|
1.1.Futboldıń rawajlanıw tariyxı
“Futbol - sózi fut - ayaq, pal - top, yaǵnıy “ayaqta top oynaw” mánisin ańlatadı”.
Futbol bul anıq atletik oyın. Ol operativlik, shaqqanlıq, kúshlilik hám sakrovchanlikni rawajlandırıwǵa járdem beredi. Futbolshı oyın waqtında hádden tıs kóp jumıs atqaradı. Bul bolsa adamdıń funksional múmkinshilikleri dárejesin asırıwǵa, ruwxıy, shıdamlılıqlik páziyletlerin tárbiyalawǵa járdem beredi.
Futbol oynaw ulıwma fizikalıq tayarlanıwda jaqsı qural bolıp xızmet ete aladı. Jónelisti ózgertirip túrme-túr juwırıw, sekrewdiń hár qıylıları, dúzılıw tárepten túrlishe gewde háreketleri, toptı tebiw, toqtatıp alıw hám alıp júriw, maksimal tezlikte háreket qılıw, shıdamlılıqlik páziyletlerdiń, taktik oylawdıń jetilisiwi sıyaqlılar futboldı hár qanday qánigeliktegi sportshına zárúr bolǵan kóplegen zárúrli páziyletlerdi o'stiradigan sport oyını dep esaplaw múmkinshiligin beredi.
Bunnan júdá kóp jıllar aldın túrli mámleketlerde adamlar qala maydanlarında yamasa bos jatqan jerlerde top oynawdı oylap taptılar, bul oyın bolsa áskerlerdi raxip lageriga kirip alıwı qızıǵıwshılıǵına uqsas háreketti eslatar edi.
Partiya oyını (eki jámáátke bolınıp ), málim sızıq arqasında kóp ret toptı alıp ótken jámáát partiyada jeńimpaz dep esaplanǵan. Bunday oyınlarda ayırım waqıtlarda bir neshe júz kisi qatnasar edi. Futboldı qaysı ayda, qaysı jılda tuwıllıǵi yamasa kelip shıqqanlıǵı tariyxga málim emes. Bul tek futbol paydasına bolıp tabıladı, sebebi bul áyyemgi ayaq top oyınları onıń jer sharı daǵı kópshilik xalıqlar arasında ǵalabalıqlashganligi haqqında gúwalıq beredi.
Júdá áyyemgi waqıtlardan berli xalıqlardı qızıqtirayotgan sorawlardan biri: bul oyın kim tárepinen qashan tabılǵan? Arxelogik qazilmalarning tastıyıqlasıwına kóre, futbol «ajdodlaridan» biri Áyyemgi Egipette jasaǵan eken. Bul jerde ilimpazlar top o'ynovchi suwretin, bálki toptı ózin statuetkasi da taptılar.
Tariyxchilarni tastıyıqlashiga kóre futbol oyını áyyemgi zamanlarda payda bolǵan,- deydiler. Bul oyındı elementlerin dúnyadaǵı júdá kóp xalıqlarda ushıratıw múmkin. Mısalı, Áyyemgi Grekistonda toptı oynawdı bilgen kisi úlken maba qazanar edi, bul oyın gimnastika fizikalıq shınıǵıwlar sheńberine kiritilgen edi.
1904-jılı Xalıq aralıq futbol federatsiyasi (FIFA) tuzildi. FIFA menen bir qatarda 1954-jıldan berli Evropa futbol birlespesi UEFA da islep turıptı. 1930 -jıldan beri hár tórt jılda jáhán chempionati, 1958-jıldan beri Evropa chempionati ótkerilip, olarda milliy terme jámáátler qatnasıp kelip atır. 1900-jıldan baslap futbol sporttıń Olimpiada túrleri qatarına kirdi, biraq 1908- jıldaǵına ol rásmiy Olimpiada oyınları programmasına kirgizildi. UEFA baslıqlıǵında tómendegi kubok oyınları ótkerilip turadı. Evropa chempionatlari kubogi (1956 -jıldan ), Kubok iyeleri kubogi (1961- jıldan beri) hám Yarmarkalar kubogi (1958-jıldan ) bular keleside UEFA kubogi dep ataladı. 1996 -jıldan baslap Kubok iyeleri hám Chempionler kubogi birlestirilib Evropa chempionler ligası tashkil etildi.
1948-jıldan baslap óspirimler jámááti ushın UEFA turniri ótkerilip kelip atır. Bunnan tısqarı, 1977-jıldan baslap hár jılı FIFA baslıqlıǵında óspirimler ortasında jáhán chempionati ótkeriledi. 1906 -jıldı Orta Aziyada futbol dúnyaǵa kelgen jıl dep esaplaw múmkin.
1912-jılı Qo'qon qalasında dáslepki bar dúzilgen futbol jámááti jergilikli millet oyınshılardan ibarat edi.
1913-jıldan baslap Andijan, Ferǵana, Samarqand qalalarında futbol keń tarqala basladı.
1922-jıl 17-noyabrde Qo'qon, Andijan hám Jalolobod jámáátleri ortasında futbol ushırasıwları ótkerildi. Futbol jámáátleriniń ushırasıwları sol waqıtlarda Qo'qon hám Andijan jámáátleri, ásirese, kúshli bolǵanın kórsetdi.
1921-jılda Tashkentte «Alımp» birlesken sport jámiyeti dúzildi. Bul sol dáwirde Turkistondagi eń iri sport shólkemlerinen biri edi. Usı jámiettiiń futbol jámááti kóp jıllar dawamında Orta Aziyadaǵı eń kúshli jámáátlerden biri bolıp esaplanıp keldi.
1921-jılda II Orta Aziya Olimpiadası ótkerildi. Bul Olimpiadada programmasına basqa sport túrleri menen birge futbol da kiritilgen edi. Olimpiadada Tashkenttiń futbol jámáátigine barlıq ushırasıwlardı jeńiliwsiz ótkerdi.
1924-jılda Turkiston futbol jámááti birinshi ret Rossiya birinshiliginde qatnasıp, joqarı nátiyje kórsetdi.
1928-jılı Qo'qon musulmanlar jámááti, Tashkent hám respublikamizning basqa jámáátleri menen ótkerilgen qalalararo jarıslarda qatnasdı.
1926 -jıl Ózbekstanǵa Sankt - Peterburg qalasındaǵı Proletar zavodı futbol jámááti keldi. Bul jámáát Tashkent futbolshıları menen eki ret uchrashdi. Eki ushırasıwda da Tashkentlikler (3:0 ; 5:2) jeńimpaz shıqtılar.
1927-jıl iyulda Ózbekstanda birinshi spartakiada ótkerildi. Bunda futbol jámáátleri júdá shıraylı oyınlardı kórsetdiler. Birinshi orındı Tashkent futbolshıları, ekinshi orındı Ferǵanalıqlar iyeledi. Ózbek futbolchilaridan ibarat jámáátler ortasında bolsa Ferǵanalıqlar birinshi, Tashkentlikler ekinshi boldı.
Qo'qondagi Kámal hám Husan Muhiddinovlar, Oxunjon Boymatov hám Paydajon Alimov sıyaqlı belsendi kisiler shólkemlesken, keyinirek Tashkentlik vladimir Dovjenko ustazlıq etken jámáát mabası 1930 -jıllarda Turkiston úlkesi boylap keń tarqaldı.
1934-jılda Orta Aziya hám Kazaxstan Respublikaları sportakidasida Ózbekstan futbol boyınsha eki jámáát menen qatnasıw etdi. Biri «musjamoa», ekinshisi respublika terme jámááti; «musjamoa» dıń jetekshi futbolchilaridan Husan hám Ílayıq terme jámáát safidan jay aldılar.
Birinshi ushırasıwdı turkistonliklar menen ótkerip 2:0 esabında, keyin Tadjikistan terme jámááti ústinen 1:0 esabında jeńis qazanildi. Qırǵıshz futbolshıları bolsa «musjamoa»menen maydanǵa túspewdi ábzal kórdiler. Musulmanlar jámááti nátiyjede Orta Aziya hám Kazaxstan Respublikaları spartakidasining jeńimpazı boldı. Husan Muhiddinov, dárwazabon Ximikov hám Jo'ra Xanazarov turnirning «Eń jaqsı futbolchilari» dep tán alındı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
