|
II. Xızmet kórsetiw etikasi tamoillari.
Ámeliy shınıǵıw maqseti:
Psi xologiya principlerıni Amerika hám basqa shet el, xalıq psixologiyasi baǵdarları da islep shıqqan. XX ásir baslarında bixeviorizm hám freydiz baǵdarları vujudga kelgen edi. Bixeviorizm psixologiyasi haywanlarda ótkerilgen baqlawlar nátiyjesine tiykarlanǵan bolıp, onıń kórinetuǵındalari Torndayk hám Uotson (Bixeviorizm ingliz tilinde «xulq - atvor» degen mánisti ańlatadı ). Bul aǵıs psixika hám sananı biykar etedi, qulıq menen sırtqı ortalıq ortasındaǵı munasábetlerdi, nizamlıqlardı tekseriwdi usınıs etediler.
Teoriyalıq maǵlıwmat :
1. Házirgi zaman psixologiyasining principlerı
Psixologiya principlerıni Amerika hám basqa shet el, xalıq psixologiyasi baǵdarlarında islep shıqqan. XX ásir baslarında bixeviorizm hám freydizm baǵdarları vujudga kelgen edi. Bixeviorizm psixologiyasi haywanlarda ótkerilgen baqlawlar nátiyjesine tiykarlanǵan bolıp, onıń kórinetuǵındalari Torndayk hám Uotson(Bixeviorizm ingliz tilinde «xulq - atvor» degen mánisti ańlatadı ). Bul aǵıs psixika hám sananı biykar etedi, qulıq menen sırtqı ortalıq ortasındaǵı munasábetlerdi, nizamlıqlardı tekseriwdi usınıs etediler. Olardıń pikrine qaraǵanda, psixologiyaning wazıypası stimulga (qozǵawtıwshı ), yaǵnıy sezim aǵzalarına tásir qılıp atırǵan qozǵawtıwshına kósher atıw, qandayda bir súwretti kórsetiw o'nga qanday juwap reakciyası bolıwın yamasa bunday reakciyanı qanday stimul tuwdırıwın aldınan aytıp bere alıwdan ibarat. Bixevioristlarning formulası ―S - R‖ bolıp tabıladı.
Sizdińshe, insan minez xulqi nelerge baylanıslı?
Freydizm baǵdarına venalıq psixiatr Z. Freyd tiykar salǵan. Onıń pikrine qaraǵanda, adam mánisine kóre haywanǵa uqsaydı. Adamdı qulıq - atvori hám háreketleri eki principke ―Roxatlanish‖ hám ―Reallik‖ principine bo'ysundirilgan boladı. Bul aǵısda insannıń sanasına isenmeydi. Freyd óziniń psixologiyalıq teoriyasın adam haqqındaǵı, jámiyet hám mádeniyat haqqındaǵı ulıwma táliymatqa aylantırıp, batıs mámleketlerinde úlken itibar qazandı. 1923 jılda Psixonevrologlarning I -s'ezdida K. N. Kornilov psixologiyani qayta qurıw wazıypasın ilgeri surdi. Psixologiya pánin júzege keliwinde júdá úlken rol' o'ynagan ilimiy kadrlar jetisip shıqtı. Mısalı, B. Anan'ev, P. Blonskiy, L. S. Rubinshteyn sonıń menen birge, keyinirek Ózbekstanda da iri ilimpazlar jetisip shıqtı, mısalı : M. G. Davletshin, M. Voxidov, E. G'oziev, V. V. Júzimareva, R. T. Gaynutdinov, V. M. Karimova, G'. B. SHoumarov, R. Sunnatova sıyaqlılar. Joqarıdaǵı atları tilge alınǵan ilimpazlar ózleriniń ideyaları, milliy ideologiyaları menen jaslarda oylaw sapaları : ǵárezsizlik, sın kózqarastanlıq sıyaqlılardı qáliplestiriwge itibar berip atırlar. Óz ilimiy pikirlerin jaslar, studentler sanasına sıńırıp atırlar. Házirgi ǵárezsizlik sharayatında psixologiyaga bolǵan talap, mútajlik júdá kúsheyip ketti. Jaslardı ruwxıylıqın bayıtıw ushın olardı dúnyaǵa kóz qarası, oylawı, shıdamlılıǵı, ulıwma sanasına ósiriw zárúr. Bunıń ushın biz ilimpazlar eksperimental islerdi kúsheytiwimiz, tálim procesin jańa texnolo giyalar tiykarında qayta qurıwımız zárúr. Házirde respublikamızdaǵı universitetlerde psixologiya bólimleri, kafedra, laboratoriyalar ilimiy pikirler orayına aylantırildi.
Házirgi zaman psixologiyasining principlerı tómendegishe:
1. Determinizm principi ;
2. Ań hám iskerlik birligi principi ;
3. Psixikaning iskerlikte rawajlanıw tamoyılı islep shıǵıldı.
Determinizm principine kóre, psixika jasaw sharayatı menen belgilenedi hám sharayat ózgeriwi menen ózgeredi. Haywanlar psixikasining rawajlanıwı tábiy saralanıw menen, adam psixikasi rawajlanıwı bolsa payda bolıwı, formaları, rawajlanıwı, materiallıq zatlar islep shıǵarıw usılları - social rawajlanıwdıń nızamları menen belgilenedi.
Ań hám iskerlik birligi principine kóre, ań hám iskerlik bir - birine qarama - qarsı da, áyne bir zat da emes, olar bir pútkillikti sırtqıl etedi. Ań iskerliginiń ishki rejesin, dasto'rini sırtqıl etedi. Bul princip psixologlarǵa insan qulıq - atvori, xatti - háreketleri hám iskerligin úyreniw arqalı xatti - háreketlerinen gózlengen maqsetlerge, tabıslarǵa erisiwdi támiyinleytuǵın ishki psixologiyalıq mexanizmler, yaǵnıy psixikani ob'ektiv nizamlıqların ashıwlarına múmkinshilik beredi.
Psixika hám sananıń iskerlikte taraqqiy etiw principine kóre, psixikaga rawajlanıw ónimi hám iskerlik nátiyjesi dep qaralsa, onı tuwrı túsiniw hám de túsintirip beriw múmkin. Bul princip L. S. Vo'gotskiy, S. L. Rubinshteyn, V. M. Teplov sıyaqlı psixologlardıń jumıslarında hákis etken. L. S. Vo'gotskiy tálim psixikani rawajlanıwın jo’neltiredi, P. P. Blonskiy bolsa oylawdıń kishi mektep jasında oyınlar menen, óspirimlik jasında oqıw menen baylanıslı tárzde rawajlanıwın analiz etdi. S. L. Rubinshteyn ―ong iskerlikte payda bolıp, iskerlikte qáliplesedi degen edi.
Xizmet kórsetiw ámel etiwi kerek bolǵan «altin» principler bar:
1. Hákimiyattı húrmet et. Húkimet alıp baratırǵan ishingni nátiyjeli bolıwın támiyinleytuǵın, sharayat jaratıp beretuǵın.
2. Hámme ishda tártip bo'lmog'i kerek. Sol sebepli jámiyetlik rejimin saqlawshılarǵa mudami húrmette bolıw kerek.
3. Hadal hám haqıyqatgo' y isbilermen bo' l. Hadallıq hám haqıyqatgo' ylik-isbilermenliktiń tiykarı.
4. Jeke múlk huqıqın húrmet et. Erkin isbilermenlik mámleket párawanlig ining tiykarı bolıp tabıladı.
5. Insandı súy hám húrmet q il. Isbilermen miynet kisisin sevsa, onı húrmet qilsa, onı da miynet kisisi húrmet etedi hám sevadi. Mine sol jaǵdayda isbilermen menen miynet kisisi ortasında mápler hám qızıǵıwshılıqlar muwapıqlıǵı, proporcionallıǵı payda boladı.
6. O' z sózingda sadıq bo' l, ya' ni mudami o' z so' zingni ústinen shiq. Bir ret aldasan’, keyin hesh kim saǵan isenbeydi. Jumıstıń tabısı seni qorshap turǵan adamlardı saǵan qanshellilik ıseniwine baylanıslı.
7. O' z esabıngga yasha. Isbilermen sıqmar bo' lmaydi.
8. Qurbing jetetuǵın jumıstı et. Ózińdiń múmkinshilikleringni mudami bahalab bar.
9. Óz aqsha ing esabınan háreket et.
10. Maqset tárepke intiluvchan bo' l. O' z aldıngga mudami anıq maqset qo' y. Anıq maqset isbilermen, isbilermen ushın hawa sıyaqlı zárúr bolıp tabıladı. Basqa maqsetlerge dıqqattı bo'lma.
11. «Eki Allaǵa xızmet qılıw» jaramaydı. Árman daǵı maqsetke erisiw jolında ruxsat etilgen norma shegarasınan shıqpaw kerek. Hár qanday maqset etikalıq baylıqlarǵa qatnas etpewi kerek boladı.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
