Tema-1 «Salıqlar h’a’m salıqqa tartıw» arnawlı kursın oqıtıwdın’ za’ru’rligi, maqseti h’a’m wazıypaları O’zbekstan Respublikası salıq sisteması h’a’m salıq qatnasıqları subektlerinin’ h’uqıq h’a’m de minnetlemeleri. Rejesi

Tema-1 «Salıqlar h’a’m salıqqa tartıw» arnawlı kursın oqıtıwdın’ za’ru’rligi, maqseti h’a’m wazıypaları O’zbekstan Respublikası salıq sisteması h’a’m salıq qatnasıqları subektlerinin’ h’uqıq h’a’m de minnetlemeleri.
Rejesi:
1) «Salıqlar h’a’m salıqqa tartıw» arnawlı kursın bakalavriattın’ ekonomikalıq emes ta’lim bag’darlarına oqıtıwdın’ za’ru’rligi, maqseti h’a’m salıq tu’sinigi.
2) Salıqlardın’ mazmunı, ulıwma belgileri, funktsiyaları h’a’m wazıypaları.
3) Salıqlardın’ bar bolg’an h’a’m a’meldegi printsipleri.
4) Salıq sisteması h’a’m onın’ toparlarg’a bo’liniwi h’aqqında tu’sinik.
5) O’zbekstan Respublikası Salıq sistemasının’ qa’liplesiw h’a’m rawajlanıw basqıshları.
1-soraw.
«Salıqlar h’a’m salıqqa tartıw» arnawlı kursı salıqlardın’ ekonomikalıq mazmunın, a’h’miyetin, funktsiyaların, salıqlardı esaplaw h’a’m byudjetke o’ndiriw mexanizmin u’yreniwdegi tiykarg’ı pa’n esaplanadı. Pa’nnin’ predmetine toqtawdan aldın «Salıq» kategoriyasına qısqasha toqtalıp o’tetug’ın bolsaq, «Salıq» kategoriyası - bul adamzat ja’miyetinin’ payda bolıwı h’a’m rawajlanıwı menen tıg’ız baylanısta. Du’nya ju’zlik ekonomikalıq rawajlanıwında salıqlar ekonomikanı ma’mleket ta’repinen ta’rtipke salıwdın’ a’h’miyetli quralı bolıp esaplanadı.
Praktikada h’a’m ulıwma ekonomika iliminde salıqlardın’ mazmunına h’a’r qıylı ko’z-qaraslardın’ bar bolg’anlıg’ı sebepli usı kategoriyadan h’a’r bir ma’mleket o’zinin’ o’zgesheligine say ra’wishte paydalanadı.
Ha’zirgi ku’nde h’a’r bir pa’ndi u’yreniwde onı studentlerge tolıq jetkeriw, studentlerdi pikirlewge tartıw, sol arqalı jetik qa’nigelerdi tayarlaw maqseti jatadı. Pa’ndi u’yreniwde h’a’zirgi da’wirdin’ aldın’g’ı usıllarınan h’a’m oqıtıwdın’ aldın’g’ı pedogogikalıq texnologiyalarınan ken’ paydalanadı.
«Salıqlar h’a’m salıqqa tartıw» arnawlı kursının’ predmeti - bul salıq to’lewshilerdin’ salıqlar h’a’m olarg’a ten’lestirilgen to’lemlerdin’ ekonomikalıq mazmunın, ma’mleketlik byudjet da’ramatların qa’liplestiriwdegi a’h’miyetin salıq sistemasın h’a’m siyasatın, salıq tu’rleri boyınsha belgilengen jen’illikler sistemasın, salıqlardı esaplaw mexanizminin’ a’meldegi jag’dayın u’yreniwden ibarat.
Salıqlardın’ obektiv za’ru’rligin bazar ekonomikasına o’tiw sharayatında eki jag’day:
Birinshiden, ma’mlekettin’ bir qatar wazıypaların qarjı menen ta’miynlew za’ru’rligi;
Ekinshiden, bazar ekonomikasının’ nızam h’a’m qag’ıydaları menen ko’rsetiw mu’mkin.
Salıqlar ma’jbu’riy to’lemlerdi sa’wlelendiriwshi pul qatnasıqların bildiredi. Salıqlar, jıyımlar, bajılar h’a’m basqada to’lemlerdin’ esabınan ma’mleketlik finans resursları payda boladı.
Ma’mlekettin’ payda bolıwı salıqlar menen tıg’ız baylanısta boladı, sebebi eldin’ g’a’rezsizliginin’ tiykarg’ı deregi bolıp salıqlardı o’ndiriwden tu’setug’ın tu’simler esaplanadı.
Salıqlar ma’mleketlik byudjettin’ da’ramatların qurawshı tiykarg’ı derek h’a’m ekonomikanı basqarıwshı a’h’miyetli qural esaplanadı.
Salıq tu’sinigi-ekonomikalıq qatnasıqlarda negizgi orındı iyeleydi.
Joqarıda keltirilgen anıqlamalardı tallay otırıp to’mendegilerdi aytıw mu’mkin:
a) salıqlardı belgilew h’uqıqı tek g’ana ma’mlekettin’ nızam shıg’arıwshı joqarg’ı organı-parlamentke beriledi;
b) salıqtı puqara emes, mu’lk (iyesi) to’leydi;
s) salıq to’lew ma’jbu’riylik xarakterge iye.
Demek salıqlar-byudjetke tu’setug’ın pul h’a’m nızamda belgilengen ma’jbu’riy qatnasıqlar bolıp, olar Oliy ma’jilis tastıyıqlag’an nızamlar h’a’mde normativ h’u’jjetler menen ta’miyinlenedi.
Solay eken, salıqlardı to’lemeslikke, salıq obektin jasırıwg’a, salıq summasın kemeytirip ko’rsetiwge h’esh kimnin’, yuridikalıq, h’a’m fizikalıq ta’reptin’ h’aqı joq.
Hesh bir ja’miyetti yamasa ma’mleketti salıq sistemasız ko’z aldımızg’a keltiriwimiz qıyın. Sebebi salıqlar tek g’ana ma’mleketlik byudjet da’ramatların qa’liplestiriwdin’ tiykarg’ı quralı bolıp qalmastan, ba’lkim:
-o’nim islep shıg’arıwdın’ ko’lemin ko’beytiriwge;
-investitsiyalardı ekonomikag’a tartıwdı xoshametlewge;
-ba’sekige shıdamlı o’nimnin’ u’lesin ko’beyttiriwge;
-kishi biznesti h’a’m bazar infraturkturasın rawajlandırıwg’a;
-ulıwma ma’mleketlik talaplardı qanaatlandırıwg’a xızmet etedi.