Tema: Átirap ortalıq siyasatı hám turaqlı rawajlanıw Joba: Kirisiw

Átirap ortalıqtı qorǵaw ministrligin jaratıw
1981 jılda Átirap -ortalıq hám qayta tiklenetuǵın tábiy resurslar ministrligin shólkemlestiriw usınıs etilgen, biraq ol tastıyıqlanmagan. Bunıń ornına, sol jılı dúzilgen Átirap -ortalıq hám tábiy resurslar kodeksin tastıyıqlaw kerek dep daǵaza etildi.
Keyinirek, 1985 jılda den sawlıqtı saqlaw ushın átirap -ortalıqtı qorǵaw boyınsha milliy keńes CONAPMAS (házirgi NAPMAS) tárepinen tastıyıqlanǵan. Bes jıldan keyin átirap -ortalıq hám tábiy resurslar tuwrısındaǵı kodeks aqır-aqıbetde tastıyıqlandi.
Basqa tárepden, átirap -ortalıqtıń ministrler portfeli jaqında jaratılǵan ; Bul organ nızam shıǵarıwshı párman menen tastıyıqlanǵan 2008 jılda bolǵan. Ol milliy hám tarmaq átirap -ortalıq siyasatın jaratıw, orınlaw hám baqlaw ushın juwapker bolıp tabıladı.
Ekologiyalıq siyasat tiykarları
Peru átirap -ortalıq siyasatınıń principlerı tómendegi tiykarǵı tárepler yamasa temalar menen tártiplestiriledi:
- Biologiyalıq túrme-túrlıq - bul mámlekettiń eń úlken baylıqlarınan biri, sol sebepli ol ekotizimlarning túrli-tumanlıǵın, sonıń menen birge, jergilikli túrlerdi, genetikalıq resursların saqlawǵa járdem beredi hám ekologiyalıq processlerdi saqlap qaladı.
- Genetikalıq resurslarǵa kelsek, ol tábiy hám tábiylestirilgen genetikalıq resursların saqlaw siyasatın ilgeri jıljıtıwǵa qaratılǵan. Tap sonday, izertlew, rawajlanıw hám turaqlı paydalanıwdı targ'ib qılıw.
- Modifikatsiyalanǵan tiri organizmlerden paydalanıw hám biotexnologiyadan qawipsiz hám juwapkerli paydalanıwdı tártipke salıw arqalı bioxavfsizlikni targ'ib etedi.
Turaqlı rawajlanıw - shaxs hám jámiyet ómirin shólkemlestiriwdiń jańa modeli. Turaqlı rawajlanıwdıń zamanagóy konsepsiyası átirap -ortalıqtı qorǵaw hám tábiy resurslardan nátiyjeli paydalanıwdı social hám ekonomikalıq máseleler menen birge sheshiwge shaqıradı. Jergilikli, milliy, regionlıq hám global basqarıwdı názerde tutadı. YUNESKO shólkeminiń burınǵı bas xatkeri F. Mayor pikrine qaraǵanda, " Kisiler hám tábiyaat ortasındaǵı ekonomikalıq munasábet forması ekologiyalıq biyqararlıqtı keltirip shıǵaradı, bul bolsa óz gezeginde turaqlı bolmaǵan sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıwǵa alıp keledi".
XX ásirdiń 50-jıllarından baslap ekologiyalıq máseleler óz kúshin kórsete basladı. Insaniyat óziniń salıstırǵanda qısqa (5 mln.jıllıq ) tariyxıy basqıshı dawamında jer júzindegi ormanlardıń 2/3 bólegin kesip, 6 mlrd.ga ónimli topraqlardı awıl xojalıq fondidan shıǵarıp, 70% ten artıq suw dáreklerin pataslantirib, atmosfera hawasına iyis gazı muǵdarın 20 mln. tonnaǵa shekem asırıp, ozon tuynugini AQSH mámleketi jer maydanına teń halda ashqan edi. Insaniyat rawajlanıp baratırǵan bir waqıtta bunday xor-zar jaǵdaylar túsiniksiz edi hám sol maqsette,, Rim klubi” tuzildi. Bul klub jobaları ózin onsha oqlamagani 1972-jıl 5-iyunda Shvetsiya paytaxtı Stokgolmda,, Átirap -ortalıqtı qorǵaw” konferensiyası shaqırılıwına sebep boldı. Ol jaǵdayda 5 ta zárúrli qarar hám hújjet qabıllandı :
,, Stokgolm deklaratsiyasi” de átirap -ortalıqtı milliy, regional hám xalıq aralıq kóleminde qorǵawdıń 26 Principi kórsetildi.,, Ilajlar rejesi” 109 banddan ibarat bolıp, ol jaǵdayda mámleket hám xalıq aralıq jámiyetshilik ortasında átirap -ortalıq qáwipsizliginiń shólkemlestirilgen, siyasiy, ekonomikalıq máselelerine itibar berilgen.
Stokgolm konferensiyası usınısına kóre BMTning Bas Assambleyası Xalıq aralıq átirap -ortalıqtı muhaofaza qılıw programması - YUNEP ni tuzdi, onıń rezidenciyası Keniya paytaxtı Nayrobida jaylasqan.
Konferensiyanıń ashılıw kúni (5-iyun ) hár jılı Pútkil dunya átirap -ortalıqtı qorǵaw kúni retinde bayramlanatuǵın boldı.
Konferensiya sheshimi menen Pútkil dunya átirap -ortalıqtı qorǵaw fondı tuzildi.
1975-jıl Xelsinkida 35 Evropa mámleketleri hám AQSH, Kanada qatnasıwında ótken Evropa qawipsizlik hám sheriklik Keńesi (OBCE) de " Juwmaqlawshı hújjet” qabıllandı. Usı hújjette pútkil dunya boyınsha ekologiyalıq qawipsizlikti támiyinlew de milliy, de global kólemindegi másele etip kórsetilgen.
Dúnya jámiyetshiliginiń jańa turaqlı rawajlanıw konsepsiyası birinshi ret 1987-jıl BMTning Pútkil dunya átirap -ortalıq hám rawajlanıw boyınsha Komissiyası tárepinen islep shıǵılǵan. Usı komissiya óziniń GRO HARLEM BRUNDTLAND lekciyası atınıń alǵan,, Biziń ulıwma keleshegimiz” lekciyasında turaqlı rawajlanıw konsepsiyası modeli jaratıldı.
Bas Assambleyanıń 1989 -jıl dekabr degi 44/428-sanlı rezolutsiyasida turaqlı rawajlanıw strategiyasın islep shıǵıw maqsetinde BMTning arnawlı konferensiyasın shıǵarıw tuwrısında qarar qabıllandı.
1980 jıllar aqırında Ózbekstandaǵı ekologiyalıq máseleler sonshalıq kúshayganki, Respublika húkimetiniń 1988 jıl aprel ayında qabıl etken sheshiminde mámlekettiń átirap -ortalıqtı qorǵaw boyınsha mámleket organı - Ózbekstan Respublikası Tábiyaattı qorǵaw mámleket komiteti Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı Komitettiń aymaqlıq bólindileri wálayatlar (rayonlar ), sonıń menen birge Tashkent qalası tashkil etilgen mámleket shólkemleri arnawlı sheshim bolǵan.
Ekologiyalıq qawipsizlik salasında mámleket basqarıwdı tupten jaqsılaw maqsetinde hám respublikada átirap -ortalıqtı qorǵaw, ekologiyalıq sharayattı jaqsılaw, shıǵındılardı átirap -ortalıqqa zıyanlı tásirin aldın alıw hám xalıq salamatlıǵı, xalıq turmıs tárizi sapası hám dárejesin asırıw ushın qolay sharayat jaratıw, shıǵındılar menen islew sistemasın uzaq waqıt dawamında jaqsılaw, sonıń menen birge Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017 jıl 21 apreldegi № PF-5024 «Ekologiya hám átirap -ortalıq salasında mámleket basqarıwı sistemasın jetilistiriw tuwrısında» pármanına muwapıq hám Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017 jıl 21 apreldegi № PF-2915 «Ózbekstan Respublikası ekologiya hám átirap -ortalıqtı qorǵaw mámleket komiteti iskerligin tashki etiwdi támiyinlew ilajları tuwrısında»gi sheshimi Ózbekstan Respublikası Tábiyaattı qorǵaw mámleket komiteti Ózbekstan Respublikasınıń ekologiya hám átirap ortalıqtı qorǵaw mámleket komitetine aylantırildi.
Ózbekstan Respublikasınıń ekologiya hám átirap ortalıqtı qorǵaw mámleket komiteti (endigiden tekstte Mámleket ekologiya komiteti) ekologiya átirap -ortalıqtı qorǵaw, tábiy resurslardan aqılǵa say paydalanıw hám tákirar islep shıǵarıw salasında mámleket organı bolıp, Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesine esabat beredi.
Bunnan tısqarı, Ózbekstan Respublikası Mámleket ekologiya hám átirap -ortalıqtı qorǵaw komiteti sistemasında ekologiya hám átirap ortalıqtı qorǵaw boyınsha Qaraqalpaqstan Respublikası komitetleri, sonıń menen birge wálayatlar hám Tashkent qalasınıń ekologiya hám átirap -ortalıqtı qorǵaw boyınsha aymaqlıq basqarmalarınan shólkemlesken.
Qaraqalpaqstan Respublikası ekologiya komiteti qasında hám átirap -ortalıqtı qorǵaw komiteti, ekologiya hám átirap -ortalıqtı qorǵaw basqarmaları, rayonlar átirap -ortalıqtı qorǵaw bólindilerinde, «Taza Aymaq» mámleket unitar kárxanasınıń qalalar hám sonıń menen birge, respublika rayonlarında xojalıq shıǵındılardı joq etiw boyınsha xızmetler kórsetiw uchastkaları tiykarında rayon hákimlikleriniń abadanlastırıw bólimleri tuzildi.
Ekologiya hám átirap -ortalıqtı qorǵaw, qolay ekologiyalıq jaǵdaynı turaqlı támiyinlew, aymaqlıq birliklerdiń natiyjeliligin asırıw, sonıń menen birge, 2017-2021 jıllarda Ózbekstan Respublikasınıń rawajlanıwdıń besew ústin turatuǵın baǵdarları boyınsha háreketler strategiyasınıń maqsetlerine muwapıqlastırıw hám de mámleket basqarıwında basqarıw reformalar kontseptsiyası sheńberinde mámleket basqarıwdıń natiyjeliligin támiyinlew maqsetinde Ózbekstan Respublikasında tómendegiler dúzilgen:
- Biologiyalıq túrme-túrlıq hám qorǵawlanatuǵın tábiy aymaqlardı qorǵaw hám olardan paydalanıwdı baqlaw inspektsiyasi hám yuridikalıq shaxstı tashkil etpesten shıǵındılardı jıynaw, saqlaw, tasıw, joytıw, qayta islew, ko'mib taslaw hám joq etiw qadaǵalawı inspektsiyasi bazasında ekologiya hám átirap -ortalıqtı qorǵaw qadaǵalawı inspektsiyasi;
- Respublika qánigelestirilgen sanitariya tazalaw kárxanaları assotsiatsiyasi;
- Informacion-kommunikaciya texnologiyaların engiziw hám rawajlandırıw orayı hám billing sisteması tiykarında mámleket unitar kárxanası formasında ekologiyalıq informaciya orayı, informacion-kommunikaciya texnologiyaları hám multimediyani engiziw.
Mámleket ekologiya komiteti qasında Ózbekstan ekologiya hám átirap ortalıqtı qorǵaw ilimiy-tekseriw institutı, Ózbekstan ekologiyalıq komiteti, «Eko-Energiya» Ilimiy-innovciyalıq orayı, Ilimiy-Informaciyalar orayı sıyaqlı bólimler iskerlik kórsetip atır.
Ózbekstan Respublikasınıń átirap -ortalıqtı qorǵaw siyasatı mámleket ekologiyalıq qawipsizligin hám átirap -ortalıqtı qorǵaw, ekologiyalıq jaǵdaynı jaqsılaw, shıǵındılardıń átirap ortalıqqa zıyanlı tásirin aldın alıw, adamlardıń turmıs dárejesi hám sapasın jaqsılaw ushın qolay shárt-shárayatlardı jaratıw, shıǵındılardı jıynaw, saqlaw, tasıw, qayta islew hám utilizaciya etiwge jóneltirilgen.
Ózbekstan Respublikası átirap -ortalıqtı qorǵaw salasında bir qatar xalıq aralıq konventsiyalar hám tiyisli rawajlanıw protokolları ratifikatsiyalariga qosıldı :
- Ozon qatlamın qorǵaw boyınsha vena konventsiyasi (18/05/1993 y.);
- Ozon qatlamın buzatuǵın elementlar boyınsha Monreal protokolı - London Ozon qatlamın buzatuǵın elementlar boyınsha Monreal protokolına ózgertiwler kirgiziw
- Ozon qatlamın buzatuǵın elementlar boyınsha Monreal protokolına Kopengagen ózgertiw
Turaqlı rawajlanıw konsepsiyası joqarıda keltirilgen átirap -ortalıq qáwipsizligine qaratılǵan principlerdi ámelge asırıw sebepli, xalıq aralıq jámiyetshiliktiń sherikligine hám bir ırǵaqta rawajlanıwına xızmet etedi.
Juwmaq etip aytqanda, turaqlı rawajlanıw - keleshek áwlad úlesin saqlaǵan halda házirgi zaman kisisin ekologiyalıq qawipsiz, ekonomikalıq támiyinlengen jáne social qáwipsizliklengen múnásip turmıs tarizini támiyinovchi process esaplanadı.

Juwmaq
XXI asirde dúnya ıqlımında ulıwma qápelimde ózgerisler júz berip atır, biraq ele Global jılıwdı tán almaǵan bir gruppa qánigeler ushın ıqlımdıń biymánilik qılıqları házilge uqsap túyilip atr. Keyingi on jıllıqta ıqlım ózgeriwi menen baylanıslı kateklizmalar úzliksiz bolıp barıp atır. Mısalı, jer silkiniwler, tayfunlar, tasqınlar, keskin suwıqlar, joqarı temperaturalar tábiyaatqa hám insanlarǵa qanshalar úlken zálel keltirdi. Házirge shekem ilimpazlar hám insanlar kosmik hám geologik processlerdiń ıqlım ózgeriwine tásirin anıq túsinip etkenleri hám oǵan ataq bergenleri joq. Sebebi ıqlım ózgeriwi haqqında dúnya ilimpazlarınıń pikiri túrlishe, kimdir ıqlım suwıp ketiwinen boljaw qilsa, taǵı kimdir ıqlım ózgerip ketip atırǵanın tiykarlaydi.
Mámleket ekologiya komiteti qasında Ózbekstan ekologiya hám átirap ortalıqtı qorǵaw ilimiy-tekseriw institutı, Ózbekstan ekologiyalıq komiteti, «Eko-Energiya» Ilimiy-innovciyalıq orayı, Ilimiy-Informaciyalar orayı sıyaqlı bólimler iskerlik kórsetip atır.
Ózbekstan Respublikasınıń átirap -ortalıqtı qorǵaw siyasatı mámleket ekologiyalıq qawipsizligin hám átirap -ortalıqtı qorǵaw, ekologiyalıq jaǵdaynı jaqsılaw, shıǵındılardıń átirap ortalıqqa zıyanlı tásirin aldın alıw, adamlardıń turmıs dárejesi hám sapasın jaqsılaw ushın qolay shárt-shárayatlardı jaratıw, shıǵındılardı jıynaw, saqlaw, tasıw, qayta islew hám utilizaciya etiwge jóneltirilgen.
Ózbekstan Respublikası átirap -ortalıqtı qorǵaw salasında bir qatar xalıq aralıq konventsiyalar hám tiyisli rawajlanıw protokolları ratifikatsiyalariga qosıldı :
- Ozon qatlamın qorǵaw boyınsha vena konventsiyasi (18/05/1993 y.);
- Ozon qatlamın buzatuǵın elementlar boyınsha Monreal protokolı - London Ozon qatlamın buzatuǵın elementlar boyınsha Monreal protokolına ózgertiwler kirgiziw
- Ozon qatlamın buzatuǵın elementlar boyınsha Monreal protokolına Kopengagen ózgertiw
Turaqlı rawajlanıw konsepsiyası joqarıda keltirilgen átirap -ortalıq qáwipsizligine qaratılǵan principlerdi ámelge asırıw sebepli, xalıq aralıq jámiyetshiliktiń sherikligine hám bir ırǵaqta rawajlanıwına xızmet etedi.
Juwmaq etip aytqanda, turaqlı rawajlanıw - keleshek áwlad úlesin saqlaǵan halda házirgi zaman kisisin ekologiyalıq qawipsiz, ekonomikalıq támiyinlengen jáne social qáwipsizliklengen múnásip turmıs tarizini támiyinovchi process esaplanadı.