Tema. O`zbekstan Respublikasi xaliq bilimlendiriw dizimi ha`m onin` turleri

Tema. Mektepke shekemgi ta`rbiya mekemesinin` ta`rbiyashisi

дemokratiakлı3 jamiyetте о2ан qo`yilaту2ıн talaпlar.
Reje.

1. Ta`rbiyashi ha`m onin` ja`miyette tutqan orni.

2. Ta`rbiyashi shaxsti qa`liplestiriw.

3. Mektepke shekemgi ta`rbiya kadrlarnin` tayarlaw sistemasi.

1. Ta`rbiyashi jas a`wladti xalqimizdin` muna`sib perzenti qilib ta`rbiyalawday za`rur ha`m sonin` menen birge juwapkershilikli waziypani orinlaydi.

Ta`rbiyashinin` siyasiy jetiskenligi balalardi ta`rbiyalaw sipati ushin xaliq ha`m ja`miyet aldindag`i o`z juwapkershiligin an`law, ta`lim-ta`rbiya waziypalarin sheshiwge do`retiwshilik penen jantasiw, o`z sheberligin ha`mme u`aqit jetilistirip bariw ha`m jumistag`i joldaslarinin` o`siwinde ko`meklesiwge ja`rdem beredi. Ta`rbiyashi o`zi jasap turg`an ulke turmisin biliwi, tabiyat ha`m ja`miyettin` rawajlaniw nizamliliqlarin tusiniw, ja`miyetlik aktiv boliw, uliwma ha`m mektepke shekemgi ta`rbiya pedagogikasi, bolalar ruwhiyati ha`m fiziollgiyasin iyelew kerek. Onin` pedagogikaliq qubilislardi analizlewde ilimiy ko`z-qarastan jantasiw balani ha`r ta`repleme rawajlandiriwdi jetiskenlikli turde a`melge asiriwg`a ja`rdem beredi.

Respublikamiz basshisi oqitiwshilar ha`m ta`rbiyashilar xizmetin joqari bahalamaqta. Jas a`wladti barkamal insan qilip ta`rbiyalawda erisken jetiskenlikleri ushin, oqitiwshiliq, ta`rbiyashiliq isindegi do`retiwshi miynetleri, aldin`g`i ta`jiriybelerdi uliwmalastiriwda erisken jetiskenlikler ushin oqitiwshi ha`m ta`rbiyashilar G`Metodist oqitiwshiG`, G`Ag`a oqitiwshiG`, G`Metodist-ta`rbiyashiG` ha`m basqa usig`an usag`an da`rejeler menen tag`dirlenedi. Olarg`a respublika ko`lemindegi da`rejeler beriledi.

Ja`miyetimiz turmisinda a`melge asirilip atirg`an reformalar bug`ungi kunde bag`shada, mektepte, orta arnawli ha`m joqari oqiw orinlarinda qa`liplesip atirg`an jas a`wlad unamli minez-quliq normalari ha`m qag`iydalarin, ilimiy bilim tiykarlari, ka`sip, o`ner, ukipliliq ha`m ko`nlikpelerdi ha`r ta`repleme puxta iyelep bariwlarin talap etedi.

Bunin` ushin uzliksiz ta`lim sistemasinin` za`rur buwini bolg`an uliwma ta`lim mektepleri aldina ha`r bir ul ha`m qizdi za`rur da`rejedegi ilimiy bilimler menen qurallandiriw, ja`han ma`deniyati, milliy ma`deniyatimiz menen tanistiriw, olardi fizikaliq ha`m ruwhiy jaqtan shiniqtiriw waziypasi qoyildi.

Ma`mleket a`hmiyetine muwapiq bolg`an bul za`rur waziypani a`melge asiriwda uliwma ta`lim mektepleri menen birqatarda xaliq ta`liminin` baslawish buwini bolg`an balalar bag`shalari za`rur rol` oynaydi. Istin` jetiskenligi ko`p ta`repten ta`rbiyashig`a baylanisli.

Ta`rbiya pa`n bolip qalmay, al ko`rkem o`ner ha`m, oni iyelew uzaq waqit dawam etedi. O`zi oqiytug`in, ba`rhama bilimin asirip baratug`in insan oqitiwshi degen qag`iyda ta`rbiyashig`a ha`m tiyisli. Ha`mme waqit o`zin ta`rbiyalaw menen, ta`rbiya ilimin ha`m san`atin iyelew menen shug`illanatug`in ta`rbiyashi haqiyqiy ta`rbiyashi bola aladi. Bul haqqinda alimlardin` biri G`Balani ta`rbiyalaw ta`rbiyashinin` o`z-o`zin jetilistiriwden basqa na`rse emesG`, degen edi. Biz soni esten shig`armawimiz kerek ta`rbiya ob`ekti bolg`an bala uzliksiz o`sedi, jildan-jilg`a ta`rbiya sharayatlari o`zgeredi, bulardin` ha`mmesi ta`rbiya isinde bekkem waqiyalar jaratadi, bul bolsa ta`rbiyashidan do`retiwshi jantasiwdi talap etedi.

Ta`rbiyashinin` o`zinde talapshan`liqti, o`zinin` ha`r bir ha`reketin baqlap bara aliwi ma`mleketimiz mektepke shekemgi ta`rbiya mekemeleri aldina qoyg`an talaplardi jetiskenlikli turde a`melge asiriwdin` girewi.

Bug`an to`mendegiler kiredi

-balanin` den sawlig`in saqlaw ha`m bekkemlew,

-aqiliy qa`biletlerin o`stiriw,

-ja`miyetimizdin`, milliy ma`deniyatimizdin` ideyaliq-a`dep-ikramli printsiplerine say keliwshi karaslarin jetilistiriw,

-ana watandg`a muhabbat, ja`miyetlik aktivlikti qa`liplestiriw, juwapkershilik, dosliq sezimi, halalliq, miynetsuyiwshilikti ta`rbiyalaw.

A`lbette, joqarida keltirilgen sipatlardi rawajlandiriw o`sip kiyatirg`an jas a`wladti ta`rbiyalaw waziypasinin` ha`mme tereplerin qamrap alalmaydi, biraq ta`rbiyashi bularg`a tiykarlanip balalardi keleshekte g`a`rezsiz turmisqa, miynetke tayyarlaw isin belgili maqset penen na`tiyjeli a`melge asiriwi mumkin.

Oqitiwshilar, mektepke shekemgi ta`rbiya mekemeleri kadrlarin qayta tayyarlawshi ilimiy-metodikaliq oraylar ken`eytirilmekte, olardin` siyasiy tayyarlig`ina talap kusheytirilmekte, ha`r 4-5 jilda qayta tayyarlawdan o`tiwleri ushin sha`rayat jaratilmaqta.

Balalardin` ilimli, a`depli qilip o`stiriw ata-ananin` burshi. Mug`allimler ha`m bul waziypadan shette emes. Eger mug`allim bolsag`iz, sha`kirtlerin`izdin` ha`r bir ha`reketin ko`z aldan`izda tutin`, olardi a`depli boliwg`a uyretin`, ja`miyettin` paydali ag`zalari boliwg`a uyretip, o`zi bolsa o`zin toxtata almaytug`in, ballardi dosliqqa uyretip, o`zi bolsa olar menen dos sipatinda emes,al ulken basshi sipatinda katnasta bolatug`in ta`rbiyashi jaman ta`rbiyashi.

Insan shaxsinin` da`stlepki tiykarlari payda bolatig`in mektepke shekemgi ta`rbiya jasinda ulkenlerdin` balag`a ta`siri ayniqsa ulken boladi. Bala aqiliy ha`m a`dep-ikramli jaqtan tek ulkenlerdin` tuwridin-tuwri ta`sirinde ta`rbiyalanadi, kamalga jetedi. Hesh qanday ustav ha`mde shinig`iwlar insan shaxsinin` ta`sirin jasalma turde almastiriw mumkin emes. Bala shaxstin` qa`liplesiwinde ta`rbiyashinin` jetekshi rol` oynawi onin` ha`r bir balanin` shaxs sipatinda qa`liplesiwinde juwapker ekenligin ko`rsetedi.

Ta`rbiyashi balanin` kundelikli turmisinda, oyinlarda, shinig`iwlarda, birgeliktegi miynet xizmetinde ha`r olar menen bolatug`in katnasta ta`sir ko`rsetedi. Ol ha`r bir balani diqqat penen uyreniwi, onin` jeke o`zgesheliklerin, qabiletlerin biliwi, pedagogikaliq sheberligin ko`rsetiwi, balalardin` minez-kulqin, is na`tiyjelerin haqiyqiy bahalaw kerek, olarg`a o`z waqtinda ja`rdem ko`rsete aliwi, shan`araqtag`i awhali menen qizig`iwi za`rur.

2. Ta`rbiyashinin` pedagogikaliq sheberligi ko`p ta`repleme. Sheberlik ka`siplik tayyarliqtan, teoriyaliq bilim ha`m is ta`jiriybesin ha`mme waqit asirip bariwdan, balalarg`a bolg`an katnasinan payda boladi.

Ta`rbiyashi mektepke shekemgi ta`rbiya jasindag`i balalarg`a ta`biyat, ja`miyet kublislarin, ulkenlerdin` miyneti haqqinda baslawish bilim ha`m tusinikler beredi, olarg`a ma`deniy a`dep-ikram, o`z ten`lesleri ha`m ulkenler menen ma`deniyatli katnasta boliw a`detlerin sin`diredi, jaqsiliq, haqiyqatgo`ylik, a`dalat, ma`rtlik, kemtarliq, ulkenlerge hurmet penen karaw, ta`biyatg`a qizig`iw, bahlawshiliq, o`simlik ha`m haywanlarg`a g`amhorliq penen qaraw, miynetsuyiwshilik, ulkenler miyneti na`tiyjelerin asrap-abaylaw siyaqli a`dep-ikram sipatlarin ta`rbiyalaydi. Xaliq san`atti biliw, san`atqa muhabbat ta`rbiyashini ma`deniyatli qiladi, balalar menen alip barilatug`in iste ja`rdem beredi. Pedagog kerekli bilim, uqipliliq ha`m ko`nlikpelerdi belgili bir izshillik penen iyelep barsa g`ana balalardi ta`rbiyalaw ha`m olarg`a ta`lim beriw isinde jaqsi na`tiyjelerge erisedi. Ta`rbiyashi o`z ka`sibinin` sheber ustasi boliwi ushin arnawli tayarliq ko`riwi kerek. Ol to`mendegi sha`rtlerge a`mel kiliwi lazim.

1. Pedagog jas a`wladti ta`rbiyalaw ushin joqari mag`liwmatli, kerekli a`debiyatlardi tan`lay alatug`in, ilimiy a`debiyatlar menen isley alatug`in, alding`i ta`jiriybeli pedagoglardin` ta`jiriybesin uyrenib, o`z ustinde isley alatug`in insan boliwi kerek.

2. Pedagog balalardi bahlay alatug`in, olardin` minezi, ha`reketleri sebeplerin duris analizlep, og`an unamli ta`sir etiwshi kurallar taba alatug`in boliwi kerek.

3. Jas a`wladti kerekli bilim, uqipliliq, ko`nlikpelerden xabardar qiliwi ushin pedagogtin so`zi aniq, logikaliq ixsham boliwi lazim. Ta`lim beriwde texnikaliq kurallardan na`tiyjeli paydalana aliwi kerek. Balalar bilim, uqipliliq, ko`nlikpelerdi jaqsi o`zlestirib aliwlari ushin aktivlestiiwshi sorawlardan paydalaniwi lazim.

4. Ta`rbiyashi o`zinejuklengen waziypani orinlawi ushin balalarda usi xizmetke qizig`iw oyata aliwi, olardin` diqqatin karatip, aktivligin asiriw, balalardin` minezi, is-ha`reketlerin haqiqiy bahalay aliwi kerek.

5. Ha`r bir xizmet ushin kerekli materialdi aldinnan tayarlap qoyiwi, jan`a bilimdi iyelegen bilimleri menen duris baylanistiriwi ha`m balalar iyelewi lazim bolg`an bilim, uqipliliq, ko`nlikpeler olardin` jas imkaniyatlarina say boliwi ha`m olardi a`sten quramalastiripbariw kerek.

6. Kun tartibin duris sho`lkemlestirip biliwi, balalar ja`ma`a`ti ondag`i ha`r bir ag`zani itibarg`a alg`an halda basshiliq qila biliwi, olardin` xizmetinin` mazmunli boliwi ushin kerekli materiallar menen ta`miyinlewi za`rur.

7. Balalardin` ruwhiy ha`m fizikaliq halatin aniqlay biliwi ha`m buni balalar menen a`melge asiratug`in ta`lim-ta`rbiyaliq islerde itibarg`a aliwi lazim.

8. Kun dawaminda alip barg`an ta`lim-ta`rbiya isin analizlep biliw ha`m oni ja`nede jaqsilaw jollarin taba aliwi kerek.

9. Ta`rbiyashi ata-analar menen ba`rha`ma gurrin`lesiw, ushirasiwlar o`tkiziw, olardi balalarg`a ta`lim-ta`rbiya beriw boyinsha a`melge asiratug`in istin` mazmuni, metodlari menen tanistirip bariwi, shan`araq ta`rbiyasindag`i unamli ulgilerden o`zinin` ta`lim-ta`rbiyaliq isinde paydalaniwi lazim.

10. Pedagog balalarg`a g`amxor boliwi, ha`r bir bala ushin qolay ruwhiy sha`rayat jaratiwi, qapa bolsa jubatiw, a`sirese kishi topar balalarg`a mulayim, itibarli, sabar-shidamli, jumsaq, ha`zilkesh, balanin` kush ha`i imkaniyatlarina isenim menen qaraytug`in boliwi kerek.

Ta`rbiyashi balag`a mexr menen karim-qatnasta bolsa, balalar menen onin` ortasinda mexribanliq, g`amhorliq karim-katnaslari juzege keledi.

Balalar ta`rbiyashinin` shaxsiy sipatlari, bilim, uqiplig`in, balalarg`a katnasin, talapshan`lig`in to`mendegishe belgileydi, kishi topar balalari ta`rbiyashinin` olarg`a bolg`an mexr-muhabbatina qarap (Ol meni G`qoyanshamG` dep shaqiradi, uyqilawg`a jatqanimda suyip qoyadi), 4-5 jasli balalar ta`rbiyashinin` balalar turmisin jaqsi sho`lkemlestire aliwina qaray (Lola apamiz bizge gurrin`ler oqip beredi, bizler menen birge oynaydi, sonin` ushin men olardi jaqsi) ulken topar balalari ta`rbiyashinin` ha`mme balalarg`a haqiyqatliq penen jaqsi katnasta boliwi, jaqsi islewine qarap baha beredi (Ol ko`p na`rseni biledi, shinig`iwlarda uyrenedi).

En` za`rurligi ta`rbiyashi balaqa isengim menen karawi olardin` miynetsuyiwshiligi, g`a`rezsizligi, sho`lkemlestiriwshilig duris tag`dirlew ha`m g`a`rezsiz xizmet qiliwlari ushin imkaniyat jaratiwi kerek. Buni balalar joqari bahalaydi.

3. Mektepke shekemgi ta`rbiya mekemelerin uqipli kadrlar menen ta`miyinlew ushin bizde pedagogika joqari orinlari tarawlari sho`lkemlestirilgen. Pedagogika oqiw orinlarinda a`melge asirilatug`in ta`lim-ta`rbiya isleri bolajak pedagoglarda ja`miyet talaplarina juwap bere alatug`in jeke sipatlardi qa`liplestiriwge qaratilg`an. Pedagogika oqiw orinlarinda beriletug`in ta`limnin` mazmuni oqiwshilarqa teoriyaliq, a`meliy ta`repten, sonday-aq ja`miyetlik paydali miynetke tayarlawdi o`z ishine aladi.

1. Mektepke shekemgi ta`rbiya kadrlarin teoriyaliq bilimler menen qurallandiriwdan ko`zlengen maqset mektepke shekemgi ta`rbiya jasindag`i balalrdi mektepte bilim tiykarlarin iyelewge tayarlaw ushin olardi ha`r ta`repleme rawajlandiriw.

2. Pedagogikaliq praktika bolajak pedagogti o`z qa`sibinin` sheber ustasi qilib tayarlawda za`rur kural. Ta`rbiyashiliq san`atin iyelew ha`r qanday oqiw pa`nin o`zlestiriwden ha`m quramali. Bul pedagogikaliq ka`sibinin` ko`p qirlig`i menen belgilenedi. Sonin` ushin bolajaq pedagoglar praktika waqtinda sonday waziyyatqa tusedi, bul olardi ta`rbiyashiliq ka`sibinin` ha`r qiyli ta`repleriniyelep aliwga undeydi. Na`tiyjede praktika waqtinda pedagogga say bolg`an sipatlar, yag`niy ha`r bir balanin` shaxsina xurmet penen qaraw, shidamliliq, qattiliq, talapshan`liq pedagogikaliq bahlawshiliq, oqitiwshiliq a`debi siyaqli shaxsiy sipatlar qa`liplese baslaydi.

3. Mektepke shekemgi ta`rbiya mekemelerin ukipli kadrlar menen ta`miyinlew ushin pedagogika joqari oqiw orinlari tarmaqlari sho`lkemlestirilgen. Ha`r jili pedagogika bilim jurtlarin pitkergen min`lab jas qa`niyge kadrlar xaliq ta`limi isshilerin keneytip baradi. Pedagogika joqari orinlarinda a`melge asirilatug`in ta`lim-ta`rbiya isleri bolajak pedagoglarda ja`miyet talaplarina juwap bere alatug`in jekee sipatlarin qa`liplestiriwge qaratilg`an. Pedagogika oqiw orinlarinda beriletug`in ta`limnin` mazmuni oqiwshilarda teoriya, a`meliy ta`repten, sonday aq ja`miyetlik paydali miynetke tayarlawdi o`z ishine aladi.

I. Mektepke shekemgi ta`rbiya isshilerin teoriyaliq bilimler menen qa`rallandiriwdan ko`zlengen maqset mektepke shekemgi ta`rbiya jasindag`i balalardi mektepte bilim tiykarlarin yieleu`ge tayarlaw ushin olardi ha`r ta`repleme rawajlandiriw.

II. Pedagogikaliq a`meliyat bolajak pedagogti o`z ka`sibinin` sheber ustasi qilib tayarlawda za`rur kural. Ta`rbiyashiliq san`atin iyelew ha`r qanday oqiw pa`nin o`zlestiriwden ha`m kuramali. Bul pedagogikaliq ka`siptin` ko`p ta`replemeligi menen belgilenedi. Sonin` ushin bolajak pedagoglar a`meliyat waqtinda sonday waziyatka tusedi, bul olardi ta`rbiyashiliq ka`sibinin` ha`r qiyli ta`replerin iyelep aliwga undeydi. Na`tiyjede a`meliyat waqtinda pedagogqa say bolg`an sipatlar, yag`niy ha`r bir balanin` shaxsina hurmet penen qaraw, shidamliliq, talapshanliq, pedagogikaliq baqlawshan`liq, oqitiwshiliq a`debi siyaqli jeke sipatlar qa`liplese baslaydi.

III. Oqiw da`wirindegi ja`miyetlik isler aktiv puqarani, onin` ideyaliq bag`darlarin ha`m pedagogikaliq sheberligin qa`liplestiriwge ja`rdem beredi.

Bolajak pedagoglar o`zi oqip atirg`an oqiw orinlarinin` ja`miyetlik-siyasiy turmisinda, o`z-o`zin basqariwda, sho`lkemlestiriwshilik islerinde ha`mde ataliq islerin alip bariwda aktiv qatnasadi. Jas pedagoglardin` pedagogikaliq sheberligin qa`liplestiriw keyin olar islep atirg`an ja`ma`a`tte dawam etedi.

Pedagogikaliq sheberlik ta`rbiyashinin` ta`lim, ta`rbiya islerin a`melge asiriwda joqari na`tiyjelerge erisiw ushin o`zine say kurallar sistemasin kollawdi talap etedi. Bunday sheberlikke erisiw ayrim pedagoglarga g`ana tyisli bolip kalmastan, ha`r qanday pedagog ha`m oni iyelep aliwg`a umtiliwi kerek.

Jas pedagogka ol is baslag`an ja`ma`a`t ag`zali talapshan` katnasta boliwi, oni o`z ka`sipleslerinen pedagogikaliq sheberlikti aktivlik penen uyrenib aliwga, kerekli a`debiyatlardi oqiwg`a, pedagogikaliq ta`jiriybeni uyreniwge undewi kerek. Is protsessinde jas pedagog balalar menen alip barilitug`in istin` mazmunin jaqsi bilmesligin sezedi ha`m o`z bilim, uqiplilig`in tinbay asirip bariw kerekligine za`rurlik sezedi ha`m izshillik penen ka`sip sheberligin iyelep baradi.

Pedagoglar ja`ma`a`ti jas pedagogta ja`ne to`mendegi sipatlardi qa`liplestiriw kerek, pedagogikaliq sheberligin iyelewge bar kushi menen umtiliw, o`z is na`tiyjeleri ushin juwapkershilikti seziw, o`z isine saiqliq, do`retiwshi izleniwge g`a`rezsiz umtiliw, menmenlik, o`zbiliwshilikti joq etiw, o`z ten`leslerine qoldan kelgen isi menen ja`rdem beriw, qala, rayon ko`leminde metodikaliq islerde aktiv qatnasiw. Sonday qilip, uliwma maqset penen birlesken pedagoglar ja`ma`a`ti jas qa`niygede pedagogikaliq sheberlikti qa`liplestiredi.

Zamanago`y pedagog ken` tarawli qa`niyge esaplanadi. Ol mektepke shekemgi ta`rbiya mekemelerinin` metodikaliq islerinde aktiv qatnasadi, pedagogikaliq iskerligin qa`liplestiriedi, alding`i pedagogikaliq ta`jiriybeni uyrenedi, xaliq ortasinda pedagogikaliq bilimler tarqatadi. Sonn` ushin zamanago`y ta`rbiyashi joqari oqiw orinlarinda pa`nler boyinsha iyelegen bilimleri menen shegaralanip qalmay, ha`r dayim o`z bilimin bayitip bariwi kerek.

Balalar baqshalari ta`rbiyashilarin tayarlaw arnawli oqiw orinlarinda a`melge asiriladi. Pedagogika joqari oqiw orinlarinin` mektepke shekemgi ta`rbiya fakul`tetinde yamasa pedagogika ha`m psixologiya fakul`tetlerinde mektepke shekemgi ta`rbiya mekemeleri ushin kadrlar tayyarlanadi. Bul fakul`tetlerde, sonday aq mektepke shekemgi ta`rbiya pedagogika bilim jurtlarinda arnawli pa`nlerden sabaq beriwshi oqitiwshilar ha`m tayarlanadi. Arnawli oqiw orinlarin pitkergen ta`rbiyashilar qala, wa`layat kurslarinda ha`r bes jilda biliin jetilistirip baradi. Bul kurslar mektepke shekemgi ta`lim-ta`rbiya isin jaqsilaw boyinsha arnawli sho`lkemlestirilgen seminarlarda ta`rbiyashilardi pedagogika teoriyasi ha`m a`meliyatindag`i jn`aliqlar menen tanistirip baradi.

Bunnan tisqari, mektepke shekemgi ta`rbiya mekemeleri isshilerin o`z qa`niygeligi boyinsha jan`a metodikaliq a`debiyatlardi, mektepke shekemgi mekemelerinin` alding`i ta`jiriybelerin uyrenip bariwlari, xaliq bilimlendiriw bo`limleri qasinda sho`lkemlestirilgen metodikaliq birlespelerde qatnasip turiwlari kerek. Mektepke shekemgi ta`rbiya tarawindag`i ilimiy kadrlardi tayyarlaw pedagogika joqari oqiw orinlarinda a`melge asiriladi.
Tayanish tusinikler. pedagogika, ta`rbiyashi, ta`rbiya, ta`lim, shaxs, balalar, sheberlik, kadr, ata-ona, balalar baqshasi.
Sorawlar.

1. Ta`rbiyashi qanday boliwi kerek.

2. Ta`rbiyashinin` ja`miyette tutg`an orni.

3. Mektepke shekemgi ta`rbiya kadrlarin qay jerde tayarlaydi.

4. Ta`rbiyashi qanday sha`rtlerge a`mel qiliwi kerek.

Paydalanilg`an a`debiyatlar.

1. U`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi T.U`zbekiston 2003 y.

2. Karimov I.A. Tinchlik va xavfsizlik u`z kuch-qudratimiz, xamjixatligimiz va qat`iy irodamizga bog`lik. 1-2 jild .T. U`zbekiston 2004.

3. Karimov I.A. Bizning bosh maqsadimiz-jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir. T. 2005.

4. Karimov I.A. U`zbek xalqi hech qachon, hech kimga qaram bwlmaydi. T,U`zbekiston 2005.

5. Karimov I.A. U`zbekiston demokratik taraqqietning yangi bosqichida T.U`zbekiston 2005.

6. G`Ta`lim tu`g`risidagiG` Qonun. T.- 1997.

21. 
    7. G`Kadrlar tayyorlash milliy dasturi G` T.- 1997.
    

8.I.Karimov. Barkamol avlod orzusi.-T. 1998.

9. P.Yusupova Maktabgacha tarbiya pedagogikasi.- T. 1993.

10. U`quvchi ma`naviyatini shakllantirish T. 1999.

Tema Mektepke shekemgi ta`rbiya pedagogikasi pa`ninin` maqset ha`m waziypalari.

Reje

1. Mektepke shekemgi ta`rbiya pedagogikasi ta`rbiya ha`m ta`lim beriw haqqindag`i pa`n.

2. Mektepke shekemgi ta`rbiya pedagogikasi ha`m onin` negizi.

3. Mektepke shekemgi ta`rbiya pedagogikasinin` basqa pa`nler menen baylanisi.

4. Ilimiy-pedagogikaliq izertlew metodlari.
1. Jas a`wlad ta`rbiyasi uliwma xaliqliq is. Respublikamizda ta`rbiya isi menen shug`illanip atirg`an mekemeler (mektepke shekemgi ta`rbiya mekemeleri, mektepler, mektepten tisqari ta`rbiya mekemeleri, ka`sip-o`ner bilim orinlari,orta arnawli ha`m joqari oqiw orinlari ha`m usi siyaqli) den tisqari, turli ka`sip iyeleri ha`m bul za`rurli iste qatnasadi. Sonday eken, insan ta`rbiyasi, onin` nizamliliqlari haqqindag`i pa`n-pedagogikani uyreniw ogan baylanisli bolg`an insanlardin` za`rur waziypasi.

Insaniyliq ja`miyeti payda boliwi menen adamlarda miynet iskerligi protsessinde islep shig`ariw ta`jiriybeleri, miynet qiliw uqipliliqlari ha`m miynet qurallarin islete biliw ko`nlikpeleri payda boldi, bul kurallardi qa`liplestiriw na`tiyjesinde til ha`m oylaw o`sip, rawajlana basladi. Kekse a`wlad miynet qiliw protsessinde artirg`an ta`jiriybesi tiykarinda jas a`wladti ha`m miynet qiliwg`a uyretedi, oni miynet protsessine ta`rbiyalaydi.

Sonday qilip, insaniylig`q ja`miyeti payda boliwi menen ta`rbiya ha`m payda boldi, ol menen `irge rawajlandi, ja`miyettin` o`zgeriwi menen ol ha`m o`zgerip bardi.

Ta`rbiyanin` ja`miyetilik waziypasi insanlardin` bilim bilim, ukipliliq, ko`nlikpelerde payda bolg`an miynet, bilim ta`jiriybelerin a`wladtan-a`wladqa jetkeriw. Ta`rbiyani a`melge asiriw protsessin an`law ha`m bul tarawdag`i ta`jiriybelerin uyreniwge bolg`an talaptin` tuwiliwi pedagogika pa`nin juzege keltirdi.

Klasslardin` payda boliwi menen ta`rbiya ja`miyet waziypasina aylandi, ma`mleket ta`repinen belgili maqsetke bag`darlap, baqlap barildi. Ta`rbiya ha`miyshe islep shig`ariw kushlerinin` rawajlaniw da`rejesine ha`mde belgili ja`miyetlik-tariyxiy formatsiyag`a say bolg`an ja`miyetlik katnaslar tipine muwapiq boladi. Ma`mleket ta`rbiya arqali o`z siyasatin a`melge asiradi., yag`niy o`z ideologiyasi, a`dep-ikramlilig`i ha`m siyasatqa juwap beretug`in shaxsti qa`liplestirip, o`zine kerekli kadrlardi tayarlaydi.

Ta`rbiyani ja`miyet talaplari payda qiladi ha`mde miynet qurallari rawajlanip, qa`liplesip barg`an sayin, miynet iskerliginin`, miynet o`nimlerin bo`listiriwdin` jan`a turler ha`m formalari payda bolg`an sayin, miynette qatnasiwshilar ortasindag`i katnasiqlar o`zgergen sayin ta`rbiya ha`m o`zgerip baradi. Usi sebepli ta`rbiya tariyxiy o`zgeshelikke iye bolip, belgili ja`miyetlik-ekonomikaliq formatsiyanin` o`zine say o`zgesheliklerin sa`wlelendiredi.

Ma`selen, a`yyemgi ja`miyette ta`rbiya o`mir, miynet iskerligi protsessinin` o`zinde ulkenlerge eliklew tiykarinda a`melge asiriladi. Ul balalar aw qiliw, baliq awlaw, is kurallarni tayarlaw ha`mde olardan paydalaniw, qizlarg`a bolsa jewge bolatug`in miwelerdi terip keliw, kiyim tayarlaw, uy umislarin orinlawg`a uyretiler edi, ha`mme balalar ulkenlerdi hurmet qiliw ruwhinda ta`rbiyalanar edi.

A`yyemgi ja`miyet tuzimi rawajlaniwinin` son`g`i da`wirinde qa`bile basliqlari, aksaqallar ha`qimiyati kusheyip, ta`rbiya o`zgerip, bazi balalar miyras ha`m urp-a`detlerdi basqariw isleri menen baylanisli ayriqsha waziypalardi orinlawga tayarlay basladi.

Kul iyelewshilik ja`miyette ta`rbiya ja`miyettin` waziypasi bolip kalaberdi ha`m ma`mleket ta`repinen bag`darlannip turildi. Bunda arnawli mektepler ashilip, bul jerde balalarg`a oqiw, jaziw, matematika ha`m diniy miyraslardin` tiykarlari uyretilgen. Mirzalar mekteplerinde bolsa sawat ha`m esapqa, ma`mleketti basqariwg`a, kullardi baqlaw menen baylanisli bolg`an islerge uyretildi.

Kul iyelewshilerdin` balalari a`skeriy sport oyinlarina uyretiler, aqliy ha`m estetikaliq ta`rbiyag`a ulken itibar berilip, olarg`a pa`n ha`m san`atti uyretip, olardan sheber ha`m erkli ha`kim ha`m sarakardalar tayarlap, fizikaliq miynetke jek ko`riw sezimin sin`dirgen edi.

Feodalizm da`wirinde bolsa ja`miyet dvoryanlar ha`m ruhaniylerge, kambag`allarg`a ajralip, ja`miyettin` ayriqsha qatlamlarina xizmet etiwshi oqiw-ta`rbiya mekemeleri ja`nede rawajlandi. Rossiyada ha`m ayriqsha qatlam balalari ushin mo`lsherlengen ayriqsha oqiw orinlari sho`lkemlestirildi.

Burjuaziya miynetkeshler balalari ta`limnin` joqariraq basqishlarina ko`teriliwler jolinda talay tosiqlardi payda qilip, tek g`ana bay ata-analardin` balalari ushin kirip oqiw mumkin bolg`an mekteplerdin` bir qansha tiplerin jaratdi. Kambag`allardin` balalari ushin mo`lsherlengen xaliq mektepleri ta`lim mazmuni sheklengen edi, olarg`a mashinalar menen ta`miyinlengen islep shig`ariw sharayatinda islew ushin za`rur bolg`an bilimler minimumi berilgen.

Ekspluatatsiya qiliniwshi jan`a klass-proletariat payda bolip, o`z huqiqlari, o`z balalarinin` ta`lim aliw huqiqi ushin gureskenligin ta`rbiya tarawindag`i barliq karama-karsiliqlardi ja`nede keskinlestirdi.

1917 jildag`a Oktyabr` revolyutsiyasi jan`a ja`miyetlik formatsiyani- sotsialistlik ja`miyetti payda qildi. Bul da`wirde islep shig`ariw ha`m islep shig`ariw katnaslarinin` rawajlaniwindag`i jan`a o`zgeshelik islewshilerdin` jan`a tipine talapti keltirip shig`ardi. Olardi tayarlaw ushin ta`lim-ta`rbiya mekemelerinin` basqa sistemasi, ta`rbiyanin` jan`a mazmuni ha`m metodlarin islep shig`ariw talap qilindi. Ja`miyettin` barliq ag`zalarina uliwma, son` bolsa ka`siplik yaki arnawla mag`liwmat aliw ushin imkaniyatti ta`miyinleytug`in xaliq bilimlendiriy sistemasi payda bolip basladi.

Jas a`wladti ta`rbiyalaw talabi pedagogikani keltirip shig`ardi. Pedagogikanin` arnawla pa`n sipatinda ajralip shig`iwi balalardi ta`rbiyalaw tarawinda toplang`an ta`jiriybeni qabil etiw, odan belgili nizamliliqlardi keltirip shig`ariw, en` jaqsi sho`lkemlestiriwshilik formalarin tabiw, sonday aq jas a`wladti ta`rbiyalaw juzesinen qag`iyda ha`m qollanmalar jaratiw za`rurligi payda boldi.

Ta`rbiya ta`jiriybelerin uliwmalastiriw ha`tteki a`yyemgi ja`miyette ha`m juz bergen, usi paytda da`stlep urp-a`detler menen baylanisli belgili minez-quliq formalari, ulkenler menen kishkeneler ortasindag`i o`z-ara qatnaslar rawajlana baslag`an edi.

Pedagogika ilimiy pa`n sipatinda kul iyelewshilik ja`miyetinde qa`liplese basladi. Ta`rbiya tarawinda toplang`an ta`jiriybeni uliwmalastiriwdi sa`wlelendiriwshi bul bilim ha`m ko`nlikpeler nelerden ibarat boliwi kerek edi, Ta`rbiyashi insan shaxsin qa`liplestiriw, oni o`mirge tayarlaw tarawindag`i isinde qanday jol tutiyi lazim edi, Jas a`wladqa bir maqsetti ko`zleb ta`rbiyaliq ta`sir ko`rsetiw ushin qanday mekemeler kerek – degen sorawlarga pedagogika pa`ni juwap beriwi lazim edi.

Teoriyaliq pedagogika pikir derekleri filosofiya iliminen qidiriw kerek. Filosofiya a`yyemgi zamannan beri o`mirdi qabil etiw, insannin` jasawdan maqseti, onin` ja`miyettegi roli ha`m orni haqqindag`i sorawlarg`a juwap izlewshi pa`n sipatinda belgili edi.

Kul iyelewshilik da`wirinde Sokrat, Ploton, Aristotel`, Demokrit filosofiyaliq sistemalardi jaratdi, olardin` sistemalarinda ta`rbiyag`a za`rur orin ajratilg`an, oni qa`liplestiriw haqqinda mira`a`tler alg`a surilgen edi.

Pedagogikaliq pikir tariyxina ulli chex pedagogi Yan Amos Kamenskiy, frantsuz ag`artiwshisi Jan-Jak-Russo, shveytsariyaliq pedagog Iogann Genrix Pestalotstsi ha`m basqalar o`z ulesin qosqan.

Rossiyanin` alding`i danishpanlari pedagogika teoriyasin rawajlandiriwg`a belgili ta`sir ko`rsetti. V.G.Belinskiy, A.I,Gertsen, N.G.Chernishevskiy, N.A.Dobrolyubovlar xaliq ag`artiwshiliq islerin o`zgertiwge qaratilg`an proektlerin alg`a surdi. Miynetkeshlerdin` balalarina ta`lim aliwda ten` huqiqlar beriwlerin talap qildi. Olardin` ideyalarin a`meldarlar qolap quwatlamadi ha`m bul mira`tlar a`melge aspay qaldi, biraq bul aldin`g`i pikirlerdi a`melge asiriw waziypalari ja`miyetti o`zgertiriw ushin gures za`rurligi menen baylanisa baslandi.

Ataqli rus xirurgi ha`m ja`miyet arbabi N.I.Pirogov rus mektebi ha`m pedagogikani rawajlandiriw ushin ko`p isler qildi. Ol ta`rbiyag`a uliwma jantasiwda tupkilikli o`zgerisler qirgiziwdi jaqladi, bala shaxsina hurmet penen qarawdi usinis qildi.

Pedagogikaliq pikirdi rawajlandiriwda ulli rus pedagogi K.D.Ushinskiy ulken rol` oynadi. Onin` teoriyaliq qaraslari G`Insan ta`rbiya predmeti sipatindaG` degen shig`armasinda bayan qilip berilgen. Bul qaraslar pedagog jaratqan bir qatar oqiw kitaplarinda metodikaoiq ta`repten sa`wlelengen. Bular arasinda G`Ana tiliG`, G`Balalar dun`yasiG` kitaplari ha`mmege jaqsi belgili bolip, balalardin` bir neshe a`wladi usi kitaplardan ta`lim alg`an.

Ulli pedagog balalarda watansuwiwshilik, ana tilge muhabbat sezimlerin ta`rbiyalawg`a, a`dep-ikramliq paziyletlerin qa`liplestiriwge, miynetke hurmet ruhinda ta`rbiyalawg`a za`rur a`hmiyet berdi. Ol G`ermek pedagogikaG`sina qarsi shiqti ha`m oqiwdi ko`p kush-jiger ha`m ulken erk talap qilatug`in miynet dep esapladi. Sonday aq ol didaktika sistemasin islep shiqti, sabaq tuzilisin uyrendi. Ta`lim beriwdin` bir qatar metodikaliq usillari ha`m qag`iydalarin alg`a surdi, sonin` menen birge oqiwg`a uyretiwdin` awazli analitik-sintetik metodin islep shiqti. Ol baslawish ta`lim mazmuni ha`m metodikasin qa`liplestiriw ha`mde oqitiwshi kadrlar tayarlaw ushin ko`p isledi.

Ataqli rus jaziwshisi L.N.Tolstoy pedagogik-teoriya ha`mde a`meliy ta`lim-ta`rbiya beriw, oni sho`lkemlestiriw ma`seleleri menen ko`p shug`illandi. Ol diyxanlardin` balalari ushin mektepler ashti. G`Jan`a a`lippeG` ha`m G`arifmetikaG` sabaqlarin jazdi. Jaziwshi balalardin` do`retiwshilik qa`biletlerin rawajlandiriwga, olar shaxsin hurmet qiliwg`a shaqirdi.

XX a`sir a`weli ko`pshilik xaliqti sawatli qiliw ha`m jan`alanip atirg`an zamannin` muna`sib perzentlerin ta`rbiyalaw ma`selelerin kun ta`rtibine qoydi.

Rossiyada jasawshi onlagan milletlerdin` o`mirinde ha`m ulken o`zgerisler juz bere basladi. Solardan, Turkistanda qisqa muddetli o`zbek ag`artiwshilarinin` butin bir a`wladi jetisip shiqti. Iskerligi o`tken a`sirdin` son`g`i jillarinda baslanip, 20 jillarg`a kelib bul a`wlad halqimizdin` uliwma ag`artiwshilig`inda emes, ja`miyetlik-siyasiy ta`rbiyasinda ha`m, ruwhiy jetilisiwinde ha`m ulli xizmet ko`rsetti. Mahmudxwja Behbudiy, Ishoqhon Ibrat, Siddiqiy-Ajziy, Sidrasul Aziziy, Muhammadsharif Swfizoda, Abdulqodir Shakuriy, Abdulla Avloniy, Sadriddin Ayniy, Munavvarqori Abdurashidov, Hamza Hakimzoda Nieziy siyaqli. Olar ta`repinen ko`p sabaqliq ha`m dasturler islep shig`ildi.

Mahmudxwja Behbudiy mektepler ushin juda ko`p sabaqliq ha`m kollanbalar G`Qisqasha uliwma geografiyaG`, G`islamnin` qisqasha tariyxiG`, G`Amalieti islomG`, G`Rossiyanin` qisqashi geografiyasiG`, G`Kitobatul aftolG` jaratdi. Sol da`wirde jan`a mektepler ushin duzilgen a`lippeler ishinde Saidrasul Aziziy ta`repinen tuzilgen G`Ustozi avvalG` sabaqlig`i birinshi orinda turadi. Sabaqliqta sabaq o`tiw metodikasi, a`lippeni uyreniw ha`m ha`riplerdi uyreniwge say temalar jazilg`an.

Abdulla Avloniy mektep isin jaqsilawda ulken pidayiliq ko`rsetti. Onin` G`Birinshi mug`allimG`, G`Ekinshi mug`allimG`, G`Mektep geografiyasiG` G`esap ma`seleleriG`, G`Turkiy guliston exud axloqG` siyaqli shig`armalari basilip shiqti.

Ta`lim-ta`rbiya islerinde halqimizdin` en` aldin`g`i, o`mirde o`zin aqlag`in ideyalari bala ta`rbiyasinda, insandi kamal taptiriwda ken` qollaw teoriyaliq ha`m a`meliy ta`repten jan`asha a`hmiyet iye.

2. Pedagogika o`z rawajlaniw protsessinde o`tmishteni barliq aldin`g`i pedagogikaliq ideyalardi sin`dirip aldi, watan ha`m shet el pedagogikasi ta`jiriybesindegi ha`mme jan`a ta`replerden paydalandi.

Pedagogika- insang`a ha`r ta`repleme ta`rbiya beriw nizimliliqlari, ha`r bir shaxsti ha`mme jas basqishlarinda rawajlandiriw nizamliliqlari haqqindag`i pa`n. Sonday qilip, pedagogika tek g`ana jas a`wladti ta`rbiyalaw nizamliliqlarin uyrenip qalmay, sonin` menen birge ja`miyet ag`zalarin ta`rbiyalaw nizamliliqlarin ha`m uyrenedi.

Pedagogika insandi ha`r ta`repleme ta`rbiyalaw haqqindag`i pa`n. Pedagogika ta`rbiya tarawinda ja`miyet talabin a`melge asiradi. Pedagogika ta`rbiya ha`m ta`limdi sho`lkemlestiriw formalari, metod, kural, mazmuni, oqitiwshi-ta`rbiyashinin` shaxsina qoyilatug`in talap, sonday-aq ta`lim-ta`rbiya mekemeleri sistemasin islep shig`iwda ja`miyettin` insan shaxsina qoyatug`in talabin, ha`r qiyli jas basqishlarda shaxstin` rawajlaniw nizamliliqlarin esapqa aladi. Ol aldin`g`i pedagogikaliq ta`jiriybeni uyrenip, insanlardi ta`rbiyalaw boyinsha jaqsi nitiyje beretug`in ilimiy tiykarlang`an usinislardi islep shig`ip, a`meliyatqa engizedi. Sonin` menen birge ja`ma`a`tte unamli katnaslardi ta`rbiyalawg`a, insanlarg`a basshiliq qiliwda, olardi jaqsiraq tusinip aliwg`a, olar menen birge islew usillarin qa`liplestiriwge ja`rdem beredi. Sonday qilip, pedagogika pa`ni ha`r ta`repleme rawajlang`an barkamal insandi ta`rbiyalaw teoriyasin islep shig`ip qalmay, oni a`melge asiriw jollari ha`m islep shig`iladi.

Mektepke shekemgi ta`rbiya pedagogikasi bolsa tuwilg`aninan jeti jasqa shekemgi balalarg`a ha`r ta`repleme ta`rbiya beriw nizamliliqlarin uyrenedi ha`m baqsha sharayatinda ta`lim-ta`rbiya isin sho`lkemlestiriwdin` mazmuni, metodi ha`m formalarin islep shig`adi. Ol mektepke shekemgi ta`rbiya jasindag`i balalar mekemeleri, shan`araq ha`m mektep isindegi izchillikti ta`miyinleydi ha`mde balalardi mektep ta`limine tayarlaydi.

Bala o`mirindegi bo`beklik jas en` za`rur da`wir bolip, usi da`wirde balanin` fizikaliq, a`dep-ikramliq, aqliy, miynet, estetikaliq rawajlaniwg`a tiykar salinadi.

Mektepke shekemgi ta`rbiya pedagogikasi bo`beklik jas ha`m mektepke shekemgi jastag`i balalardin` o`zine say o`zgesheliklerin itibarg`a alg`an halda uliwma pedagogika printsiplerine tiykarlanip is ko`redi.

Bul pedagogika o`zinin` insangershiligi, balanin` kush ha`m imkaniyatlarina, onin` ha`r ta`repleme rawajlaniwina, keleshegi parlaq boliwi menen ajralip turadi.

Mektepke shekemgi ta`rbiya pedagogikasi mektepke shekemgshi ta`rbiya jasindag`i balalardin` jas ha`m o`zine say o`zgesheliklerin itibarg`a alg`an halda olardin` ha`r ta`repleme rawajlaniwin ta`miyinlewge qaratilg`an shart-sharayatlardi islep shig`adi.

Mektepke shekemgi ta`rbiya pedagogikasi pedagogika pa`ninin` uliwma sistemasinda onin` ajralmas bo`limi bolip qa`liplesti. Mektepke shekemgi ta`rbiya pedagogikasinin` teoriyasi ha`m a`meliyati mektepke shekemgi ta`rbiya jasindag`i balalarg`a ha`r ta`repleme ta`rbiya beriwdin` maqseti, balanin` jas imkaniyatlari ha`m oni erte jastan baslap ta`rbiyalawdin` roli, mektepke shekemgi ta`rbiyani o`mir menen baylanisli alip bariwdin` za`rurligi, bala shaxsinin` qa`liplesiwinde ja`miyetlik ortaliqtin` sheshiwshi a`hmiyetine tiykarlanadi.

Mektepke shekemgi ta`rbiya pedagogikasi ja`miyetimizde balani ta`rbiyalaw nizamliliqlari haqqindag`i pa`n bolip, erte jasli ha`m baqsha jasindag`i balalardin` fizikaliq, aqliy ta`rbiyasi ha`m olarg`a ta`lim beriw ma`selelerin islep shig`adi.

Mektepke shekemgi ta`rbiya pedagogikasi ja`miyetlik ta`rbiya ta`jiriybesin teren`irek uyrenedi. Bul bolsa mektepke shekemgi ta`rbiya mekemeleri islerin ha`r waqitta qa`liplestirip bariwg`a ja`rdem beredi. Pedagogika pa`ni ta`rbiyani pedagogikaliq qubilis sipatinda uyrenedi ha`m bir qatar tusiniklerdi o`z ishine aladi. Pedagogikada ta`rbiya, ta`lim, mag`liwmat tiykarg`i tusinikler esaplanadi.

Ta`rbiya pedagogikaliq qubilis bolip, jas a`wladqa ilimiy bilimler sistemasi, uqipliliq ha`m ko`nlikpelerdi arnawla metod ha`m kurallar arqali rejeli turde sin`dirip bariw ha`m bunin` na`tiyjesinde ha`r ta`repleme qa`liplesken insandi ta`rbiyalaw maqset qilip qoyadi.

Mag`liwmat- tiykarg`i pedagogikaliq tusinik bolip, ol ja`miyetlik o`mir waqiyalarin ob`ektiv sa`wlelendiredi. Bul protsess insan ta`repinen ta`biyat, ja`miyet ha`m insan oylawi haqqindag`i uliwmalastirilg`an ja`miyetlik za`rur bilim, uqipliliq, ko`nlikpeler sistemasinin` iyelep aliniwi na`tiyjesi. Mag`liwmat insandi biliwge bolg`an talabin ta`miyinlep, ondag`i qa`biletlerdi belgili da`rejede ko`teredi ha`m a`meliy iskerlikke tayarlaydi.

Maa`liwmat ta`limnin` na`tiyjesi bolip, ol insan ta`repinen bilim, uqipliliq, ko`nlikpelerdi o`z betinshe iyelew, o`z bilim da`rejesin qa`liplestiriw.

Ta`lim- ja`miyetlik za`rur bilimler, belgili ko`nlikpe ha`m uqipliliqlardi oqiwshilarg`a sin`diriw, olardin` sanasina ha`m minez -qulqina ta`sir etiw, dun`ya qarasin ha`m biliw iskerligin rawajlandiriw. Ol insandi miynetke, o`mirge tayarlawdin` tiykarg`i kurali esaplanadi.

Ta`lim beriw protsessinde ta`rbiya ha`m mag`liwmattin` maqseti a`melge asiriladi. Ta`lim eki ta`repleme protsess-oqitiw ha`m oqiwdi o`z ishine aladi.

Oqitiw - pedagogikaliq iskerlik bolip, ol bilim, uqipliliq, ko`nlikpelerdi balalarga sin`diriw, olardin` biliw ha`m a`meliy xizmetine basshiliq qiliw.

Bala shaxsti rawajlandiriw shaxsti insaniyat ta`repinen toplang`an ha`mme bayliqlarin ha`zirgi zamandag`i pa`n-texnika rawajlaniwi ha`m ma`deniyat da`rejesinde iyelep aliwi, ha`r ta`repleme rawajlang`an barkamal shaxstitin` insaniy sipatlarin ta`rbiyalawdi na`zerde tutadi. Ta`rbiya pedagogtin` iskerligi protsessinde ha`m balalardin` bir-birlerine ta`sir etiwlerinde a`melge asadi. Ja`miyette ha`r bir insan o`zinin` erkin rawajlaniwi ushin ha`mme imkaniyatlardan paydalanip o`z-o`zin rawajlandirip bariwi za`rur.

O`z-o`zin ta`rbiyalaw- bul shaxmtin` o`zin, shaxs sipatlarin qa`liplestiriw, zaman talabina juwap beretug`in da`rejege sanali turde umtiliw. O`z-o`zin ta`rbiyalaw jaqsi ta`rbiya na`tiyjesinde juzege kelib, shaxstin` o`z-o`zin kamalga jetkiziwge alip keledi.

Pedagogikada G`duzetiwG` degen tusinik ha`m bar. Bul bazi bir unamsiz sipatlardan azat boliw. Ol a`dette o`z-o`zin ta`rbiyalaw protsessine kiredi. Qayta ta`rbiyalaw-insandag`i unamsiz sipatlardi joq etip, ta`rbiya na`tiyjesinde unamli sipatlardi qa`liplestiriw.

3. Mektepke shekemgi ta`rbiya pedagogikasi ken` ilimiy sistemanin` bir bo`limi sipatinda ja`miyet ha`m insandi uyreniwshi pa`nler menen baylanisli. Pedagogika ja`miyetlik kublis sipatinda ta`rbiyani uyrener eken, filosofiya menen baylanisli, sebebi filosofiya ta`rbiyanin` maqset ha`m waziypalarin uyreniw metodologiyasin belgileydi. Ja`miyet haqqindag`i materialistlik filosofiya ta`rbiya ma`selesine ilimiy tiykarlang`an halda jantasiw imkanniyatin beredi. Tariyxiy materializm pedagogikaga ta`rbiyanin` klassliq negizin aship beriw, onin` payda boliwi ha`m rawajlaniwi ja`miyetlik kublis ekenligi, ja`miyet turmisinda ha`m insanshaxsinin` rawajlaniwinda ta`rbiyanin` rolin bahalawg`a ja`rdem beredi. Didaktikaliq ma`selelerdi islep shig`iwda pedagogika biliw teoriyasina suyenedi, a`dep-ikramliq teoriya ma`selelerin uyreniwde pedagogika etikanin` a`dep-ikram haqqindag`i ta`liymatina, estetik ta`rbiya maqsetin, jollarin, metodlarin belgilewde etika pa`ninen tiykarlanadi. Etika a`dep-ikramdi teoriyaliq ta`repten tiykarlap, jas a`wladti, onin` a`dep-ikramliq ta`rbiyasi problemalarin, insan shaxsinin` qa`liplesiwinde a`dep-ikramliq ideyalar rolin tusiniwdi teren`lestiredi.

Estetika insannin` waqiyag`a, san`atqa estetikaliq katnaslari rawajlaniwinin` uliwma nizimliliqlarin uyrenedi,estetik ta`rbiyanin` ilimiy tiykari bolip xizmet qiladi.

Pedagogika basqa pa`nlerden biologiya, psixologiya, jas psixologiyasi menen ha`r qiyli katnaslar ornatadi.

Pedagogika insandi biologiyaliq evolyutsiya predmeti sipatinda uyreniwshi fiziologiya menen tig`iz baylanisli.

Fiziologiya pedagogikanin` ta`biiy-ilimiy bazasi bolip, ol birinshi na`wbette insan joqari nerv iskerliginin` rawajlaniwi, nerv sistemasinin` tipologiyaliq o`zgeshelikleri, sezgi organlari, tayansh ha`reket apparati, jurek-tamir ha`m dem aliw sistemalari, ishkisekretsiya bezleri h.t.b. rawajlaniwi haqqinda mag`liwmatlarg`a tayanadi. Pedagogika usi mag`liwmatlar negizinde ta`lim-ta`rbiya protsessinin` na`tiyjeliligin asiriw ma`selelerin jetiskenlik penen sheshe aladi, psixikaliq waqiyalar ha`m protsesslerdin` ayirim nizamliliqlarin teren`irek uyreniw imkaniyatina iye boladi. Ha`zirgi zaman fiziologiyasi en` za`rur pedagogikaliq problemmalardi duris sheshiwde balanin` rawajlaniwina, onin` qa`biletlerinin` qa`liplesiwine ortaliq, na`sillik ha`m ta`rbiyanin` ta`siri ha`m usi siyaqlilardi belgilewde pedagogikaga ja`rdem beredi.

Osip baratirg`an organizm duzilisinin` ha`m ha`reket qiliw nizamliliqlarinin` tiykarg`i printsiplerin aship beriwshi jas fiziologiya ta`lim ha`m ta`rbiya beriw ma`selelerin islep shig`iw ushin ayniqsa ulken a`hmiyetke iye. Bul o`zgesheliklerdi bilmey turip, ta`rbiyalaniwshilardin` jasina say ta`rbiya kurallarin ha`m metodlarin, ol yamasa bul shinig`iwlardi yamasi ta`rbiyaliq ta`dbirlerdi o`tkiziwdin` sho`lkemlestiriwshilik formalarin duris belgilep bolmaydi. Fiziologiyanin` joqari nerv iskerligi, nerv sistemasinin` tipologik o`zgeshelikleri haqqindag`i juwmaqlarg`a pedagogikaga oqiw-ta`rbiya protsessi metodikasin islep shig`iwda, balalar iskerligi ushin jaqsirak shart-sharayat jaratiwg`a ja`rdem beredi.

Uliwma psixologiyani insannin` rawajlaniwi, ta`rbiyalaniwi ha`m do`gerek-a`tirap penen o`z-ara qatnaslari protsessinde qa`liplesetug`in sezimlerdi uyrenedi. Ol pedagogikani o`sip baratirg`an insan shazsin turli sezim ha`m o`zgeshelikleri qa`liplesiwinin` ishki protsessleri qanday keshiwi sha`rt-sharayatlari ha`m mexanizmlerin uyreniw menen kurallantiradi. Pedagogika olardan paydalanip, ta`rbiyanin` mazmuni ha`m metodlarin islep shig`adi.

Jas psixologiya pedagogikaga turli jastag`i balalardin` biliw imkaniyatlari,ol yamasa bul ta`rbiyaliq ta`sirdi olar qanday qabil qiliwin aiqlawda ja`rdem beredi.

Pedagogika fizikaliq rawajlaniw ma`selesin, bala organizminin` is qa`biletlerin asiriw, onin` iskerligin normallastiriw ma`selelerin uyreniwde uliwma ha`m sotsial gigiena, miynet gigienasi, mektep gigienasi, pediatriya ha`m basqa pa`nlerdin` erisken jetiskenlikleri juwmaqlarinan paydalanadi.

Mektepke shekemgi ta`rbiya pedagogikasi uliwma pedagogika menen ha`m baylanisli, sebebi uliwma pedagogika ta`rbiyanin` uliwma nizamliliqlari, ja`miyette jas a`wladti ha`r ta`repleme ta`rbiyalaw ha`mde ta`limnin` negizi ha`m nizamliliqlarin uyrenetug`in pa`n.

Mektepke shekemgi ta`rbiya pedagogikasi ayirim jeke metodika (ana tili, ta`biyattaniw metodikasi, fizikaliq ta`rbiya metodikasi, suwretlew metodikasi h t.b.) pa`nleri menen ha`m baylanisli, sebebi ta`rbiyanin` tiykarg`i maqset ha`m waziypalari balalarg`a ta`lim beriw protsessinde a`melge asiriladi.

Sonday qilip, basqa pa`nlerdin` juwmaqlari pedagogikaliq teoriya ha`m usinislardi islep shig`iw ushin za`rur.

4. Ilimiy izertlew isi ta`lim-ta`rbiya isinin` na`tiyjeligin asiriw menen baylanisli ha`lda juzege kelgen waziypalardi, haliq bilimlendiriwinin` ha`mme buwinlarindag`i oqiw-ta`rbiya islerin keleshekte ja`nede jaqsilaw jollarin tabiw ushin a`melge asiriladi.

Ilimiy izertlew jumislarinda alimlar, pedagogika ha`m psixologiya pa`ninin` wa`killeri, mektep oqitiwshilari, balalar baqshalarinin` ta`rbiyashilari ha`m sonday aq ta`rbiya beriwdin` a`meliyati menen baylanisli bolg`an insanlar qatnasadi. Pedagogikaliq waqiyalardi nizamliliqlarin aship beriw ha`r qiyli jollar menen a`melge a`melge asiriliwi mumkin.

Izertlewdin` empirik da`rejesinde ha`r qiyli faktik materiallar jiynaladi, olar toliq jazip bariladi, waqiyalar ortasindag`i toliq ob`ektiv baylanislar aniqlanadi, izertlenip atrig`an waqiya ha`r ta`repleme uyreniledi. Ilimiy izertlew isinin` empirik da`rejede alip bariliwi toliq ma`nistegi ilimiy izleniw bolip, ol pedagogikanin` tiykarg`i mazmunin sho`lkemlestiredi.

Izertlewdin` teoriyaliq da`rejesi uyrenilip atrig`an waqiyanin` negizin aniqlawda bag`darlang`an arnawli sistemalastiriw ha`m analizlew usili. Pedagogika ilimiy izleniwdin` teoriyaliq da`rejesine ko`terilgende ta`rbiya, ta`lim ha`m bilimlendiriwdin` printsipial jan`a ma`selelerin sheshiw imkaniyatina iye boladi.

Ilimiy izertlewdin` ha`r bir da`rejesi o`zine muwapiq keletug`in metod, kural, sharayatlardi talap etedi. Ha`r qanday da`rejedegi izertlewdi qollawda oni duris planlastira aliw ha`m sho`lkemlestirip biliw za`rur orin iyeleydi. Pedagogikaliq izertlew bir qansha basqishlardan sho`lkemlestiriledi.

I basqish. Izertlenetug`in ma`seleni, ondan kutken maqsetti aniqlap aliw ha`m usi tiykarda ma`selenin` tariyxi ha`m teoriyasin uyreniw. Pedagogikaliq ta`jiriybeni uyreniw arqali gipoteza - ilimiy gipoteza duziledi ha`m izertlewdin` waziypasi belgilenip alinadi.

Gipoteza - bul ilimiy boljah yuolip, ha`r bir basqishta istin` ilimiy izleniwge bag`darlanganlig`in aniqlawg`a ja`rdem beredi. Ol ilimiy izleniw protsessinde ha`m odan kutilgen juwmaqlardi aldindan ko`re biliw. ilimIy izleniwden aling`an na`tiyjeler ko`zlengen maqsetlerge, juwmaqlarg`a sa`ykesligi ilimiy da`rejenin` jaqsilig`idan derek beredi.

II basqish. Ilimiy

Metod- ta`rtipke keltirilgen iskerlikke, maqsetke erisiw usili. Ilimiy izertlew metodin ta`lim metodinan parq qila biliw kerek.

Ilimiy izertlew jumisin alip bariwda qollanilatug`in, pedagogika pa`ninin` rawajlaniwin ta`miyinleytug`in ilimiy izertlew metodlarina to`mendegiler kiredi.

Ha`r qandaa` pedagogikaliq problemani izertlew a`debiyatlardi uyreniwden baslanadi. A`debiyatlardi uyreniwde uliwma ilimiy metodlardan – bibliografiya duziw, annotatsiya, referat jaziw, konspekt aliw, tsitata ha`m senelerdi jazip aliw usillarinan paydalaniladi.

A`debiyatlardan paydalaniw isinin` maqsetine baylanisli bazi bir kitaplar diqqat penen uyreniledi, bazila oqip shig`iladi, ushinshileri qarap shig`iladi.

Pedagogikaniqn` juda` ko`p problemalarin sheshiwde oqiw-ta`rbiyaliq protsess uyreniledi, teoriyaliq ta`repten analizlenedi ha`m islep atirg`an isshilerdin` unamli pikirleri qaytadan islep shig`iladi, yag`niy alding`i ta`jiriybeler uliwmalastiriladi ha`m tarqatiladi.

Bunin` ushin to`mendegi metodlardan paydalaniladi, baqlaw, gurrin`lesiw, anketa joli menen soraw, mektepke shekemgi ta`rbiya jasindag`i ballardin` islerin, pedagogikaliq xujjetlerin uyreniw h.t.b.