|
1.Transformatorlar haqqında ulıwma túsinikler, onıń dúzilisi hám islew principi
Elektrotexnikaniń tiykarǵı wazıypalarınan biri elektr energiyasın bir orından ekinshi jayǵa uzatıw bolıp tabıladı. Sebebi elektr energiyasınıń tutınıwshıları kóbinese yoqilgi hám gidroresurslar tábiy jaylasqan rayonlarǵa qurılǵan elektr stansiyalarınan bir neshe onlab hám júzlegen kilometr aralıqlarda jaylasadı. Elektr energiyasın uzatıw liniyalarida bolsa quwattıń ıssılıqqa sarp etiw balatuǵın ısırapı AP= I Ri hám kernewdiń pasayuvi A U=IRi mudami bar bolıp tabıladı. Liniyaning uzınlıǵı artqan tárepke bul korsatkichlar da artadı. Elektr tokınıń talshıq quwatı (S=I Ol) ni ozgartirmagan halda onı túrli kernew hám tok menen uzatıw múmkin. Quwat formulasınan korinib turıptı, olda, uzatıwda kernew qanshellilik joqarı bolsa S = const tok kúshi sonshalıq kishi bolib, ol menen baylanıslı ısıraplar da sonshalıq kem baladı. Tok kúshin kemeytiw uzatıw simining kondalang kesimin kishi alıwǵa hám reńli metallarni tejewge múmkinshilik beredi.
Házirgi waqıtta ózgeriwsheń tokdiń 35, 110, 220, 500, 750 hám 1150 kv kernewli uzatıw liniyalari bar. Biraq óte joqarı kernewlerdi tikkeley generatorlardan alıp bolmaydi. Ádetde, elektr stansiyalarindaģi generatorlardiń nominal kernewi kopi menen 21 kv den aspaydı. Elektr energiyasınıń iste molshilari bolsa bir fazalı 220 v; hám úsh fazalı 380 v nominal kernewlerge arnalǵan. Sol sebepli generatorlar islep shıǵaratuǵın elektr energiyasınıń salıstırǵanda tómen kernewli, biraq úlken tok kúshine iye bolǵan quwatın (házirgi waqıtta 150, 300, 500, 800 hám 1200 mıń kvt li generatorlar islep shiǵarıladı ) joqarı kernewli hám salıstırǵanda kishi tok kúshine iye bolǵan quwatqa ózgertiriw kerek. Bul wazıypa transformatorlar járdeminde ápiwayıǵana sheshiledi.
Transformatordıń oylap shıǵarıwshısı orıs alımı P. N. Yablochkov esaplanadı. Ol 1876 jılda elektr ayqulaq lampası ushın derek retinde dáslepki bar trasformatordan paydalanǵan.
Elektr energiyasınıń bir pogonada bolǵan uh ij kernew hám tokın basqa pogonadagi u2, i2 kernew hám júzima aylantırıp beretuǵın statikalıq (háreketleniwshi bólimleri bolmagan) elektromagnit apparatı transformator dep ataladı. Yamasa birdey chastotalı ozgaruvchan tok kernewiniń ma`nisin ozgartirib beretuǵın elektrostatik apparat transformator dep ataladı. Transformatorlar energetikalıq sistemalarda qollanılıwınan tısqarı, kúshsiz toklarda isleytuǵın esaplaw mashinaları, avtomatıka, telemexanika, baylanıs, radiotexnika hám televidenie apparatları shınjırlarında hám ulıwma, elektr kernewin ozgartirib beriw kerek bolǵan barlıq orınlarda isletiledi.
Transformatorlar atqaratuǵın wazıypasına kora tómendegi túrlerge bolinadi:
elektr energiyasın uzatıw hám bólistiriw ushın arnalǵan úlken quwatlı (úsh fazalı ) transformatorlar ;
kerekli orınlarda kernewdi keń sheńberde ozgartirib beriw hám dvigatellerdi jumısqa túsiriw ushın arnalǵan avtotransformatorlar;
bólistiriw tarmaqları daǵı kernewdi retleb turıw ushın arnalǵan induksion retlegichlar:
olchov ásbapları hám qorǵaw quralların sxemalarǵa jalǵaw ushın arnalǵan olchov transformatorları ;
sabıw, qızdırıw pechlari sınaq, togrilash hám taǵı basqalar ushın arnalǵan arnawlı transformatorlar.
Transformator túrleriniń kop bolıwına qaramay, olarda balatuǵın elektromagnit processler ulıwma oxshashlikka iye bolib, olardıń islew Principi birdey bolıp tabıladı. 1 - suwretde bir fazalı eki chulgamli transformatordıń sxeması hám shártli belgileniwi korsatilgan. Transformator polat ozak (magnit otkazgich) 1 den hám eki mıs chulgamlar 2 den ibarat. Polat ozakning induksion toklar esabına qızıp ketiwin kemeytiw maqsetinde ol qalıńlıǵı 0, 35, 0, 5 mm bolǵan elektrotexnika polat plastinalardan yigiladi. Plastinalaming eki tárepine izolyatsion lok surtiladi yamasa olar tiyislishe qızdırıladı 2 - súwret. Polat ozak plastinalarni yigish tártibi 3-a) hám b) súwretlerde korsatilgan. Qatlam plastinalarining jikleri ústpe-úst túspewligi kerek. Polat ozak magnit shınjırın payda etiw ushın xızmet etedi hám sol sebepli assosiy magnit aǵımı F polat ozak boylab háreketlenedi. Polat ozakning miss chulgamlar oralgan bólegi sterjen dep ataladı. Sol sebepli baslanǵısh chulgamga (shınjırǵa ) tiyisli shamalar 1 indeksine iye, mısalı, baslanǵısh chulgamning oramlar sanı wj bólimlerindegi kernew shınjır daǵı tok i hám t.b. sonıń menen birge, ekilemshi chulgamga tiyisli shamalar 2 indeksine iye, mısalı, w2, u2, i2 hám t.b.
2-súwret
Transformatordıń baslanǵısh chulgamiga berilgen sinusoidal kernew (uj = Um sinrnt) tasirida chulgamdan ozgaruvchan tok oqib otadi. Bul tok transformatordıń polat ozagida ozgaruvchan magnit aǵımı (F) ni payda etedi. Chulgamlarning oramlarini kesip otayotgan bul tiykarǵı magnit aǵımı baslanǵısh chulgamda ozinduksiya, ekilemshi chulgamda bolsa ozaro induksiya hádiysesine qaray tiyislishe ej hám e2 elektr jurgiziwshi kúshlerdi induksiyalaydi. Usı EYuK larning tasir etiwshi bahaları:
Bul jerde f - ozgaruvchan tokdiń chastotası, Gs;
wj w2 - baslanǵısh hám ekilemshi chulgamlarning oramlari sanı ;
F - tiykarǵı magnit aǵımı, vb.
4-súwret
Sonday eken, (4. 1) hám (4. 2) ańlatpalardan korinadiki, chastota 1 hám magnit aǵımı F ozgarmas bolǵanda chulgamlarda induksiyalangan EYuK E1 hám E2 lar ulaming oramlari sanına prporsional eken, yaǵniy
Bul koefficient transformatordıń transformaciya koefficiyenti esaplanadı, yaǵniy
Usı koefficiyent transformatorǵa berilgen kernewdiń neshe ret ozgarishini korsatadi. Eger W1 > W2 hám k>1 bolsa, transformator kernewin tómenletip beretuǵın, eger W1 < W2 hám k<1 bolsa, kernewdi arttırıp beretuǵın esaplanadı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
