Tema. O`zbekstan Respublikasi xaliq bilimlendiriw dizimi ha`m onin` turleri

2. Azang`i saatlardi rejelestiriw.

Azang`i saatlarg`a to`mendegiler rejelestiriledi

1. Balalardin` awiz-eki tilin duzetiw ha`m rawajlandiriw

A) kitaplar, oyinshiqlar, balanin` dem aliw kunin qanday o`tkizgenin, onin` shan`araq ag`zalari ata-anasi, ajapasi, ajag`asi ha`m usig`an uxsaslar haqqinda ja`ma`a`t ta`rzinde ha`m jeke ta`rtipte gurrin`ler o`tkiziw.

B) al`bomlar, jurnallar, jan`a kitaplar, otkritkalar, suwretshilerdin` jan`a shig`armalarin ko`riw,

V) taqmaqlardi ta`kirarlaw,

G) duris aytiwg`a uyretiw, tildin` grammatik duzilisin qa`liplestiriwshi didaktikaliq oyinlar,

D) dawislardi duzetiw boyinsha jeke ta`rtipte shug`illaniw.

2. Balalardi ulken, tur, waqit penen tanistiriw boyinsha didaktikaliq oyinlardi rejelestiriw.

3. BYualalar qa`legen iskerlik rejelestiriledi. Balalardin` o`z betinshe shugillaniwlari ushin plastalin, bayawlar, qa`lemler, boyawlari ushin suwretli kitaplar ha`m o`zlerinin` sizg`an suwretleri beriledi.

4. Balalar tamasha etiwleri ushin xaliq oyinshiqlari, kiyimler, idis-tabaqlar, na`rse-buimlar, milliy kiyimdegi quwirshaqlar beriledi.

5. Balalardi ma`deni-gigienaliq uqipliliqlarg`a uyretiw boyinsha jeke ta`rtiptegi isler rejelestiriledi, ma`selen, kishkene toparda bet oramaldan paydalaniwg`a uyretiw boyinsha didaktikaliq oyin o`tkiziledi.

6. Dopti domalatiw, tirmasip shig`iw, embeklep juriw siyaqli tikarg`i ha`rektlerdi rawajlandiriwshi isler rejelestiriledi.

7. Qosiq ha`m oyinnin` ayirim bo`limlerin ta`kirarlaw rejelestiriledi.

1. 
   Balalardin` oyin iskerlikleri rejelestiriledi.
   

A)qurilis oyinlari, rol`, syujet penen baylanisli qurilis oyinlari rejelestiriledi,

B) syujetli-rolli oyinlar, turmisti sa`wlelendiriwshi ha`m basqa usig`an uxsas oyinlar rejelestiriledi,

V) stol usti baspa didaktikaliq oyinlari, so`zli, buimlar menen oynalatug`in didaktikaliq oyinlar, ermek oyinlar, xaravod oyinlar, xaliq didaktikaliq oyinlari rejelestiriledi.

9. Miynettin` a`r qiyli turleri rejelestiriledi

A) ta`biyatdag`i miynet,

B) xojali turmis miyneti,

V) qol miyneti .

Ha`r bir jas toparda miynettin` qaysi turi o`tkiziliwi da`sturde ko`rsetilgen. Azanda 2-3 qiyli iskerlik rejelestiriledi. Azang`i saatlardi rejelestiriwde uchi kungi o`tkiziletug`in shinig`iwlar itibarg`a alinadi. Shinig`iwlarda bir na`rse oqip beriw rejelestirilgen bolsa, azang`i saatda suwret ko`riw, anasi haqqinda so`ylep beriw, oqiw rejelestirilmeydi, usi kungi azang`i saatg`a miynet, ulken, forma menen tanistiriw, suwret iskerligi rejelestiriledi.

Ta`rbiyashi ha`r qiyli shinig`iwlardi rejelestiredi, balalarg`a jan`a bilim beriwshi shinig`iwlar olardin` alg`an bilimlerin, arttirg`an ta`jiriybelerin bekkemlewshi ha`m ta`rtipke smaliwshi shinig`iwlar, kompleks shinig`iwlar ha`m esap-baqlaw shinig`iwlari boladi. Ta`rbiyashi kalendar rejesine shinig`iwdin` ati ha`m da`stur mazmunin jazip qoyadi. Da`stur mazmunina shinig`iwdin` ta`lim-ta`rbiyaliq waziypalari ha`m balalar iyelep aliwlari aniqlaw ha`m bekkeemlew kerek bolg`an bilim, uip ha`m ko`nlikpeler ko`lemi ha`m jaziladi.

Shinig`iwdi rejelestiriw balalar ta`repinen belgili ko`lemdegi bilimlerdi iyelew ha`m ken`eytiriw imkaniyatin jaratip qalmay, usi menen birge olardin` bilimlerin aniqlaw, bekkemlew, o`z betinshe iskerliklerinde qollaw imkaniyatin beredi. Balalarg`a beriletug`in bilim, uqip ha`m ko`nlikpelerdin` ko`lemi shinig`iwdan-shinig`iwg`a ken`eyip, kuramalasip bariladi. Ma`selen, ta`rbiyashi birinshi shinig`iwda balalardi uy haywanlari menen tanistiradi, balalar olardi bahlaydi, atin aytiwg`a uyrenedi. Keyingi shinig`iwda bolsa bul bilimler bekkemlenip, haywanlardi baqlaw protsessinde jan`a bilimler payda boladi. Balalar bul haywanlardin` paydali belgilerin, ha`tti-ha`reketin baqlasa, keyingi shinig`iwda balalar uy haywanin adamlar qanday qarawi ha`m bul qarawg`a haywanlar o`z minnetdarshilig`in qanday bildiriwi haqqinda ga`p baradi.

Da`stur materialin uyreniw shinig`iwdan-shinig`iwg`a mine usi izbe-izlik penen a`melge asirilip biriladi.

Balalardin` bilim, ko`nlikpe ha`m uqipliliqlarin jetiskenlikli o`zlestiriwleri ta`rbiyashinin` qollag`an metod ha`m usillarina, shart-sharayatlarg`a baylanisli boladi. Bul jastag`i balalardin` jas eshgeshelikleri tiykarinan ko`rgizbeli metoddan, baqlaw, ko`rsetiw, so`z metodi, gurrin`, gurrin`lesiw, tusindiriw, a`meliy metod, shinig`iw, oyinnan paydalaniw.

Ha`r bir metod uliwma waziypani a`melge asiriwg`a qaratilg`an jeke jol bolip, usillar jiyindisinan sho`lkemlestiriledi. Ha`mme usillardi sha`rtli ra`wishte ush toparg`a bo`liw mumkin, ko`rgizbeli, awiz eki, a`meliy.

Ko`p hallarda metod ha`m usillardan kompleks ta`rizde paydalaniladi. Shinig`iw waqtinda berletug`in bilim, uqip, ko`nlikpeler balalar jaqsi o`zlestirip aliwlari olardin` sezim halatin ko`teriw ushin xizmet qiladi.

Ta`rbiyashi o`zinin` kalendar rejesinde shinig`iwlarda paydalanatug`in usildig`ana jazip qalmastan, sonin` menen birge onin` mazmunin ha`m aship jaziwi kerek.

Balalarg`a beriletug`in sorawlar ha`m qanday izbe-izlikte berilse, sonday jazip qoyiw kerek. Eger ta`rbiyashi shinig`iwda jumbaq yamasa qosiqtan uzindi keltirmekshi bolsa, onin` mazmunin jazip qoyg`an ma`kul. Salistirg`anda uyretiwde qaysi buimlardan, olardin` qaysi belgisinen, qanday sorawlardan paydalaniw lazimlig`i ha`m jaziladi.

Ta`rbiyashinin` shinig`iwdi rejelestiriwdegi ba`zibir metod ha`m usillardi ko`rip shig`amiz.

Ta`rbiyashi shinig`iwg`a tayarliq ko`rip atirg`anda, a`lbette, jas balanin` oylawi ko`rgizbeli-obrazli boliwin itibarg`a aladi ha`m tiykarinan shinig`iwda ko`rgizbeli metodlardirejelestiredi. Baqlaw metodi ta`rbiyashi basshilig`inda baqlanip atirg`an ob`ekti balanin` sezim kabil etiliwin ta`miyinleydi. Na`rse ha`m buimlardi ko`rsetiw ha`m sonday a`hmiyetke iye. Ko`p shinig`iwlarda, a`sirese-til o`stiri shinig`iwlarinda ta`rbiyashinin` gurrin`inen paydalaniladi. Bul balalarg`a tanis bolg`an a`debiy shinig`iwdan, do`gerek- a`tiraptag`i o`mirden aling`an waqiya-qubilislardi ta`rbiyashi sezim menen janli, obrazli etip bayan etiwi.

Gurrin` metodi ha`m rejelestiriledi. Gurrin` balalarg`a da`slep iyelegen bilimleri menen jan`asin baylanistiriw imkaniyatin jaratadi, sonday-aq, jan`a bilimlerdi o`zlestirip aliwlarin jen`illestiredi. Ta`rbiyashi shin`ig`iwlarda paydalanilatug`in so`zli metodda onin` ko`pshiligin sorawlar sho`lkemlestiredi. Sorawlardi balalardin` biliw protsessleri, seziw, qabil etiw, oylawdi aktivlestiretug`in etip duziw kerek. Sorawlar balalarda aqliy zor beriwge, sebep-na`tyjelerdi aniqlawg`a qaratilg`an boliwi zarur. Bunday sorawlar balalardi o`z betinshe pikirlewge uyretedi.

Shinig`iwlarda problemali waziyatlar jaratiw ha`m balanin` pikirlew iskerligin kusheytiredi, bilimlerdi iyelep aliwin jeillestiredi., olardin` parasatli, o`z betinshe pikirleytug`in boliwg`a ja`rdem beredi.

Shinig`iwlarda salistiriw usillarinan paydalaniw insannin` en` qimbatba`ha` aqliy g`a`ziynesi bolip, ol buimlardi jaqsiraq uyreniw ha`m tusindiriwge ja`rdem beredi.

Imkaniyat barinsha ha`r bir shinig`iwda ob`ekttin` uxsas ha`m uxsamaslig`in salistiriw usillarinan paydalaniw kerek, a`sirese eki ha`m onnan ko`p buimdi bir-biri menen salistiriw balalardin` pikirlew shen`berin aktivlestiriwde jan`a na`tiyje beredi. Ta`rbiyashi kishi toparda-yaq salistiriw usillarinan paydalaniladi. Bunda buimlardin` parqi ko`zge jaqsi taslanatug`in boliwi kerek. Bular buimlar ha`m olar bo`liminin` ulken-kishiligi, forma, duzilisi, ren`i, dawisi h.t.b.

Kishi toparlarda salistirilatug`in buimlar bir-ekinshisinen ko`p bolmaydi. Ta`rbiyashi salistiriwdi qanday izbe-izlikte alip bariwdi o`zinin` kalendar rejesinde jazip qoyadi.

Orta toparda salistiriwg`a mo`lsherlengen buimlardag`i belgiler sani ko`beyedi ha`m balalardan buimlardi baqlap olardag`i belgilerddi belgili izbe-izlikte bayan etiw talap etiledi.

Ulken ha`m mektepke tayarlaw toparlarindag`i balalardan tek g`ana olar ko`rip turg`an buimlardin` belgilerin soraw menen shegaralanip qalmay, olardi salistiriwda tasirlerden paydalaniw ha`m talap etiledi.

Salistiriw bul kuramali forma balalardin` jasina mas boli, olardin` aqliy rawajlaniwlari ushin zarur a`hmiyet ka`sip etedi.

Ta`rbiyashi shinig`iwlarda oyin usilinan ken` paydalaniladi. Oyin usili shinig`iwdin` qiziqli o`tiwin ta`miyinleydi, shinig`iw protsessinde juzege keletug`in qiyinshiliqlardi bala an`satliq penen jen`edi.

Shinig`iw rejesinde balalardin` minez-kulqi, qizig`iwi, rawajlaniw da`rejesine qarap jeke ta`rtiptegi isler ha`m rejelestiriledi. Uliwma rawajlaniw biraz arqada qalip atirg`an, o`zine isenim joq yamasa o`zi haqqinda joqari pikirli balalarg`a ko`birek itibar beriw kerek.

Sonday etip, kalendar rejege shinig`iwdin` da`stur mazmuni, metodikaliq usil og`an kerekli ko`rgizbeli ha`m tarqatpa materiallar, balalar menen jeke islew rejelestiriledi.