Tema: Mádeniyat hám kórkem óner tarawi

Juwaqlaw
Juwmaq qilip soni aytamiz ha`r bir tarawdi alip qaramayiq ol jerde belgili bir finans 
ajratilmasa onin` rawajlaniwi keskin pa`seyedi .Bul jerde tiykarǵı túsinik sonnan 
ibarat, mámlekettiń fiskal jaǵdayı, ol salıqların hám qárejetlerin tuwrı jumısaǵanı 
haqqında otken jıllar boyınsha byudjet artıqmashalıǵı hám deficiti kórsetkishlerin 
bahalaǵanda (salıstırǵanda) hesh nárseni aytıp bolmaydı. Belgili byudjet 
artıqmashılıǵı hám deficiti qárejetler hám salıqlar boyınsha házirgi múmkin bolǵan 
sheshimlerdi kórsetiw menen sheklenbeydi, al teńsalmaqlı taza ishki ónimniń 
dárejesinde óz ishine aladı. Sonlıqtan, salıq túsimleri taza ishki ónimniń muǵdarına 
proporcional ózgeredi degen shárt qoyılsa, byudjet artıqmashılıǵı yamasa deficitiniń 
1-shi hám 2-shi jılın salıstırǵanda tiykarǵı mashqala taza ishki ónimniń muǵdarınıń 
usı jıllarda bir birine tuwrı kelmeytuǵınlıǵı bolıp tabıladı. Ekonomistler bul 
mashqalanı byudjetke tolıq bántlik túsinigin kiritiw arqalı sheshiwge háreket yetedi. 
Atap ótsek, tolıq bántlik byudjeti ekonomika bir jıl dawamında tolıq bántlik 
jaǵdayında xızmet kórsetkende mámleket byudjet artıqmashılıǵı yamasa kemligi 
(deficiti) qanday bolar yekenligin kórsetedi. Tolıq bántlik jaǵdayındaǵı byudjet 
penen keyingi 30 jıldaǵı haqıyqıy byudjet muǵdarın salıstırıw nátiyjesinde 
ekonomistler yeki qásiyetti anıqlap ótedi. Birinshiden, haqıyqıy byudjet ádette 
deficit menen shıqqan bolsa, tolıq bántlik jaǵdayındaǵı byudjet byudjet 
artıqmashılıǵına yamasa balanslasqan byudjetke qarap umtıladı. yekinshiden, 
haqıyqıy byudjet deficiti hám byudjet tolıq bántlik jaǵdayında deficittiń kópligine 
itibar beredi. Mámleket ekonomikası tolıq bántlikke yerisiwge jaqınlasqanda 
yamasa potencial islep shıǵarıw dárejesine jetiskende haqıyqıy deficittiń 
(jetispewshiliktiń) kóp bólegi mámleket qárejetleriniń yesabına tuwrı keledi. Bul 
strukturalıq deficit sonnı beredi, salıq túsimleri mámleket qárejetler muǵdarınan 
ekonomikalıq tolıq bántlikke yerisken jaǵdayda ǵana kem boladı. Mámlekettiń 
fiskal siyasatında tólenetuǵın salıqlar muǵdarı úlken áhmiyetke iye.