Tema: Óspirimlik dáwirinde shet tilin úyreniwde júzege keletuǵın qıyınshılıqlardıń psixologiyalıq qásiyetleri

Shet tilin biliw qábiletin anıqlawǵa úsh tárepden yondashiladi:
1) tildiń túrli tárepleri, sóylew qábiletleri, sóylewdi qabıllaw hám islep shıǵarıw processleri ushın qábiletlerdi anıqlaw kózqarasınan ;
2) qábiletler (aqıl, yad, oylaw) strukturasınıń ózegi bolǵan sóylew processleriniń til materialın ózlestiriwge salıstırǵanda qásiyetlerin anıqlaw kózqarasınan ;
3) psixologiyalıq, xarakteristik, jeke qásiyetleriniń shet tilin ózlestiriw hám biliw tabısına tásirin anıqlaw kózqarasınan.
Anglichan tilin ózlestiriw tabısına kóp tárepten bul process júz bergen ortalıq hám sharayatlar tásir etedi.
V. G. Tylets. Izertlewshiniń atap ótiwishe, lingvistik qábiletke iye, qolaysız ortalıqqa kiritilgen shaxs, shet tilin ózlestiriwge qaratılǵan kózkóreki baǵdarın joytıwı múmkin. Noadekvat tálim sharayatları da, unamsız social ortalıq da ayriqsha bolmaǵan social ortalıqqa aylanıwı múmkin. (9 )
Shet tillerdi oqıtıw psixologiyasi mashqalası menen shuǵıllanıp, I. A. Zimnyaya onı akademikalıq pán retinde ózlestiriwdiń tómendegi zárúrli shártlerin ajıratıp kórsetdi: ózlestiriw jolınıń baǵdarı (L. S. vigotskiy boyınsha ); baylanıs qısıqlıǵı ; tildi sub'ekt-kommunikativ iskerlikke kirgiziw; orınlanǵan funktsiyalardıń ulıwmalıǵı ; sóylew rawajlanıwınıń bayqaǵısh dáwiri menen baylanıslılıǵı. Shet tilin ózlestiriwdiń bul qásiyetleri onıń tabısı faktorları menen baylanıslı. (4)
Shet tilin ózlestiriw tabısına sezilerli tásir kórsetedi, bul tilde shaxslararo baylanısde qatnasıw múmkinshiligi bar. Baylanıs, túrli qábiletler hám shaxstıń basqa qásiyetlerin qáliplestiriwdiń eń zárúrli faktorı bolıp, baylanıs mútajlikleri hám kónlikpelerin, atap aytqanda, til qábiletlerin ámelge asırıw menen baylanıslı qábiletler ushın bólek áhmiyetke iye. Usınıń menen birge, shaxslararo baylanıs degende, málim bir ámeliy nátiyjege erisiw, olar ortasında shaxslararo munasábetlerdi qáliplestiriw hám nátiyjede qospa iskerlik sub'ektleriniń bir-birine tásir qılıw procesi túsiniledi. óz-ara tásir etiwshi shaxs.
Studentlerdiń shet tilindegi shaxslararo baylanıs procesine kiritiliwi onı ózlestiriw procesin aktivlestiriw forması bolıp tabıladı. Shet tilin ózlestiriw procesiniń aktivlesiwi G. A. Kitaygorodskaya, G. v. Rogova, F. M. Rabinovich hám G. E. Saxarov bul process tek tálim iskerliginiń aktivlashuvi menen birge bolǵan táǵdirdagina múmkin dep esaplab, bólek áhmiyet beredi.
Jergilikli psixologiyada shet tilin pán boyınsha ózlestiriw natiyjeliligine unamlı tásir kórsetetuǵın kóplegen faktorlar arasında eń áhmiyetlisi shet tilleri oqıtıwshınıń tómendegi qásiyetleri: tildi izbe-izlik menen usınıw qábileti. óz-ara baylanıslı elementler sisteması, shet tilin ózlestiriw ushın tálim motivatsiyasın aqılǵa say bólistiriw; oqıw predmeti retinde studentke qızıǵıwshılıq ; individual ayrıqshalıqlardı esapqa alǵan halda. (9 )
Kóp tárepten tálim iskerligi, sonday-aq shet tilin ózlestiriw tálim shólkeminiń tálim maydanı tárepinen támiyinlenedi.
Shet tilin ózlestirgen shaxsqa salıstırǵanda sırtqı faktorlardı, tiyisli processtiń tabıslı bolıwın tán alıw menen bir qatarda, psixologiya ol ushın ishki faktorlardıń eń zárúrligini aytıp otedi. Shet tilin ózlestiriwdiń eń tolıq hám tabıslı támiyinleniwi múmkin emes. olardıń individual qásiyetlerin esapqa almastan.
Zamanagóy differensial psixofiziologiyadan alınǵan úlken muǵdardaǵı maǵlıwmatlar sonı kórsetedi, shet tilinde de, basqa hár qanday fanda da individual ayırmashılıqlardıń tábiy shárti, atap aytqanda, nerv sistemasınıń insaniy qásiyetleri - joqarı asabiy iskerlik turi bolıp tabıladı.
Anglichan tilin ózlestiriw ushın birpara tug'ma shártler menen bir qatarda, onıń tabısına rawajlanıwı kerek bolǵan birpara intellektual funktsiyalar da tásir etedi.
Shet tilin tabıslı iyelewge járdem beretuǵın tómendegi faktorlar anıqlanadı : intellektuallıq ; motivatsion; jeke.
Sonıń menen birge, ayırım psixologlar shet tilin ózlestiriw tabısı kóp tárepten motivatsion, emotsional, kognitiv, jeke, psixofiziologikalıq hám ınteraktiv faktorlardıń kombinatsiyası menen baylanıslılıǵın aytıp otediler. (12).
Shet tilin oqıtıw tabıslı bolıwınıń zárúrli faktorı - bul maqsetlerdi psixologiyalıq tárepten tuwrı qáliplestiriw. Shet tilin oqıtıwdıń juwmaqlawshı maqsetleri social tártip hám úyreniwdiń individual predmetiniń mútajlikleri menen belgilenedi.
Buǵan baylanıslıǵı tabıslarǵa erisiwde oqıw predmeti tańlaǵan shet tilin ózlestiriwdiń individual usılı da zárúrli áhmiyetke iye.
Iskerliginiń individual usılı indikativ, atqarıw hám qadaǵalaw háreketleriniń qatnasında kórinetuǵın boladı. N. v izertlewinde. Witt hám A. v. Chupinina sóylewdiń individual usılı bar ekenligin " teksttiń lingvistik hám sóylewiy qásiyetlerine salıstırǵanda jeke sezimiy tárepten shártli jeńillikler sisteması retinde kórsetedi (9 ).
Sóylewdiń individual usılın belgileytuǵın faktorlar arasında avtorlar ekstra- hám introversiyaning sezimiy tárepin ajıratıp kórsetiwedi. Ekstrovertlarning awızsha sóylewi, introvertlarning qorlap yamasa etikalıq sóylewinden ayrıqsha bolıp esaplanıw, quwanıshlı yamasa ǵázeplengen reń menen xarakterlenedi. Ekstrovertlarning awızsha tekstleri kólemi introvertlarga qaraǵanda bir neshe teńdey úlken.
Anglichan tilin oqıtıw tabısına tásir etiwshi faktorlar jamida motivatsiya iskerlikke jónelis, tańlap alıw, mazmunlilik hám dinamiklik beretuǵın faktor retinde bólek orın tutadı.
Izertlewler sonı kórsetedi, sırtqı motivlar oqıw materialınıń mazmunı menen baylanıslı emes: minnet, minnet (keń social motivlar ), jeke párawanlıqtı bahalaw (tar social motivlar ), úyreniw qálewi joq ekenligi (unamsız motivlar ). Ishki motivlar, kerisinshe, oqıw materialınıń mazmunı menen baylanıslı : kognitiv aktivlik, tálim mazmunına qızıǵıwshılıq (kognitiv motivlar ), hárekettiń ulıwma usılların iyelew, úyrenilip atırǵan oqıw materialında sebep-aqıbet munasábetlerin anıqlaw. (tárbiyalıq -kognitiv motivlar). Usınıń menen birge, tiykarǵı hám sheshiwshi parametrler bul shaxsqa tán bolǵanlar bolıp tabıladı: jeke tájiriybe, iskerlik konteksti, qızıǵıwshılıqlar hám uqıplar, sezim-sezimler hám sezim-sezimler, dúńyaǵa kózqaras, jámáát degi mártebe. Bul sizge studentlerde haqıyqıy motivatsiyanı keltirip shıǵarıwǵa múmkinshilik beredi. ( 2)
Sırt el psixologiyasida sırtqı hám ishki motivatsiyadan tısqarı global, jaǵdaylı hám instrumental motivatsiya bar. Ilimpazlar motivatsiyanıń eki toparın ajratadılar : instrumental (shet tiliniń áhmiyeti ámeliy maqsetler menen ańlatpalanadı : jumıs ushın, gazeta oqıw ushın hám basqalar ); integrativ (mámleketke, úyrenilip atırǵan til xalqiga qızıǵıwshılıq arqalı ańlatpalanadı ).
Izertlewler sonı kórsetedi, oqıw iskerligi processinde shet tilindegi sóylew baylanısın úyretiwdiń anıq maqsetlerine erisiw ushın individual wazıypalardı belgilew, qabıllaw hám sheshiwge basshılıq etiwshi málim jeke motivlar payda boladı hám háreket etedi. Dizimde keltirilgen motivatsiya túrleri shet tillerin úyreniwde zárúr bolıp tabıladı.
Shet tiliniń lingvistik tájiriybesin ózlestiriw degi tabıs dárejesi studenttiń bilim tarawı retinde shet tiline munasábeti menen baylanıslı.
Studenttiń shet tilin ózlestiriw fakti hám procesine munasábeti shet tilindegi sóylew iskerliginiń ózgeshelikleri hám qásiyetlerine kóre subyektiv (unamlı yamasa unamsız ) yamasa obiektiv bolıwı múmkin. (2).
Sonday etip, birpara studentler úyreniw derlik múmkin bolmaǵan júdá qıyın pán retinde shet tiline unamsız munasábet menen ajralıp turadı. Anıq maqsetsiz, motivatsiya bolmaǵanda, olar shet tilin úyreniwdi paydasız shınıǵıw, waqıt hám kúsh jumsaw dep biladilar. hám kerisinshe, basqalar, temanıń ayriqsha qásiyetlerin tushunmasdan, qısqa waqıt ishinde, hesh qanday kúsh sarplamasdan, kúndelik hám sistemalı jumıs zárúr ekenligin ózlestirmesten, shet tilin ózlestiriw múmkinshiligine ishonadilar. Kóplegen tájiriybeler sonı kórsetdiki, bir oqıw jılı dawamında studentlerdiń shet tilin ózlestiriwde túrli iskerlik túrlerine munasábeti unamsız yamasa unamlı tárepke keskin ózgeriwi múmkin.
Anglichan tilin ózlestiriwge turaqlı munasábet psixologiyalıq munasábetti qáliplestiredi. Birpara psixologlardıń pikrine qaraǵanda, shet tilin úyreniw degi munasábet oqıwshılardıń qásiyetleri menen emes, bálki oqıtıwshı yamasa shet tili átirapında jaratılǵan ulıwma ortalıq tárepinen belgilenedi.
Shet tilin tabıslı ózlestiriwdi támiyinleytuǵın faktorlar máselesi avtordıń kózqarasına, teoriyalıq platformaga, shet tillerin úyreniw qábileti uyreniletuǵın arnawlı bir stilistik sistemaǵa qaray túrli jollar menen sheshiledi. Shaxstıń motivatsion-emotsional salasın uyreniwshi izertlewshilerdiń shet tilin úyreniw ushın unamlı motivatsiyanı qáliplestiriwdiń ústin turatuǵın áhmiyeti haqqında gápiradilar. Shet tillerin úyretiwdiń psixologiyalıq jantasıwların uyreniwshi izertlewshilerdiń sóylew iskerligindegi intellektual hám sóylew processleriniń áhmiyeti haqqında gápiradilar. Basqalar bolsa shet tilin ózlestiriwdiń tiykarǵı hasası yadlaw hám saqlaw processleri ekenligin aytıp otediler.
Sonı atap ótiw kerek, anglichan tilin úyreniw processinde onıń strukturalıq hám protsessual qásiyetlerin ashıp beriw arqalı onı ózlestiriw tabıslı bolıwınıń mánisin kórip shıǵıw mashqalaǵa sistemalı jantasıw imkaniyatın beredi, yaǵnıy. bir-biri menen munasábet hám baylanısda bolǵan, málim bir pútinlik hám birlikti quraytuǵın elementler kompleksin analiz qılıw arqalı. Pútinligi, dúzilisi, sistemanıń átirap -ortalıq menen óz-ara baylanıslılıǵı, ierarxiyasi hám xarakteristikasınıń kópligi " sistema" dıń ulıwma belgileri retinde ajralıp turadı. Bul ulıwma ayrıqshalıqlar menen bir qatarda, v. A. Ganzen aytıp otediki, psixologiyada sistemalı jantasıw tóplanǵan bilimlerdi birlestiriw hám sistemalastırıw, olardıń artıqsha artıqmashlıǵın saplastırıw, xarakteristikalardıń ózgermeytuǵınlıǵın tabıw, jergilikli jantasıwdıń kemshiliklerinen shaǵılısıw, sistemalı izertlewler natiyjeliligin asırıw hám processni úyreniw, psixik hádiyselerdiń sistemalı xarakteristikaların jaratıw.
Sonday etip, anglichan tilin oqıtıw procesi anglichan tilin ózlestiriw tabısına tásir etiwshi barlıq faktorlardı esapqa alıwdı talap etedi. Bul sonı ańlatadıki, anglichan tilin ózlestiriw tabısı oǵan psixologiyalıq faktorlardıń tóplanǵan tásirine baylanıslı hám tabıstı úyreniw onıń óz-ara baylanıslı hám óz-ara baylanıslı qásiyetleri jıyındısında ámelge asırılıwı kerek.