Tema: Psixologiya pániniń predmeti hám rawajlaniiw tariyxi. Jobası

Abu Ali Husayn ibn Abdulla ibn Hasan ibn Ali ibn Sino. Ullı hákim, alım hám filosof Abu Ali ibn Sino (980 – 1037) Buxara qalasına jaqın Ápsana awılında tuwıladı.

Abu Ali Ibn Sino «Shayxur Rais», «Olimlar olimi» pútkil dúnya iliminiń úlken wákili. Ibn Sina seziwdi sırtqı hám ishki seziwlerge bóledi. Sırtqı seziwler insandı sırtqı dúnya menen baylanıstıradı. Ishki seziwler aqıl oylawı eslep qalıwı, úlken áhmiyetke iye ekenligin aytıp ótedi.

Ibn Sina miydi barlıq seziwlerden barıwshı nervler orayı ulıwma insan nerv sistemasınıń orayı ekenligi haqqındaǵı táliymatın alǵa súredi. Organizmde júz berip atırǵan prosessler menen sonıń ishinde nerv sisteması menen kóplegen emosional jaǵdaylar, stressler baylanıslı. Birinshilerden bolıp bunı X ásirdiń belgili ilimpazı Ibn Sina dáliyllegen. Psixiologiyalıq qubılıslardıń fiziologiyalıqlardan ǵárezliligin izertley otırıp, zamanagóy psixologiyada «assosiativ eksperiment» dep atalǵan metodikanı islep shıqtı. Bul eksperiment adam ushın emocional áhmiyetli bolǵan sóz yamasa oy, dem alıw, puls, reaksiya waqtı hám taǵı basqanı payda etetuǵınlıǵın anıq kórsetti. Bul faktke belgili shınlıq detoktorları da qurılǵan, bunda somatikalıq prosesslerdegi burılıw (qıysayıw), ótirik juwaplardı diagnostikalaydı.

Ibn Sina sonday – aq, «eksperimental nevroz» dep atalǵan qubılıstı izertlewdi aldın – ala sezgen, tájiriybeni ótkergen.

Eki qoyǵa birdey ot – shóp berildi. Biraq birinshisi normal jaǵdayda, al ekinshisi bolsa qasına qasqır baylanǵan jaǵdayda awqatlanǵan. Qorqıw bul qoydıń minez – qulqına hám as sińiriwine tásir etti. Ol birinshi qoy menen teńdey awqatlansa da, tez arada júdá azıp, ólip qaldı. Solay etip, tereń somatikalıq qozǵalısta qarama – qars emosional táshwishlerdiń (awqatqa talap bir tárepten, ekinshi tárepten – qorqıw) rolin anıq kórsetken.