Tema: Reptiliyalardin’ individual rawajlaniw qa’siyetleri

Tema: Reptiliyalardin’ individual rawajlaniw qa’siyetleri.

• Reje:
• Reptiliyalar haqqinda uliwma sipatlama
• Reptiliyalardin’ skelet sistemasi
• Reptiliyalardin’ ishki du’zilisi
• Reptiliyalardin’ kobeyiwi haqqinda
• Reptiliyalardin’ kelip shig’wi ha’m ekologiyasi

Retiliyalar haqqinda sipatlama.

Jer bawirlawshilardin terisi qurg'aq, bezleri az, al ayinm tasbaqalarda bolmaydi. Kesirtkelerdin erkeginin saninin ishki shetin boylap tesigi (qatara tesik) jaylasqan. Reptiliyanm denesi miiyizlesken qabirshaq penen qaplang'an. Olar har turli formada ham irilikte boladi. Moym ham arqa bolimleri mayda romba tarizli qabirshaqlar menen qaplang'an. Denesinin qaptali iri qabirshaqlar, qursag'i qalqanlar menen qaplang'an quynq qabirshaqlan saqiyna formasinda boladi. Denesinin muyizli qabirshaqlan qatti jer ustinde jasawina baylanisli reptiliya denesin kewip ketiwden qorg'aydi. Sholistanliqta jasawshi reptiliylerde lg'alhq shig'mi jiida az, al suwda jasawshi krokodillerde ol 75% ke ten ham ol terisi arqali iske asinladi.

Skelet sistemasi

• Skeletinde bas siiyegi ham omirtqa bag'anasi bolinip turadi. Bas suyegi daslepki shemirshekten toliq siiyekke otken. Sonday-aq, kopshilik teri suyekleri de jaqsi rawajlamp onnan bas suyeginin tobesi, qaptali ham tubi qaliplesken. Omirtqa bag'anasi 4 bolimnen: moym, kokirek-bel, segizkoz ham quynqtan turadi. Kesirtkenin moym 8 omirtqadan tunp, onin birinshi ekewi aynqsha diiziliske iye. Atlant dep atalatug'in birinshi moym omirtqa saqiyna formasinda bolip, baylanistinwshi joqarg'i ham tomengi eki jartidan turadi. Joqarg'i tesik bas miydi arqa miy menen tutastinw xizmetin atqaradi, tomengi yarim saqiynag'a epistrofeya – ekinshi omirtqamn tis tai li osimshesi kirip bekinisedi. Atlant oniri atirapmda aylanadi.

Bel-kokirek bolimi - 22 omirtqadan tunp hammesinde qabirg'a boladi. Тек 5 omirtqa qabirg'asi gana kokirekke birigip,.haqiyqiy kokirek kletkasm payda etedi. Geybir reptiliyalarda kokirek kletkasi joq. Misali: jilanlarda. Segizkoz bolimi tek 2 omirtqadan quralg'an oniri kese osimshesine bokse suyegi birigedi. Quynq bolimi bir neshe onlag'an omirtqalardan tunp, olardin aralig'i siiyeklespeytug'm juqa qatlam menen ajiratilg'an. Quynqlan sing'anda autogamiya, bulshiq etleri qisqarg'anda omirtqa aralig'ina emes, al omirtqamn ortasinan smadi. Iyin belbewi - korakoid, jawirm, jawirm listi shemirshek ham palwan suyekten tunp, olar bekkem tutasqan bolip, iyin belbewine bekkemlik beredi (173-suwret). Bul reptiliylerdin jer betine iykemlesiwine uqipli ekenin dallilewshi dene duzilis formasi bolip esaplanadi. Bokse belbewi iyninde bekkemirek tutasqan. Reptiliya denesinin bolimlerge boliniwi bulshiq et sistema ozgesheliklerine alip keledi. Dem ahw mexanizminde ulken rol atqaratug'm qabirg'a arahq muskulatura payda boladi.

• Bel-kokirek bolimi - 22 omirtqadan tunp hammesinde qabirg'a boladi. Тек 5 omirtqa qabirg'asi gana kokirekke birigip,.haqiyqiy kokirek kletkasm payda etedi. Geybir reptiliyalarda kokirek kletkasi joq. Misali: jilanlarda. Segizkoz bolimi tek 2 omirtqadan quralg'an oniri kese osimshesine bokse suyegi birigedi. Quynq bolimi bir neshe onlag'an omirtqalardan tunp, olardin aralig'i siiyeklespeytug'm juqa qatlam menen ajiratilg'an. Quynqlan sing'anda autogamiya, bulshiq etleri qisqarg'anda omirtqa aralig'ina emes, al omirtqamn ortasinan smadi. Iyin belbewi - korakoid, jawirm, jawirm listi shemirshek ham palwan suyekten tunp, olar bekkem tutasqan bolip, iyin belbewine bekkemlik beredi (173-suwret). Bul reptiliylerdin jer betine iykemlesiwine uqipli ekenin dallilewshi dene duzilis formasi bolip esaplanadi. Bokse belbewi iyninde bekkemirek tutasqan. Reptiliya denesinin bolimlerge boliniwi bulshiq et sistema ozgesheliklerine alip keledi. Dem ahw mexanizminde ulken rol atqaratug'm qabirg'a arahq muskulatura payda boladi.