Tema: Psixologiya pániniń predmeti hám rawajlaniiw tariyxi. Jobası

Abu Rayxan Beruniy - Xorezmli alım Abu Rayxan Beruniy (973 – 1048) onıń psixologiyalıq kózqarasları – biliw prosessleri seziwden baslanıwı hám oylawǵa kóteriledi belgili nárselerden belgisiz nárseler hám hádiyselerdi biliwge qaray rawajlanıp baradı. Biliw prosesslerinde sezimlik biliw – seziw, qabıl etiw, este saqlawǵa bularsız tabiyat hádiyseleri haqqında pikirdi payda etiw múmkin emes dep keltiredi.

Biliw procesinde baqlaw, salıstırıw úlken áhmiyetke iye ekenligin aytadı. Insannıń este saqlawınıń jaqsı bolıwı barlıq nárselerge jaqsı tez, hám ańsat este qaladı deydi.

Alisher Nawayı (1441 – 1501) dúnya júzi iliminde óshpes iz qaldırǵan ullı ózbek shayırı, alımı, oyshılı bolıp tabıladı. Onıń filosofiyalıq – insan óziniń bes seziw aǵzaları arqalı sırtqı dúnyanı bilip aladı. Durıs anıq maǵlıwmatlarǵa iye boladı, olardı miyde oylaw járdeminde ulıwmalastıradı, qayta isleydi, keyin ala juwmaq shıǵaradi deydi.

Psixikanıń is – háreket nızamların túsiniwde seziw organları hám nerv sisteması jumısın úyrengen fiziologlardıń jetiskenlikleri úlken áhmiyetke iye. Qabıl etiudiń psixofiziologiyası boyınsha birinshi izertlewler XI ásirde arab ilimpazı Ibn al – Xaysam tárepinen baslandı, ol kóriw arqalı qabıllaw prosesinde tuwrı optik nátiyjelerge sanalı túrde bolmasa da qosımsha psixikalıq aktler qosıladı hám nátiyjede qorshaǵan átiraptaǵı zatlardıń, onıń kólemi hám t.b. formasın qabıl alıw payda bolatuǵınlıǵın ashtı. Obektlerdi tolıq qabıllaw ushın kózler háreketi – kóriw kósheri awısıwı zárúr. Usınıń nátiyjesinde organizm avtomatik túrde operasiyanı ámelge asıradı.