Tema: Qoqan xanlig'inin' kelip shig'iwi. Tashkent bekligi

Ajiniyaz atindag'i NMPIdin' bakalavr ta'lim bag'dari tariyx fakulteti 2B kurs studentleri Bayjanova Juldiz ha'm Tan'atarov Atabektin' O'zbekistan Tariyx pa'ninen slayd jumisi.
Tema: Qoqan xanlig'inin' kelip shig'iwi. Tashkent bekligi.
Reje:
1.Qoqan xanlig'i atamasi ha'm xanliqtin' kelip shig'iwi.
2.Tashkent bekligi.
Min'lar uriwinan bolg'an iri aqsu'yek Shohruhbiy Chodak xojalari ja'rdeminde Ferg'ana aymag'inda Buxara a'mirliginen mustaqil bolg'an abiroyin iyelep,1709-jilda Qoqan xanlig'ina tiykar saladi. Ayrim a'debiyatlarda Qoqan xanlig'inin' hu'kimdarlari jergilikli joqari tabaqa wa'killeri, ruwxaniyler ha'm ataqli Xoja Ahrar Waliy a'wladlarinan bolg'an dep esaplaydi.
Tariyxshi Haydarbek Bababekovdin aytiwinsha ba'rshe musilman tariyxshilari ha'm rus avtorlari Qoqan xanlari dinastiyasin Altin Besik penen, ol arqali Babur menen baylanistiradi. Qoqan xanlarinin' kelip shig'iwi Altin Besik ra'wayati menen baylanislig'i Niyaz Muhammedtin' "
Tarixi Shohruhiya", Muhammed Salih Toshkandiydin' "Tariyxi Jadidai Toshkand", professor Sharif Yusupovtin' maqalalarinda ha'm ko'plegen dereklerde o'z ko'rinisin tapqan.
Amir Temur ha'm onin' uli Miranshahtan baslang'an dinastiya, Qoqan xani Xudayarxang'a shekem dawam etip kelgen. Sh.Yusufov sonday juwmaq shig'aradi: "Qoqan xanlig'inin' son'g'i hu'kimdari Sayid Muhammed Xudayarxan sahibqiran Amir Temurdin' 23shi a'wladi,xannin' ekinshi uli Sayid Muhammed Aminbek 24shi ha'mde Muhammed Aminbektin' uli Sayid Islambek sahibqirannin' 25shi a'wladi bolip shig'adi".
Temuriyler ha'm Baburiyler tariyxin izertlegen fransuz alimi O'zbekistannin' xalqlar doslig'i ordeni menen siyliqlang'an professor Lyusen Keren o'zinin' "Shahzada Islambek" maqalasinda Qoqan xanlari temuriy Miranshahqa barip taqaladi, degen ideyani ilgeri su'rgen.Bul isti o'zbek alimi Sh.Yusufov dawam ettirip Islambektin' o'miri ha'm tag'diri haqqinda izertlew alip barmaqta.Xanliqta ta'jikler ha'm qirg'izlarda u'lken a'hmiyetke iye bolg'an.92 o'zbek qa'wimlerinin' biri dep o'zlerin esaplawshi qipshaqlardin' ornida Qoqan xanlig'inda ju'da' joqari bolg'an.
Olar xanliqtin' Shahrixan, Baliqshi aymaqlari, Qarada'rya menen Narin da'ryasi aralig'indag'i jerlerde jasag'an.Qirg'izlar bolsa tiykarinan Ferg'ana a'tirapindag'i tawlarda Ketpento'be, Alay siyaqli taw eteklerinde ko'ship ju'rip sharwashiliq penen shug'illang'an.
Xiywa xanlig'i ha'm Buxara a'mirligi siyaqli Qoqan xanlig'indada ma'mleketti basqariwda ruwxaniylerdin' orni ha'm ta'siri u'lken bolg'an. Tiykarinan ruwhaniy Ha'zireti Sahib naqshbandiyler ja'maa'tinin' xalifasi sipatinda 1844-1869 jillar dawaminda a'melde ma'mleket a'hmiyetine iye bolg'an ma'selelerdi sheshiwde tiykarg'i rol oynag'an. Xoja Kalan 1852-1863 jillarda Andijanda ha'kim lawazimin orinlaydi.
Qoqan xanlig'i Shahruhbiydin' uli Muhammed Abdu Rahimbiy hu'kimranlig'i (1721-1733) da'wrinde o'z aymaqlarin ken'eytirip bardi. Ol Xojend, Andijan, Samarqand, Jizzax ha'm basqa jerlerdi iyelep aldi. Shohruhbiudin' ekinshi uli Abdulkarimbiy(1733-1750) da'wrinde tariyxshi Abdulkarim Buxariydin' jaziwinsha xanliqtin' aymag'indag'i Qoqan, Andijan, Namangan ha'm Marg'ulon qalalarinda sawda ha'm o'nermentshilik rawajlandi. Ol Orayliq ma'mleketti bekkemlew ha'm ku'sheytiriw maqsetinde jergilikli hu'kimdarlar o'z basimshalig'ina shek qoyiwg'a qaratilg'an siyasat alip bardi.
Norbo'tabiy(1762-1798)ju'rgizgen qattiqqol siyasat sebepli ma'lim da'rejede bek ha'm biylerdin' o'zbasimshalig'ina shek qoyiladi. Chust,Namangan ha'm Xojend bekleri qarsilig'i qattiqoliq penen bastiriladi.Norbo'tabiy da'wrinde ko'pg'ana tariyxshilar o'zlerinin' qoljazba shig'armalarinda xalq pa'rawan jasag'anlig'i,nirq-baha arzan bolg'anlig'in aytip o'tedi.
Qoqan taxtin iyelegen Norbo'tabiydin' uli Alimxan(1798-1810) o'zbasimsha beklerge qarata qattiqqol siyasat ju'rgiziw ha'm olardin' qarsilig'in ku'sh penen bastiriwg'a ma'jbu'r boladi. Qoqan xanlari arasinda birinshi bolip, xanliqtin' atag'in qabil qiladi. Sonnan baslap taxt iyelerine a'dettegidey "biy" emes ba'lkim "xan" atag'i beriletug'in boldi. Ol a'skeriy reformalar o'tkizdi ha'm o'z ma'mleketinin' qu'diretin asiradi.
Tashkent Qoqan xanlig'i quraminda bolg'an.XVIII a'sirdin' u'shinshi shereginde Tashkentte mustaqil ma'mleket ju'zege kelip, ol menen Qoqan ortasinda toqnasiwlar ju'z beredi. XVIII a'sirdin' ekinshi yariminda Tashkent to'rt dahaga: Shayhantahur, Besag'ash, Ko'kshe ha'm Sebzarg'a bo'linip, ha'r bir daha o'zinshe mustaqil ma'mleket edi. 1784-jilda qala xalqinin' ja'rdemine tayanip Yunusxoja ha'kimyatti qolg'a aladi ha'm Tashkentti mustaqil ma'mleket dep ja'riyalaydi.
1800-jilg'i mag'liwmatlarg'a qarag'anda, Tashkent iri qala bolg'an,diywaldin' to'mengi bo'leginin' qalin'lig'i 1,8metr, u'stki bo'legi 0,9metr a'tirapinda bolip,aylanba uzinlig'i 18shaqirimnan artiq,qala diywalinin' ba'lentligi bolsa 7,9metrge ten' bolg'an.Qalanin' 12 da'rwazasi bolg'an.Olardin' 12 altin gilti bolip,ha'zir milliy bankte saqlanbaqta.
Yunusxoja tariyxiy jazba dereklerge qarag'anda 6min' kisilik armiya du'zgen.Onin' a'skerleri tiykarinan pilta miltiq,qilish,nayza,qalqan ha'm toplar menen qurallang'an edi. Armiya qurami tiykarinan tu'rli qalalardan kelgen mu'sa'pir ha'm tutqinlardan ibarat bolip, "qaraqazan" dep atalg'an. Yunusxoja Tashkent ma'mleketi aymaqlarin bir qansha ken'eytiredi. Ol 1794-jilda Shimkent ha'm Sayramdi, 1799-jilda Turkistandi basip aladi. 1800-jilda Yunusxoja Chirchiq da'ryasinin' chep qirg'ag'in ha'm Qurama mavzesin iyeleydi.
Paydalang'an a'debiyatlar:
Shamsutdinov R. Karimov SH. Vatan tarixi 2-tom.