEKA arqali 55 dollarni tashkil etadi.
Hozirga shekem du’nyanin’ 50 ma’mleketleri TRASYEKA yo`llari arqali o`z yuqlarini manzillarga yetkazayotir. Mazkur yo`llardan Shig’is ham, G`arb ham birday ma’p tabadi. Orayliq Aziya ha’m Kavkaz ushin du’nya bazariga ken’ jol ochiladi.
Evropa ha’m Aziyani tutashtiradigan a’ne usi joldi ng tiykarg’i bo`g`inida O`zbekistan joylashgan. Orayliq Aziya ha’m Qozog`iston ma’mleketlerining ham orayida ma’mleketimizning joylashishi qa’dimden «Ipak yo`li»ning en’ serqatnov trassalari o’tiwiga sebepchi bo`lgan. Hozir ham Orayliq Aziyani Evropa ha’m Aziya menen bog`lab turiwshi avtomobil ha’m temir yo`llarning tiykarg’i bo’legi ma’mleketimiz aymag’indan o`tadi. H’a’zirgi paytda jedel sur’atlar menen Taskent-Andijan-O`sh-Irkeshtom-Qashqar yo`li qurilmoqda. bul joldi ng tiykarg’i bo’legi O`zbekistan aymag’iga tuwri keledi. a’ne usi jol Evropa ha’m Aziyanin’ en’ u’lken qalalarini, yag’niy Parij ha’m Shanxayni bir-biri menen bog`laydi. Qa’dimden ma’mleketler o`rtasida yo`llar ha’r ta’repten qolay joylarda o`rnatilgen. «Ulli ipak yo`li» ham qumli cho`llar, ba’lent tog`lar, bepoyon sho’llar arqali o`tib, qalalar ha’m awillarni birlestirgen. H’a’zirgi serqatnov u’lken avtomobil jollarinng ko`pchiligi «Ipak yo`li»ga tuwri keledi.
1998 jil sentyabr ayinda Ozarbayjan paytaxti Boku shahrida Evropa –Kavkaz-Aziya transport yo`lagini (TRASYEKA) rawajlantirish bo`yicha xaliq-araliq konferensiya bo’lip o`tdi. Una 32 ma’mleketning basshii, 10dan artiq xaliq-araliq tashkilot vakillari ishtirok etishdi. Respublikamizning Prezidenti I.A.Karimov TRASYEKA loyihasinin’ a’hmiyetini to’mendegishe izohladi:

1. 
   TRASYEKA loyihasinin’ a’melge oshirilishi bizni ham G`arb, ham Shig’is ten’iz yo`llariga shig’iwimizga imka’n jaratdi ha’m eksport, import tovarlarimiz a’dewir arzsanaa tushadi.
   
2. 
   Kavkazorti ha’m Orayliq Aziya bazarlariga Evropa ha’m Aziya ma’mleketlerining kirip keliwine jol ochiladi.
   
3. 
   TRASYEKA loyihasinin’ ku’shke kiriwiga shog’an o`xshash basqa loyihalarning a’melge oshishiga imkaniyat beredi. bul bolsa Evropa menen Aziyanin’ Tinish okean aymaqlarindag’i ma’mleketler menen sawda baylanislarini ja’ne da ku’shayishiga jag’day jaratadi. Loyhalar bo`yicha quriladigan yo`llar aksariyati «Ulli ipak yo`li»ning tiklanishi dep atasaq xato qilmaymiz.
   
4. 
   Evropa-Kavkaz-Orayliq Aziya yo`lagining ochilishi Orayliq Aziya ma’mleketleri ha’m bir ma’mleket ichidag’i tu’rli aymaqlar o`rtasidag’i ekonomikaliq baylanislarini jaqsi laydi.
   

Sonin’deq Islom Karimov Evropa-Kavkaz-Osiy transport yo`lagi aymaqviy ekonomikaliq birge islesiw baylanislarini ken’aytirish, mazkur yo`nalishda joylashgan ma’mleketler ekonomikaliqotini rawajlantirish, qolaversa, milletleraro ha’mde ma’mleketleraro mashqalalarni yechishda u’lken na’tiyje beretug’inini ta’kidladi.
O`zbekistan Respublikasi g’a’rezsiz turmis ha’m rawajlaniw yo`lidek en’ ulli joldi tanlab, «Ulli ipak yo`li»ni ham qayta tiklew pikirsini Birinshiler qatari aldin su’rgen ha’m ushbu pikirdi ro`yobga shig’ariw ushin tinimsiz ha’reket qilayotgan ma’mleketdir. Sonin’ ushin ham O`zbekistan qadimiy «Ulli ipak yo`li»ning yuk ortilgen ot ha’m tuyalardan ibarat karvonlarga moslangan «Ipak yo`li»ning o`ta zamanaviy mazmun ha’m da’rejelarda, en’ jan’a texnika ha’m texnologiyalar menen qurallangan ilg`or, murakkab transport ha’m aloqa kommunikatsiyalari sistemesi sipatinda qayta tiklanish ushin ko`p tadbirlarni ko`rmoqda. bul tadbirlarga ham ma’mleketlerni ekonomikaliq rawajlantirish, ham «Ulli ipak yo`li»ni tiklew vositalari dep qaramoqda.
«Ulli ipak yo`li»ning jan’a mazmunda ha’m sipatilarda to`la-to`kis tiklanishi menen Evropa ha’m Aziya ma’mleketleri xaliqlari ushin pu’tkillay jan’a rawajlaniw derekleri, faktorlari ha’m imkaniyatlari ju’zege keledi. Olar ja’ne da ken’aya barip, ekologik mashqalalarning en’ og`iri – Orol ten’izi mashqalasini yechishga ham ja’rdem beriwi mu’mkin.
«Ulli ipak yo`li» tiklanisinin’ tiykarg’i na’tiyjelari xususida to’mendegilarni aytish mu’mkin.

• 
  «Ulli Ipak yo`li»ning to`la tiklanishi menen en’ aldi menen ma’mleketler o`rtasidag’i sawda-sotiq qatnas lari ku’shayadi, sawda ko’lemi oshadi ha’m olar ekonomikaliq rawajlaniwga unamli ta’sir etadi.
  
• 
  Jan’a korxonalar, zamanaviy texnik stantsiyalari ha’m xizmet ko`rsatish shahobchalari ju’zege klib, ma’mleketlerning islep shig’ariwshi ku’shleri rawajlanadi. Ilimiy-texnik baylanislar ha’mde jan’a texnika ha’m texnologiyalar keltirilishi na’tiyjesinde pa’n-texnika rawajlaniwi tezlashadi, xo`jaliklar ha’m tovarlarning raqobatqobilligi ku’shayadi.
  
• 
  Ko`plab jan’a ish joylari tashkil qilinadi ha’m olar ko`payib baradi, ishsizlarning ko`pchiligi o`z joylariga iye boladi.
  
• 
  Har bir ma’mleket ichida ha’m xaliq-araliq ko`lamda miynet bo’listiriliwi teren’lesadi ha’m ken’ayadi, miynetning jan’a turlari ha’m jan’a kasblar ju’zege keledi. Milliy ha’m xaliq-araliq qatnas lar ja’ne da o`zgaradi ha’m jetilisipdi. Ekologik ortaliqni jaqsi lash, tovarlar sipatiini oshirish imkaniyatlari ken’ayadi.
  
• 
  Jemisot islep shig’ariw, sotish ha’m xarid etiwdin’ eksport ha’m import islerining arzonlashuviga, ekonomikaning o`sishiga ta’sir etiwshi shart-jag’day lar, faktorlar ja’ne da ken’ayadi. Bolar na’tiyjesinde kishilar materialliq turmisi jaqsi lanadi, materialliq farovonligi oshadi.
  
• 
  Xaliqlar o`rtasidag’i ma’deniy, ruwqiy ha’m ruwqiy qatnas lar, baylanislar, usi atap aytqanda, ruwqiy turizm ja’ne da rawajlanadi ha’m jetilisipdi. Ha’mme xaliqlardin’ ha’r ta’repleme rawajlaniwi ku’shayadi.
  
• 
  Ekonomikaliq, ruwqiy-ruwqiy ha’m basqa qatnas larning o`sishi, ma’mleketler ha’m xaliqlar o`rtasidag’i siyasiy qatnas larga, xaliq-araliq vaziyatga unamli ta’sir etadi, xaliq-araliq tinishliq ha’m birge islesiw ku’shayadi.
  

tlarni uzib qo‘ydi.
Qadag’alaw ushin sawallar:

1. 
   Ipak yo’li ha’m onin’ payda boliwi haqqinda aytip berin’.
   
2. 
   Ipak jolinng tarmoqlari, yo’nalisleri
   
3. 
   Ipak jolinng O’rta Aziya xaliqlari turmisindag’i o’rni
   
4. 
   Ulli ipak jolinng xaliqlar ortasinda tinishliq do’stliq birge islesiw o’rnatishdag’i roli haqqinda aytip berin’
   

1^History of civilizations of Central Asia. The development of sedentary and nomadic civilizations: 700 B.C. to A.D. 250 Volume II.1996 P. 236 .