Tema: Metrologiyalıq derekler. Joba

Oraylıq Aziyada áyyemgi, dáslepki ólshewler hám ólshew
birlikleri
Metrologiya payda bolıwına babalarımız júdá áyyemnen tiykar salıp kelgen. Dáslep, olar kúndelik islerinde zárúr bolǵan waqıt, uzınlıq, bet, kólem hám awırlıqlardı (massasın) ólshew ushın kerek bolǵan usılların tawıp, olardan ámelde paydalanǵan. Kópshilik xalıqlarda, sonıń ishinde biziń xalıqımızda hám uzınlıq ólshew sıpatında insan denesiniń bir bólegi, mısalı adım (0,75 m), qarɪs (19-22,5 sm), qulash (166-170 sm), barmaq (20,8-22,8 mm), qarɪ (50-81,3 sm), sonday-aq, dán eni (mısalı arpa yamasa biyday dánleri-3,5 mm) hám basqalar qollanılǵan (bul boyınsha maǵlıwmatlar tómendegi 1 hám 2 kestelerde keltirilgen).
Bay mádeniy miyrasqa iye bolǵan, dúnya júzlik ilim baylıǵına úlken úlesin qosqan ózbek xalqı áyyemnen metrologiya tarawına hám onıń rawajlanıwına úlken áhmiyet berip kelgen. Sonıń ushın bolsa kerek, xalıqımız tárepinen usı tarawǵa tiyisli júzlep naqıllar hám maqalalar jaratılǵan:

• 
  «Baǵtı baqsań baǵ bolar, batpan-batpan may bolar»;
  
• 
  «Jemek duz menen, duz ólshew menen»;
  
• 
  «Jeti ólshep bir kes»;
  
• 
  «Hár jerdiń óz batpanı bar»;
  
• 
  «Hár jerdi qılma arzıw, hár jerde bar tasu-tarazu» hám basqalar.
  

Áyyemgi uzınlıq ólshew birlikleri
1-keste

№	Uzınlıq birlikleriniń ataması	Birliklerdiń XBS boyınsha mánisleri
1.	Arpa dáni = 6 isshi at jolı	3,472 mm = 3,472x10^3 m
2.	Barmaq = 6 arpa dáni	20,832 = 20,832x 10^3 m
3.	Aǵash = 12000 adım	9000 m = 9 km
4.	Tas = 8000 adım	6000 m = 6 km
5.	Qutam = 4 barmaq	83,328 sm = 83,328 x 10^3 m
6.	Shaqrım = 1200 jol qarm = 1800 qarı	900 m = 0,9 km
7.	Shar = 4000 adım	3000 m = 3 km
8.	Adım = 1 jol qarı = 1,5 qarı	75,9952 mm  0,75 m
9.	Qarı = 6 tutam	699,968  0,3 m
10.	Qaris	19…22,5 sm
11.	Qulash	166…170 sm

Suw ısırapın ólshewde qollanılatuǵın ólshewler hám ólshew birliklerinde xalıqımız tárepinen jaratlıǵan. «Qulaq» (11,5 l/s), «Digirman» (1 T=5 qulaq=57-58 l/s) usaǵan ólshew birlikleri boǵan mısal bola aladı.

Mısalı, Boburdıń «Boburnoma» shıǵarmasında sonday qatarlar bar:
«Jáne bul baǵtıń suwı azdur, buǵan bir digirman suwdı alıp, keltirmek kerek».