Тема: Анатомия панинин классификациясы рауажланыу тарийхы хам уйрениу методы

Tuqımlıqlar

Tuqımlıqlar (testis) tuqımlıq qaltada jaylasadı. Tuqımlıqlar erkeklerdiń jınısıy aǵzaları sistemasınıń eń áhmiyetli bólimi esaplanadı. Sebebi tuqım- spermatozoid usı jerde jetilisedi.
Tuqımlıqtıń kórinisi ellips tárizli, eki qaptal tárepinen bir qansha qısılǵan jalpaq boladı. Sonıń ushın onıń aldınǵı hám arqa qırǵaqları ajıratıladı. Onıń eki júziniń biri esaplanatuǵın ishki júzi tegis hám jalpaq, sırtqı júzi bolsa kóbirek bórtip shıqqan boladı. Tuqımlıq uzınsha bolǵanlıǵı sebepli onıń joqarı hám tómengi ushları ajıratıladı.
Tuqımlıqtıń uzınlıǵı 5 sm, keńligi 3,5-4 sm. Qalıńlıǵı 3 sm hám awırlıǵı 30 gr keledi.
Tuqımlıqtıń arqa qırǵaǵında jaylasqan, tuqımlıqtıń artıǵın, ximiyalıq laboratoriyada qollanılatuǵın ıdıs retortaǵa uqsatadı. Onıń joqarıdaǵı ushı juwan bolıp, tómenge qaray jińishkelesip baradı. Juwan ushı artıq bası, orta bólimi denesi, tómengi ushı artıq quyrıǵı delinedi. Eger tuqımlıqtı átirapınan orap turǵan perdeler hám toqımlardan ajıratılsa, jaqsı pisip qabırshaǵı tazalanǵan máyekke usaydı. Onıń ústin aq jaltıraq beloklı perde orap turadı. Beloklı perdeni tuqımlıqtan
ajıratıp bolmaydı, sebebi ol tuqımlıqtı tek sırtınan orap qoymastan onıń ishinede óziniń dawamın jiberedi hám tuqımlıqtıń ishin bir neshe bóleklerge bóledi.
Tuqımlıq artıǵınıń sırtqı júzide ózine tán beloklı perde menen oralǵan, biraq ol tuqımlıqtıń beloklı perdesine salıstırǵanda birqansha juqaraq.

Tuqımlıqtıń ishki dúzilisi

Eger máyekti uzınına kesip eki pállege ajıratılsa, onıń arqa qırǵaǵınan ishkerige sına taqılette batıp kirgen biriktiriwshi toqıma toplamın kóriw múmkin, buǵan tuqım diywalları aralıǵı delinedi. Tuqımlıqtıń sırtqı beloklı perdesinen kirgen listler tuqım diywalları menen usı aralıq tárepke keledi hám onıń menen qosıladı. Nátiyjede tuqımlıq ishi birneshe bólekshelerge ajıraladı. Bul bóleksheler jayılǵan jelpigish tárizde keń tárepleri menen aldınǵı qırǵaqqa, tarayǵan tárepleri menen tuqım diywalları aralıǵına qarap turadı. Bóleksheler ishindegi zat dáslep oǵada mayda buralma kanalshalardan ibarat boladı. Keyin ala bir-biri menen qosılıp úlkeyedi hám tuwrılanadı. Bul tuwrı kanalshalar tuqım diywalları tusına kelgende tártipsiz shubatılıp ketip top payda etedi, bul tuqımlıq torı delinedi. Tor payda etken kanalshalar jáne 12-16 shıǵarıw jolına aylanıp tuqımlıq ishinen shıǵadı.
Áne usı quramalı kanalshalar sistemasınan tek burama kanalshalarda ǵana sperma islep shıǵarıwshı kletkalar boladı. Qalǵan kanalshalar bolsa usı spermanı alıp ketiwshi jollar esaplanadı.
Jańa tuwılǵan balalarda máyek qızǵısh reńde bolıp, bunday reń bir jasqa shekem saqlanadı. Máyek (tuqımlıq) ishindegi iyrek hám tuwrı kanalshalar hámde máyek torı bir-birine tutasıp ketken sıyaqlı jaqsı kórinbeydi hám olardıń ishinde boslıq derlik bolmaydı.
Máyekten shıǵıwshı jollar máyek artıǵına kirgenge shekem tuwrı nayshalardan ibarat bolsa, artıq ishine kirgen soń hár bir kanalsha artıqtıń bir bólegin iyeleydi hám áste aqırın buralıp baslaydı hám bara-bara bul buralıw konus túrinde úlkeyip, sońınan óz-ara qosıladı hám artıq jolın payda etedi. Bul jol júdá shatasıp ketken kóp buralmalar payda etip, artıqtıń basınan quyrıǵına shekem
dawam etedi hám onnan sırtqa shıǵıp tuqım shıǵarıw jolına aylanadı. Eger artıq jolınıń hámme buralmaları jayılıp tuwrılansa uzınlıǵı 4 metrge jetedi.
Balalar erjetkende máyekler áste aqırın, soń tez rawajlanıp baslaydı.Jańa tuwılǵan bala máyeginiń uzınlıǵı 10 mm awırlıǵı 0,2 gr keledi. 14 jasta uzınlıǵı 20- 25 mm, awırlıǵı bolsa 2 grammǵa jetedi. 18-20 jasta máyektiń uzınlıǵı 38-40 mm awırlıǵı bolsa, 20 g boladı, 60-jastan soń awırlıǵı hám uzınlıǵı kemeyip baslaydı.
Bala tuwılıwınan aldın máyek qarın boslıǵınan tuqımlıq qaltaǵa túsiwi kerek, biraq shala tuwılǵan balalardıń máyegi tuqımlıq qaltaǵa tolıq túspeydi, ayırım jaǵdaylarda bul jaǵday normal tuwılǵan balalarda da ushıraydı
Oń máyek shep máyekke salıstırǵanda joqarıraqta jaylasqan.