Joqarí talim pedagogikasí

JOQARÍ TALIM PEDAGOGIKASÍ
Reje
1. Kirisiw.
2. Joqarǵı tálim pedagogikasınıń tiykarǵı túsinikleri.
3. Didaktikalıq principler.
4. Tálimniń tárbiya menen baylanısı.
5. Juwmaqlaw.
Joqarı mektep pedagogikası házirgi waqıtta ilimiy bilimlerdiń úlken tioriyalıq hám ámeliy materialların óz ishine alǵan tamaǵına aylandı. Bul onıń arnawlı tarmaqlarǵa ajıralıwına sebep boldı. Joqarı mektep pedagogikası pán jáhan pedgogikasınıń jetekshi bir bólimi bolıp, pedagogika pán tariyxı menen tıǵız baylanıslı. Joqarǵı mektep pedagogika pániniń tariyxı pedagogikanıń bólimlerinen biri , yaǵnıy onıń arnawlı tarmaǵı esaplanadı pedagogika tariyxı pedagogik taminottıń tariyxı hám tárbiyanıń rawajlanıw máselelerin sociallıq hádiyse sıpatında qollanıwshı pedagogik bilimler tarmaǵı. Ol ilǵor pedagogikalıq ideyalardıń buzǵınshı pedagogikalıq ideyalarǵa qarsı gúresiw tariyxı, húkimran tabaqalardıń demokratiyaǵa qarsı siyasatın ashıp taslaydı, ilǵor pedagogikalıq ideyalar hur pikirler talim nızamlarınıń ayırım alınǵan tariyxıy dáwirdegi rawajlanıw principlerin analiz etedi. Áhmiyetli ulıwma nátiyjeler shıǵaradı hám búgingi kún ushın áhmiyetli muammolardı ortaǵa taslaydı.
Jamiyet turmısın qayta qurıw ósip kiyatırǵan jas áwladtı sonday-aq hámme miynetkeshler tabaqaların tárbiyalawdı kúsheyttiriwdi talap etedi. Bunday shárayatda pedagogikanıń qollanıw tarawları sheńberi keńeyedi. Joqarı mektep studentlerge tálim beriw hám tárbiyalawdıń nızamların qollanatuǵın bolsa, óner-texnika tálimi pedagogikası joqarı oqıw ornı shart-sharayatlarındaǵı oqıw-tárbiyalıq processtiń ózine saylıǵı tadqiq etiledi.
Joqarı tálim pedagogikasında joqarı oqıw ornı shart-sharayatlarında jaslardı tárbiyalaw hám oqıtıwda ózine say qásiyetlerge iye boladı. Tioriyalıq máseleler metodikasın islep shıǵatuǵın pedagogika tarmaǵı sıpatında joqarı mektep pedagogikasınıń rawajlanıp atırǵanlıǵı kózge taslanadı.Milliy armiyamız ushın qánigeler tayarlaytuǵın áskeriy oqıw orınlarında jaslarǵa tálim beriw hám tárbiyalaw isleri menen pedagogika tarawı shuǵıllanadı.
Joqarı mektep pedagogikası pániniń hámme tarmaqları óziniń túrli rawajlanıwı hám basqıshlarına iye. Olardıń ayırımları anıq shakllanip bolǵan hám jeterli dárejede keń islenip shıǵılǵan bazıbir tarmaqlar pedagogikasınıń ajıralıp shıǵıwı endi baslanbaqta. Joqarı mektep pedagogikasınıń arnawlı tarmaqları defektalogiya yaki arnawlı pedgogika degen ulıwma at penen atalatuǵın arnawlı toparǵa birlestirilgen.
Pedgogika insanlar arasındaǵı qarım-qatnaslardı hám sociallıq ortalıqtıń insanǵa tásirin tadqiq etiwshi pán sıpatında ekonomika mádeniyat rawajlanıwınıń ózine saylıǵı hámde olardıń insan shaxsı shakllanishiga tásirin úyrenedi.Sonıń menen birge pedagogika joqarı tálim tiziminiń kóp máselelerin sheshiwge studenlerdi joqarı mektep shańaraq hám jámiyettiń óz-ara birge islesiwine járdem beredi.
Joqarı mektep pedagogikasınıń filosofiya hám basqa sociallıq pánler menen baylanıslıǵı sheshiliwi kerek ilimiy máselelerdiń ulıwmalıǵın pedagogikanıń sociallıq qásiyeti onıń ruxıy tarawǵa iye ekenligin dálillep turadı.Tarbiyanıń barlıq muammoların basqa siyasiy máseleler menen bir qatarda sheshiliwi zárúr ekenligi kórsetip beredi. Jamiyetimiz rawajlanıwınıń házirgi basqıshında pedagogikanıń ekonomika menen baylanısı bekkemlenip barmaqta.
Joqarı mektep pedagogikası pániniń hamme tarawları óziniń túrli rawajlanıwı taraqqiyot basqıshlarına iye.Pedagogika joqarı mektep diziminiń tashkiliy tarawları kóp máselelerdi sheshiwge, studentlerdi joqarı mektep shańaraq hám jámiyetshiliktiń óz-ara birgelikte is alıp barıwına jardem beredi. Etika filosofiyanıń axloqiy hám tarbiya máseleleri menen tıǵız baylanıslı. Olardı sheshiwde pedagogika ádep ikramlılıqtıń ulıwma insanıy qadiriyatlarına súyenedi.
Tárbiyanıń áhmiyetin ilimiy tiykarda túsiniw ushın konkret tariyxıy sharayatta onıń rawajlanıw nızamlıqların bilip alıw zárúr.Sonıń ushın da pedagogika sociyallıq pánlerdiń biri sıpatında social pánler menen tıǵız baylanısta rawajlanıp baradı. Tarbiyanıń maqset hám wazıypaları insan shaxsınıń hár tárepleme rawajlanıw nızamlıqların islep shıǵarıw processinde tariyx hám filosofiya, ekonomika hám sociologiya, etika hám estetika pánleri maǵlıwmatlarınan paydalanadı. Tárbiya hám oqıtıw metodları haqqında pikir júritkende anatomiya hám fiziologiya, joqarı nerv sisteması fiziologiyası, psixologiya hám ulıwma gigiena pánleri nátiyjelerinen paydalanadı.
Joqarı mektep pedagogikası pánler dizimi.
Túrli jastaǵı studentledi oqıtıw hám tárbiyalawdıń tioriyalıq hámde ámeliy tárepi jalǵız pedagogika pániniń ózi tolıq ashıp bere almaydı. Talim-tarbiyaǵa baylanıslı bilim hám tajriybe keńeyip barıw nátiyjesinde, pedagogika páni rawajlanıp baradı hám pedagogika pánleri sisteması júzege keledi.
Joqarı oqıw orınlarında studenler ushın «Joqarı mektep pedagogika» kursın oqıtıw processinde tómendegi talaplardıń amelge asırılıwı maqsetke muwapıq.
1. Studentlerdiń pán tiykarların ańlı iyelewi intellektual - ruxıy rawajlanıw.
2. Studentlerdi insaniyat erisken bay qadiriyatlarǵa súyengen halda joqarı mektep pedagogika pániniń ózine say ilimiy - ámeliy tiykarları menen qurallandırıw.
3. Student túsinigin abstrakt halda emes balki tiykarǵı ruxıy fiziologik psixologik hám estetik tiykarlarǵa baylanıslı halda júzege keltiriwdiń joqarı mektep pedagogikalıq tiykarların islep shıǵıw.
4. Kadrlar tayarlaw milliy modelin turmısqa qollaw ushınpán hám oqıw pánleriniń ulıwmapedagogik ámeliy tiykarları menen qurallandırıw.
5 Joqarı oqıw orınlarında hár bir oqıw pániniń arnawlı taraw sıpatında rawajlandırıw joqarı mektep pedagogların támiynlew ushın studentlerdi jaqsı pikirlew metodları qánigelik pedagogikası tiykarları menen qurallandırıw.
Har bir jeke pán óziniń predmeti hám metodikalıq tiykarlarına iye. Sol tiykarda joqarı mektep pedagogika pánide óziniń predmetine iye boldı. Basqa pánler siyaqlı joqarı mektep pedagogikası da pán sıpatında awele jamiyettiń talap usınısları tiykarında payda boldı hám rawajlandı. Sol sebeli tarbiya processin sociallıq turmıstıń ajıralmas bólegi dep qaraw lazım. Sebebi tárbiyalıq islerdi alıp barmastan turıp jamiyetti kóz aldıńa keltiriw qıyın.
Joqarı mektep pedagogika páni tarbiya hám talimniń insan rawajlanıwı shaxs kamalı, mutaxasis shakllanishida tiykarǵı orın iyeleydi.
Sonıń menen birge Watan rawajlanıwı jurt tınıshlıǵı xalıq parawanlıǵı ,kamil insan, sociallıq hamkorlıq ,milletler ara tatıwlıq, diniy baǵrıkeńlik sıyaqlı ideyalar da joqarı mektep pedagogika páni mazmunında shuqır orın iyelegen tiykarǵı masele bolıp esaplanadı.
Ózbekstan Respublikası birinshi Prezidenti I.A.Karimov aytqanınday «Shaxs –kadrlar tayarlaw diziminiń bas subektin talim tarawındaǵı xızmetlerdiń qollanıwshısı hám olardı amelge asırıwshı obekti bolıp esaplanadı».
Joqarı mektep pedagogı shaxısına qatań talaplar qoyıladı.Olar pedagoglar hám psixologlar tárepinen tereń úyrenilgen. Pedagog shaxsına qoyılatuǵın eń tiykarǵı talap onıń joqarı malakali bolıwı ,sebebi onıńsız pedagog xızmet júritip bolmaydı.
Joqarı mektep pedagogı sonday talaplarǵa juwap beriwi kerek bunday talaplar onı joqarı dárejege bolatuǵın qanigeni shakllandiradigan shaxs dárejesine kótersin.
Joqarı mektep pedagogına qoyılatuǵın talaplar.
- jamiyet rawajlanıwınıń siyasiy social hám ekonomikalıq tarawlardı tuwrı bahalay alıwı.
- muayan rawajanıw dawirinde jamiyet ushın zarúr bolǵan bolajaq qanigeni shakllandırıw standartların iyelegen bolıwı.
- pedgogik talaplardı jaqsı kóriwi.
- óz tarawı boyınsha arnawlı bilimlerge iye bolıwı.
- zakovatlı bolıwı
- pedagogik tuyǵı
- joqarı jetiskenlik
- ulıwma madeniyat hám adep ikramlıqtıń joqarı dárejesi.
- pedagogikalıq texnologiyalardı mahorat penen iyelegen bolıwı.
Pedagogik shaxsqa qoyılatuǵın qosımsha talaplar. Kirisip kete alıw ,artistlik, quwnaqlıq, jaqsı did hám basqalar.
Joqarıda sanap ótilgenler pedagogik shaxsqa say bolǵan tuwma qasiyetler emes balki olar pedagogtıń óz ústinde muntazam hám tınbay islegen miyneti úlken xızmetleri natiyjesinde júzege keltirilgen.
Talim processi pedagogik processtiń ajıralmas áhmiyetli bólimlerinen biri bolıp ol oqıtıw, bilim ,kónlikpe hám malaka hosil qılıw maseleleri menen shuǵıllanadı. Talim tioriyası «didakdika» túsinigi menen ańlatıladı.Didaktika túsinigi grekshe«didaktikos» - oqıtıwshı «didako» - úyreniwshi terminlerinen alınǵan. Didaktika pedagogikanıń talim muommoların islep shıǵıwshı bólimi.
Didaktika sózi eń birinshi nemis pedagogı Volfchang Ratxe (1571-1635) shıǵarmalarında oqıtıw sanati sıpatında ańlatıladı.Yan Amos Kamenskiy bul sózdi hammeni barshe narsege universal sanat kórinisinde ańlatıladı. Ratxe didaktikanıń tiykarǵı wazıypası «nege úyretiw hám qanday úyretiw wazıypasın islep shıqtı; hazirgi zaman páninde qashan qayerde kimdi hám ne ushın oqıtıw» muommosin tadqiq etiw dep ańlatıladı.
Didaktikanıń tiykarǵı turkimleri; oqıtıw, úyretiw, talim bilim ,biliw, konlikpe sonday-aq maqset ,mazmun , shólkemlestiriw, forması, metod, bosita , talim ,natiyjeleri.
Demek didaktika oqıtıw, talim beriw olardıń maqseti mazmunı metodları bositalari shólkemlestiriw hám erisilgen natiyjeler tuwrısındaǵı pan.
Didaktika pán sıpatındda óz predmeti sheńberinde bar nızamlıqlardı úyrenedi oqıtıw processi natiyjeleri hám barısın bir-birine baylanıslıǵın analizleydi, rejelestirilgen maqset hám wazıypalardı amelge asırıwdı tamiynleytuǵın shakl hám bositalardı anıqlaydı. Soǵan kóre ol eki wazıypanı atqaradı.
- Tioriyalıq (tiykarın anıqlaw usılı)
- Ámeliy (meyorni quraldı)
Diddaktika barlıq predmetler hám barlıq darejede oqıtıw xızmetleri.
Barlıq talim dizimin qamrap aladı.
Oqıw processinde talim alıwshılar hám pedagoglar ortasında ózine qatnasıqlar ornatılıp bul process eki tareptiń birgeliktegi xızmeti natiyjesinde baradı. Sonıń ushın da talim processi eki tarepleme xarekterge iye delinedi. Pedagog hám studentlerdiń faollıq darejesi talim processiniń samarasın belgileydi. Álbette bul processte pedagog baǵdarlawshı sıpatında maydanǵa shıǵadı.
Talim processinde oqıwshılar ańına sińdirilip atırǵan tioriyalıq bilimler ámeliy xızmet jardeminde jánede bekkemlenedi. Ámeliyat insan biliwiniń tiykarǵı deregi.
Narseler ,buyımlar menen ámeliy qarım-qatnasta bolıw natiyjesinde buyımlar seziw organlarına tasir etedi. Seziwlwr ańlawdı keltirip shıǵaradı. Ámeliyatta insannıń faol pikirlew xızmeti júzege keledi. Pikirlew járdeminde ol real barlıqtı shuqır túsinedi.
Bilim deregi sanalǵan ameliyattıń ahmiyeti tuwrısında sóz júritkende biliw processiniń ahmiyetin aytıp ótiw lazım.
Biliw quramalı dialiktikalıq process bolıp janlı mushoxadadan ,abstrakt oylawǵa, soń amelliyatqa ótiw joli esaplanadı. Biliw shaxs ushın mavhum hám ózlestirilmegen narse, waqıya hám hádiyseler ahmiyetin ań jardeminde ańlaw processi.
Bunda hár bir organ har bir analizator I.I.Pavlov aytıp ótkenindey narselerdiń ayırım eń sıpatlı qasiyetlerin sezedi.
Demek bizge bilimniń ámeliyatta seziw, ańlaw, kóz aldına keltiriw hám tafakkur tiykarında payda bolıwı hám jane ámeliyatqa qaytıp barıwınan ibarat. Biz bul haldı sxema tarizinde tómendegi halatda kóriwimiz múmkin.
Biliw processinde bilim payda boladı. Bilim-adamlardıń sociallıq tariyxıy ámeliyat processinde toplaǵan ulıwmalasqan tájriybesi.
Talim processinde qandayda bir pán tarawında insaniyat tárepinen ózlestirilgen barlıq bilimlerdi úyreniw múmkin emes. Talim processinde eń tiykarǵısı eń ahmiyetli bilimler-pánlerdiń tiykarları úyreniledi. Oqıw predmetler sanı óz wazıypaları hám qasiyetlerine muwapıq alıp barıladı.
Talim muassasalarında beriletuǵın maǵlıwmat mazmunı tariyxıy qasiyetke iye. Jamiyet rawajlanıwınıń barlıq basqıshlarında jas awladqa beriletuǵın maǵlıwmat mazmunı onıń kólemi belgili sociallıq dúzimniń ekonomokalıq talap hám usınıs pán texnika rawajlanıwı darejesinde bolǵan búgingi kúnde talim orınlarında beriletuǵın maǵlıwmat mazmunı oqıwshılarǵa ilimiy bilimler beriw ,olardıń faol sociallıq xızmetin shólkemlestiriw jolında kónlikpe hám uqıplılıqlardı júzege keltiriwdi ańlatadı.
Ǵarezsiz Ózbekstan Respublikası talim orınlarında dúzilip atırǵan talimniń mazmunı awele kamil insan ,malakali qanigeni tayarlaw processi mazmunın beredi.
Usı maqsetti ózinde sawlelendiretuǵın maǵlıwmat mazmunı mamleketlik talim standartı oqıw dastúrleri oqıw rejesi hóm sabaqlıqlar mazmunında boladı.