Tema-1 «Salıqlar h’a’m salıqqa tartıw» arnawlı kursın oqıtıwdın’ za’ru’rligi, maqseti h’a’m wazıypaları O’zbekstan Respublikası salıq sisteması h’a’m salıq qatnasıqları subektlerinin’ h’uqıq h’a’m de minnetlemeleri. Rejesi

2) tyikarg’ı xızmetten alıng’an payda.
TXP =UP-DQ+BD-BZ, bul jerde:
TXP- tyikarg’ı xızmetten alıng’an payda, UP- ulıwma payda. DX-da’wir qa’rejetleri, BD-tiykarg’ı xızmetten alıng’an basqa da’ramatlar,
BSh- tiykarg’ı xızmetten ko’rilgen basqa shıg’ınlar (ziyan)
3) ulıwmaxojalıq xızmetinen alıng’an payda (yaki ziyan)
UXP= TXP + FD - FQ,
bunda: UXP- ulıwmaxojalıq xızmetinen alıng’an payda; TXP- tyikarg’ı xızmetten alıng’an payda FD-finanslıq xızmetten da’ramatlar; FQ- finanslıq xızmetten qa’rejetleri;
4) salıq to’legenge shekemgi alıng’an payda.
STP=UP+FP-F3,
bunda: STP- salıq to’legenge shekemgi alıng’an payda; UP- ulıwma payda; KP- ku’tilmegen payda; KSh- ku’tilmegen shıg’ınlar (ziyan).
Jıldın’ sap paydası, ka’rxana payda salıg’ın h’a’m abadanlastırıw h’a’m infrastrukturanı rawajlandırıw salıg’ın to’legennen son’ ka’rxananın’ o’zinde qaladı.
Ja’mi da’ramattan shegirmeler. Salıq to’lewshilerdin’ qa’rejetleri salıq salınbaytug’ın paydanı anıqlaw payıtında shegirip taslanadı. Qa’rejetler h’aqıyqatda qaysı salıq da’wirinde a’melge asırılg’an bolsa, sol da’wirde shegiriledi. Salıq kodeksine muwapıq (141-statya) qa’rejetler shegiriletug’ın h’a’m shegirip taslanbaytug’ın qa’rejetlerge bo’linedi.
Shegirip taslanatug’ın qa’rejetlerge materiallıq qa’rejetler, miynetke h’aqı to’lew qa’rejetleri, amortizatsiya qa’rejetleri h’a’mde salıq kodeksinin’ 145-statyasında na’zerde tutılg’an basqa qa’rejetler kiredi.
Salıq salınatug’ın bazag’a kiritiletug’ın, yag’nıy shegirilmeytug’ın qa’rejetlerge to’mendegiler kiredi:
materiallıq baylıqlardın’ tabiyg’ıy jog’alıw normalarınan artıqsha jog’altıwlar h’a’m buzılıwlar (sapasın jog’altıw);
xızmetshilerge beriletwg’ın yaki salıq to’qewshinin’ ja’miyetlik awqatlanıw mu’ta’jlikleri u’shın ja’rdemshi xojalıq ta’repinen islep shıg’arılatwg’ın o’nimler (isler, xızmetler) boyınsha bah’adag’a parqlar (shıg’ınlar);xızmet saparları;ma’mleketlik emes pensiya fondlarına ajıratpalar;
xojalıq basqarıw organın saqlap turıw ushın ajıratpalar;islewshilerdin’ awqatlanıwı, jol h’aqı, emleniwi ushın h’a’m basqa da sog’an uqsas to’lemler;jıllıq finanslıq esabatlardı bir esabat da’wirinde bir ma’rteden artıq audit tekseriwinen o’tkeriw qa’rejetleri;
salıq to’lewshinin’ xızmetinde talap etilmeytwg’ın ka’sipler boyınsha kadrlar tayarlaw qa’rejetleri;
xızmetshi, jumısshılarg’a beypul ko’rsetiletwg’ın kommunal xızmetler, beriletwg’ın azıq-awqatlar, tovarlar, o’nimler h’a’m basqa bah’alı zatlar yaki salıq to’lewshinin’ jwmısshıları u’shın isler h’a’m xızmetlerdi orınlaw qunı, olarg’a beypul beriletwg’ın u’y-jay h’aqısın to’lew qa’rejetleri h’a’m aqshalay kompensatsiya summaları
pensiyalarg’a u’stemeler, pensiyag’a ketip atırg’an miynet veteranlarına bir ma’rte to’lenentwg’ın napaqalar;
islep shıg’arıw protsessi menen baylanıslı bolmag’an densaulıqtı saklaw h’a’m dem alıwdı sho’lkemlestiriw ilajlarına ketken qa’rejetler o’nim islep shıg’arıw menen baylanıslı bolmag’an islerdi (xızmetlerdi) (qalalardı abadanlastırıw jumısları, awıl-xojalıg’ına ja’rdem ko’rsetiw h’a’m basqa tu’rdegi isler) orınlanıwına sarıplang’an qa’rejetler;
qorshag’an ortalıqtı h’a’m shıg’ındılardı jaylastırıwda nızam xu’jjetlerinde belgilengen normadan artıqsha bolg’anlıg’ı u’shın kompensatsiya to’lemleri;
kredit sha’rnamasında mu’ddetli qarızlar u’shın na’zerde tutılg’an stavkalardan artıqsha to’lew mu’ddeti o’tken h’a’mde uzaytırılg’an kreditler (zaёmlar) boyınsha protsentler;
bayram sa’neleri h’a’m a’h’miyetli sa’neler, ja’miyet xızmetindegi jetiskenlikler mu’na’sibeti menen xızmetshilerdi xoshametlew bir ma’rte to’lenetwg’ın premiyalar; sud shıg’ınları;
s
Salıq stavkaları h’a’m salıqtan jen’illikler


alıq to’lewshinin’ tiykarg’ı quralları h’a’m basqa mal-mu’lkinin’ (aktivlerinin’) shıg’ıp ketiwinen (balanstan shıg’arılıwınan) ko’rilgen (buxgalteriya esabı h’aqqındag’ı nızam h’u’jjetlerine muwappıq anıqlanatwg’ın) shıg’ınlar (ziyanlar) .
Yuridiklıq shaxslardın’ payda salıg’ı stavkaları h’a’r jılı Ministrler Kabinetinin’ yaki O’zbekstan Respublikası Prezidentinin’ keyngi jıl u’shın makroekonomikalıq ko’rsetkishler prognozı h’a’m ma’mleket byudjeti parametrleri h’aqqındag’ı qararı menen tastıyıqlanadı.
O’zbekstan Respublikası Prezidentinin’ 2012 jıl 25 dekbrdegi №1887 qararına muappıq 2013 jıl 1 yanvardan salık stvakası to’mendegishe belgilengen.

Yuridikalıq ta’replerden alınatug’ın payda salıg’ı

STAVKALARI

№	To’lewshiler	Salıq stakaları, salıq salınatug’ın bazag’a salıstırg’anda %da
1	Yuridikalıq ta’repler (2-3-ba’ntlerde ko’rsetilgenlerinen tısqarı)	9
2	Kommertsiyalıq bankler	15
3	Auktsionlar o’tkeriwden, gastrol-kontsert jumısı menen shug’ıllanıwg’a litsenziyası bolg’an yuridikalıq h’a’m fizikalıq ta’replerdi (solardan,rezident emeslerdi) tartıw jolı menen g’alaba tamashalardı sho’lkemlestiriwden da’ramat alıwshı yuridikalıq ta’repler	35
4	o’zi islep shıg’arg’an tovarlar ( jumıslar, xızmetler) (O’zbekstan Respublikası Prezidentinin’ 1997-jıl 10-oktyabrdegi PP-1871-sanlı Pa’rmanı menen tastıyıqlang’an dizimde keltirilgen shiyki zat o’nimlerinen tısqarı) eksportının’ (jumıslardı orınlaw, xızmetlerdi ko’rsetiw ornınan qattıy na’zer) Erkin almastırılatug’ın valyutadag’ı u’lesi to’mendegi mug’darlardı quraytug’ın eksportshı ka’rxanalar ushın
	Satıwdın’ ulıwma ko’leminen 15-payızdan 30-payızg’a shekem	Belgilengen stavka 30% kemeyedi
	Satıwdın’ ulıwma ko’leminen 30 payız h’a’m onnan joqarı	Belgilengen stavka 50% kemeyedi
5	1-ba’ntte ko’rsetilgen xızmetlerdi ko’rsetiw tarawı ka’rxanaları ushın,plastik kartalar qollanılıp h’aqı to’lengen h’alda ko’rsetilgen xızmetler ko’lemi boyınsha	Belgilengen stavka 10% kemeyedi

Yuridiklıq shaxslardın’ payda salıg’ı stavkaları 2010-jılda 9 payızg’a kemeytiriliui h’a’m bul keyingi u’sh dauamında yag’ni 2011-2013 jıllar aralıg’ında o’zgermewi ka’rxanalardın’ investitsiyalıq aktivligin ja’ne de asırıwg’a xızmet qıladı

Ameldegi salıq nızamshılıg’ının’ 160-statyası boyınsha O’zbekstan Respublikası norezidentlerdin’ daramatlarına to’lew dereginde salıq salıw stakaları. O’zbekstan Respublikası norezidentlerinin’ turaqlı sho’lkemmenen baylanıslı bolmag’an h’a’m to’lew dereginde salıq salınatug’ın daramatlarg’a to’mendegi stavkalar boyınsha salık salınadı:
1) dividendler h’a’m protsentlerge — 10 %;
2)qamsızlandırıu, birgelikte qamsızlandırıu h’a’m qayta qamsızlandırıu shartnamaları boyınsha qamsızlandırıw sıylıqlarına — 10 %;
3) h’alqaralık baylanıs ushın telekommunikatsiyalar h’a’m transport xızmeti (fraxtdan alınatugın daramatlarga) — 6 %;
Yuridiklıq shaxslarg’a to’lenetwgg’ın dividentler h’a’m protsentler to’lew dereginde 10 % stavkada salıqqa tartıladı.
Salıqqa tartıw maqsetinde divident dep aktsiyalardan h’a’m basqa xojalıq subektlerinin’ ustav kapitalındag’ı qatnasqan u’lesinen alg’an da’rmatları tu’siniledi.
Protsentlerge bolsa depozit qoyılmalar, qarz minnetlemeleri basqa qımbat baxalı qag’azlardan algan daramadlar kiradi.
Dereginde salıqqa tartılg’an h’a’m dividend, protsent alg’an norezident ja’mi da’rmatınan tyisli tartipte belgilengen xujjetlerdi ko’rsetken jag’dayda shegirme alıw h’uquqına iye boladı.
Salıq kodeksinin’ 158 statyasına muwapıq yuridikalıq ta’replerden alınatug’ın payda salıg’ın to’lewden to’mendegi yuridikalıq ta’repler azat etiledi:
1.Mayıplar ja’ma’a’ti birlespeleri, «Nuraniy» jamg’arması;
2.Emlew sho’lkemleri qaramag’ındag’ı emlew-islep shıg’arıw ustaxanaları;
3.Jazanı o’tew sho’lkemleri;
4.İshki isler organları qaramag’ındag’ı qorıqlaw bo’linbeleri.
Yuridikalıq ta’replerdin’ to’mendegi paydası yuridikalıq ta’replerden alınatug’ın payda salıg’ın to’lewden azat etiledi:
1.Protez-ortopediya buyımların, mayıplar ushın inventarlar islep shıg’arıwdan alıng’an paydası.
2.Qala jolawshılar transportında (taksiden, marshrutlı taksiden tısqarı) jolawshılardı tasıwdan alıng’an paydası;
3.Tariyx h’a’m ma’deniyat esteliklerin on’law h’a’m de qayta tiklew jumısların a’melge asırıwdan alıng’an paydası;
4.İnvestitsiya fondlarının’ menshiklestirilgen jeke ka’rxanalar aktsiyaların satıp alıwg’a (jo’netirilgen) bag’darlangan paydası;
5.Xalıq banki ta’repinen puqaralardın’ jeke jamg’arıp barılatug’ın pensiya esap betindegi qarjıların paydalanıwdan alıng’an paydası.
Salık esabatların tapsırıu h’a’m salıktı byudjetke to’leu muddetleri
İsbilermenlik xızmetin a’melge asırıwshı yuridikalıq ta’repler salıq esabın dizimin o’tken jerdegi salıq mekemlerine jıldın’ h’a’r shereginde esap beriw shereginin’ keyingi ayının’ 25 ku’ninen keshiktirmey, jıl juwmaqları boyınsha, jıllıq finans esabın tapsıratug’ın mu’ddette tapsıradı.
Yuridikalıq ta’rep jabılg’an jag’dayda salıq organı salıq to’lewshiden, salıq esabın tapsırıwdı jazba xabarnama tapsırıw jolı menen talap etip alıwı mu’mkin. Xabarnamada bunın’ sebebi, h’a’mde salıq esabı qashan h’a’m qaysı da’wir ushın tapsırılatug’ınlıg’ı ko’rsetiledi.
Payda salıg’ı boyınsha esaplar, nızam h’u’jjetlerinde belgilengen formada h’a’m ta’rtipte tapsırıladı.
Yuridikalıq ta’repler payda salıg’ın payda boyınsha esapların tapsırıw ushın belgilengen ku’nnen baslap 5-ku’n ishinde to’leydi.
Salıq to’lewshiler birinshi sherek, yarım jıl h’a’m jıl o’tiwi menen jıl basınan esaplang’an juwmaq penen salıqtı h’aqıyqıy alıng’an paydadan kelip shıg’ıp paydag’a salıqtı erkin o’zleri esaplap shıg’adı.
Haqıyqıy alıng’an paydag’a qarap esaplang’an salıq summası (parqı) byudjetke shereklik h’a’m jıllıq finans esabın tapsırıw mo’ljellengen ku’nge deyin to’lenedi.
Artıkqsha to’lengen salıq summası kelesi to’lewlerge o’tkiziledi yaki salıq to’lewshige basqa salıqlar h’a’m basqa ma’jbu’riy to’lemlerden qarızı bolmasa onnan jazba arza alg’an ku’nnen baslap 30-ku’n ishinde ka’rxanag’a qaytarıladı.
Paydadan salıqtı esaplaw h’a’m byudjetke o’tkiziw juwapkerligi paydalardan salıq to’lewdi a’melge asırıwshı yuridikalıq ta’replerdin’ moynına ju’klenedi.
Divident h’a’m payızlar to’lewshi yuridikalıq shaxslar belgilengen formada salıq esabın tapsıradı h’a’m to’lew a’melge asırılg’an aydan keyingi aydın’ 5-ku’ni ishinde salıq summasın byudjetke o’tkizedi.
Temag’a tiysli ma’seleler
1-ma’sele. To’mendegi mag’lıwmatlarg’a tiykarlanıp payda salıg’ın esaplan’. (mag’lıwmatlar mın’ swm esabında keltirilgen)
O’nim (is, xızmetler) satıwdan tu’sken tu’sim – 4380
Qosılg’an qwn salıg’ı – 688
Aktsiz salıg’ı – 500
Satılg’an o’nimnin’ islep shıg’arıwda o’zine tu’ser bah’ası – 2695
Satıw qa’rejetleri – 35
Adminstrativlik qarejetler – 83
Tiykarg’ı h’ızmettin’ basqa protsesslerinen da’ramat – 35
Alıng’an dividentler – 75
Valyuta kursı boyınsha parq - 29
Finanslıq xızmet boyınsha basqa qa’rejetler – 15
Ku’tilmegen payda – 5
“Qa’rejetler quramı h’aqqında” g’ı Nızamnın’ 1-qosımshasındag’ı qa’rejetleri - 312
Salıq jen’illigi - 100