Tema: Monetar ekspanciyanin’qisqa ha’m uzaq mu’ddettegi juwmaqlari

ri = [(W2 – W1) : W1 ] x 100%

Risksız aktivdiń tabıslılıǵın rf dep alamız, jámi kapital bazarınıń (birjada kotirvka etiletuǵın barlıq qımbatlı qaǵazlardıń ) tabıslılıǵın r dep qabıl etemiz.

Kompaniyalardıń qımbatlı qaǵazlarına etilgen investitsiyalar joqarı risklı aktiv esaplanadı, sebebi bul investitsiyalar tómen yamasa joqarı dárejedegi uǵımsızlıq hám biyqararlıǵı menen ajralıp turadı. Risklı aktivler menen ámelge asırilatuǵın operatsiyalardan kóriliwi múmkin bolǵan záleller muǵdarın kemeytiw maqsetinde kompaniyalar hám banklerdiń pul qarjları portfel kórinisinde bólistiriledi
Risk qashan júzege keledi? Aktivlerdiń rasındaǵı tabıslılıǵı menen kutilayotgan tabıslılıǵı uyqas kelmegende risk júzege keledi. Risklı aktivdiń tabıslılıǵı risklı aktivler portfeliniń tabıslılıǵı tarqatıp taslaw zárúr bolǵan tosınarlı muǵdarlar esaplanadı. Tosınarlı muǵdardıń tarqatıp taslaw qanshellilik keń bolsa, paydanıń rasındaǵı muǵdarın kutilayotgan muǵdarınan terbelis múmkinshiligı sonshalıq joqarı boladı. Sol sebepli risk kriteryaları retinde paydanıń variabellik kórsetkishinen paydalanıladı :
D = ϭ2 = Σri (xi – ǣ)2
Bul jerde:
D - dispersiya;
r - i dáslepki jaǵday daǵı itimallıq ;
xi - i jaǵday daǵı paydalılıq ;
ǣ - dáwirdegi muǵdardıń ortasha tabıslılıǵı ;
ϭ - standart chetlanish

Pul usinisi. Bank multiplikatori
Pul usınısı (M) óz ishine bank sistemasınan sırtdaǵı naq pullar (S) hám zárúr bolǵanda (D) ekonomikalıq agentler pitimler ushın isletiwi múmkin bolǵan depozitlarni aladı :
M = С+D.
Kópshilik mámleketlerde mámleket pul shıǵarıwda monopol huqıqqa iye. Onı ámelge asırıw huqıqı salıstırǵanda ǵárezsiz shólkem Oraylıq bank ixtiyorida. “Oraylıq bank Ózbekstan Respublikası aymaǵında nızamlı tólew quralı retinde banknotlar hám teńgeler kórinisindegi pul belgilerin mámilege shıǵarıw tolıq huqıqına ega”54. Biraq pul usınısın kóbeytiw múmkinshiligine yamasa pul jaratıw qábiletine kommerciya bankleri de iye. Olar kreditler bere barıp, tólew quralları emissiyasini yamasa kredit multiplikatsiyasini ámelge asıradı. Mısalı, A banktiń depoziti 2000 swmga ósińki bolsa, rezerv norması 20 procent ga teń bolǵanda (rezerv norması - kommerciya bankler depozitlarining málim bólegin Oraylıq bankte saqlap turıw norması ), ol 400 swmni Oraylıq bankte rezervlab, qalǵan 1600 swmni qarızǵa beredi. Sonday etip, A bank pul usınısın 1600 swmga ko'paytiradi hám ol endi 2000+1600=3600 swmni quraydı. Yaǵnıy, amanatchilarning depozitlardagi 2000 sumnan tısqarı taǵı 1600 swm qarız alıwshılar qolında qaladı. Eger, 1600 swm taǵı banka tusse, (mısalı, B bankke) ol jaǵdayda 20 procent ga teń bolǵan rezerv normasında ol 320 swmni rezervde qaldırıp, 1280 swmni kreditga beredi hám de sol muǵdarda pul usınısın asıradı. Kredit beriwdiń bul procesi sońǵı pul birliginen paydalanıwǵa shekem dawam etedi. Juwmaqlawshı esap kitap bank depozitlari jámi 10000 schqmga kóbeygenligin kórsetedi. Bul processni formula kórinisinde tómendegishe jazıwımız mumkin