|
Bir kúnleri … qaytιp kelmedi.
Sonday-aq, shayιr kewlin aradan kóp jιllar ótken soń eski jurtqa barǵanda ol jerdegi siyriksigen mayda tallar da, olardιń burιnǵι hám házirgi halatlarιnιń salιstιrma kórinisleri de, hátteki sol jurtta qalιp ketken ákesinen qalǵan arbanιń góne gúpshegine shekem qolaysιz ishki psixologiyalιq, ruwxιylιq halatlarǵa saladι, onιń yadιna eski doslarι túsedi…samallardιń esiwi de oǵan burιnǵιday jaǵιmlι emes, ol azalιday tuyιla beredi. Álbette, bulardιń barlιǵι shayιr dóretpesine lirizm baǵιshlap, lirik qaharmannιń tuwιlǵan jerge ιssι sezimlerin beriwdiń ótimli usιllarι retinde orιnlι hám jemisli paydalanιlǵan desek te qáte emes. Mιsalι`
Balalιqtι yadqa salιwshι,
Bul samallar qay waqta tιnǵan WYo
Áne, úyim…
arǵι qaptalda
Arba tur bir arιsι sιnǵan….
Maqul-aw bul arba jóninde,
Tabaǵoysa sózim júyesin…
Sál erterek joǵaltιp edik,
Bizler onιń naǵιz iyesin.
…Áne, arbaYo
Torlanar kem-kem,
Qatpar, qatpar kókirek sherim….
Sóytip, ol usι arba detalι arqalι tuwιlǵan mákanιna qosa tuwǵan ákesin yadqa túsirip, onιń usι arba menen islegen gumanistlik háreketlerin, kún-kóris tirishiligi formalarιn sáwlelendiretuǵιn janlι detal`lardι beredi.
Ulιwma, bul “Iyesiz jurt” poemasι óz ideyalιq-tematikaldιq baǵιtι menen ǵana emes, al poetikalιq tabιslarιnιń mol ekenligi menen jigirmalanshι ásirdiń aqιrιndaǵι qaraqalpaq liro-epikalιq poeziyasιnda qaytalanbas dóretpe bolιp qaladι.
Bir sóz benen aytqanda, X.Dáwletnazarov óziniń barlιq shιǵarmalarι menen ǵárezsizlik jιllarιnda joqarι patriotizm menen gumanizmdi jιrladι, haqιyqatshιllιq penen suwǵarιlǵan lirik qaharman júregin tereń ashatuǵιn mártlikke tolι poeziya dóretti, tuwǵan jerdiń topιraǵι menen qádir-qιmbatιn, muxabbattι qásterlewshi poemalar jazdι. Usιlar arqalι shayιr biziń zamanιmιzdιń tanιlǵan sóz ustasι bolιp tanιldι desek arzιydι.
“árezsizlikten eń kóp ruwxlanǵan hám jemisli miynet etken jáne bir shayιr Saǵιndιq Nietullaev boldι. Onιń “Men saǵan ashιqpan” (1980) dáslepki qosιqlar toplamι bunnan 30 jιl ilgeri dórewine qaramastan, ol kóbirek ǵárezsizlik dáwiri shayιrι bolιp tabιladι. Sebebi, S.Nietullaetvtιń barlιq toplamlarι (“Gúlzar” (1992), “Jaqsι tilek” (2004), “Ómir haqqιnda oylar” (2006), “Táǵdir” (2007), “Elim meniń” (2007), “Usι eldiń perzentimen” (2008), “Qádiriń de, qιmbatιń da óz elińde” (2009), “Ómir jolι” (2010)) usι ǵárezsizlik dáwiri inám etken dóretiwshilik miyweler bolιp tabιladι.
S.Nietullaevtιń bul toplamlarιnιń ishinde “Qádiriń de, qιmbatιń da óz elińde” ayrιqsha talqι islep ketiwge turarlιq.
Toplamdaǵι shayιrdιń baslι baǵdarιndaǵι aytatuǵιn eń birinshi nárse sol - onιń lirik qaharmanlarιnιń júregi taza hám keń, ol hár bir másele haqqιnda tereńnen pikirleydi, haq sózlerdi aytadι, átiraptaǵι barlιq janlι-jansιz nárselerge de oyshιl túrde qatnas jasap sóz sóyleydi. Soǵan qosιmsha ol naǵιz shayιr sιpatιnda óz pikirlerin naqma-naq (konkret) poetikalιq oy, tereń obrazlι detal`lar menen súwretlep beriwge erisedi. Mιsalι, biz toplamnιń dáslepki betlerinen-aq mιnanday qatarlardι oqιymιz`
Aq kókirek,
Keń peyil,
Ańqιldaǵan,
Usιnday bop túyildi xalqιm maǵan.
Qánáátli,
Sabιrlι,
Saldamanlι,
“azlarιnday kólimniń ǵańqιldaǵan…
Mine, usι jerde shayιrdιń poetikalιq pikirdi kúsheytip beriwdegi stiliniń ózinsheligi, qosιq qurιlιsιna ayrιqsha áhmiyet berip, onι mazmun menen tιǵιz biriktiriwdegi sanalι sheberligi hám tábiyǵιylιq ayqιn kózge taslanadι. Ondaǵι birgelki sózler menen birgelki gáp aǵzalarιn ayιrιm-ayιrιm bólek qatarlarǵa bólip jazιwι ayrιqsha poetikalιq pát, ritorika payda etip, olardιń barlιǵι mazmunnιń kúsheyiwine xιzmet etken. Usι stil`ge S.Nietullaev barlιq qosιqlar toplamlarιnda da ayrιqsha sadιq bolιp kiyatιr. Usιnday faktlerge tiykarlanιp ta geypara teoretik alιmlardιń qosιq qurιlιsιn, atap aytqanda, onιń qatarlarιn bólip jazιwdι formal` qubιlιs, ol shayιrdιń óz erkine hám ideyalιq baǵιtιna baylanιslι qollanιlatuǵιn usιl dep esaplaǵanι bir qansha durιslιqqa sáykes keledi. Rasιnda da, S.Nietullaev jazǵan joqarιdaǵι ayιrιm birgelkili sózlerdi (aq kókirek, keń peyil, ańqιldaǵan, qánáátli, sabιrlι, saldamanlι…) ayιrιm qatarlarǵa bólmey-aq, úshew-úshewden eki qatarǵa-aq sιyǵιzιp jazιwǵa boladι hám ol teoriyalιq jáne ámeliy jaqtan da buwιn sanlarιna, ιrǵaqqa da sáykes kelip hesh qanday gedir-budιrlιq payda etpey jayǵasιp kete berer edi. Biraq, bul jerdegi sóz sheberiniń sózlerdi óz aldιna dara-dara jazιwι úlken poetikalιq funktsiya atqarιp, ol qosιqtaǵι pikirdi, mazmundι kúsheytip tur. Usι baǵιttι uslay otιrιp shayιr bul qosιqta geyde qaraqalpaq poeziyasι qosιq qurιlιsιndaǵι tórt qatarlι dástúriy formaǵa da orιn berip, múmkin bolǵanιnsha shιǵarmadaǵι milliy ruwx, milliy ózekti saqlawǵa háreket etkeń
Do'stlaringiz bilan baham: |
