|
2.1. Marketing sisteması haqqında túsinik
Marketing teoriyası ekonomikalıq tiykarlarınıń qáliplesiw procesin XIX ásirdiń 40 -jıllarında baslang’an, dep esaplansada, ol házirgi payıtqa deyin de kem úyrenilgen hám tartıslı bolıp qalıp atır. Marketing processlerin jaqsı tariflovchi izbe-iz teoriyaler ulıwma metodologiya principlerı hám qag’ıydalardı jaratılıwma urınıslar marketing iskerligin islep shıg’arıw jáne social-ekonomikalıq sistemada ámeldegi bolg’an pán tiykarları menen bólewge járdem bergen bolsada, biraq bazar sharayatında biznes-sheriklerdiń nátiyjeli óz-ara háreketlerin analiz qılıw hám boljaw ushın teoriyalıq tiykar jarata almadı. Bug’an marketing qararlarınıń ekonomikalıq natiyjeliligin bahalaw metodları hám metodologiyasini ekonomikalıq aytıw (túsindiriwlew) dıń quramalılıg’ı da sebep boladı.
Bazar munasábetleriniń barg’an sayın tereńlesip barıwı marketing texnologiyaların aktiv túrde firmalar hám bazar iskerligine qollanıw etiwdi talap etedi. Ilajkolik iskerligin nátiyjeli aparıw, báseki siyasatı hám monopoliyag’a qarsı siyasattig kusheytiwi sap básekin vujudga keltirip, firmalardı óz iskerligine saldamlılaw itibar beriwge odaydı. Isbilermen, biznesmen hám óndiriwshilerdiń marketing kompleksi hám metodologiyasiga shaqırıq etiwi tómendegiler menen tiykarlanadı.
Ekonomikanı basqarıwg’a demokratiyalıq jantasıw xojalıq jurgiziwshi subyektlarga erkinlik beredi, olardıń iskerligin qattı baqlaw, iskerlikti sheklew sıyaqlılarg’a bolsa nızamlı tárepden toqtatıw beriledi.
Báseki sharayatında ilgeri basqarıw sisteması tiykarında jumıs alıp barıwdıń nátiyjesiz ekenligi.
Bazar konyunkturasining keskin ózgerip turıwı sharayatında isbilermenlik kárxanalarınıń marketingga shaqırıg’ı basqarıwg’a basqasha jantasıw zárúr ekenligin talap etedi.
Ekonomika dag’ı saldamlı reformalar, barlıq tarawdıń rawajlanıwına innovciyalıq jantasıw, informaciya texnologiyalarınıń, xızmet tarawlarınıń tez rawajlanıwı, isbilermenlik kóleminiń keńeyip barıwın marketingsiz oyda sawlelendiriw etip bolmaydı. Kárxanalar qarıydarlardıń talap hám mútajliklerin qandırıw arqalı rejelestirgen paydanı alıwına marketing tikkeley tásir etedi.
Qarıydar hám qarıydar kategoriyalari marketing processinde ayriqsha xarakterge iye. Ónim óndiriwshinen tap aqırg’ı qarıydarg’a jetip kelgunicha bir neshe basqıshlardı basıp ótedi. Bul orada sawda funksiyaları menen usaqlap satıw hám kótere satıp alıng’an zatolar shug’ıllanadılar. Kótere qarıydar payda alıw maqsetinde tovardı tikkeley óndiriwshi kárxanadan satıp alıp onı basqa qalalarg’a, sawda tarmaqlarına tarqatadı hám sol arqalı ózi baxalardı belgilep payda kóredi. Bul jerde kótere qarıydar qarıydar emes, bálki dáldalshı rolin oynaıp atır. Bul orında kótere qarıydar tovar hám xızmetlerge talaptı qáliplestiredi, óz gezeginde bazardı úyrenip, básekishi firmalardıń kúshli hám hálsiz táreplerin anıqlaydı. Processtiń tag’ı bir zárúrli bólegi bul izertlewler tiykarında jańa innovciyalıq tovar jaratıw basqıshı. Ilimiy izertlewler, benchmarking arqalı jańa texnologiyalar hám tovar túrleri jaratıladı. Keleshekte qáliplesiwi múmkin bolg’an potensial talap kólemleri anıqlanadı. Keyingi basqıshda jaratılatug’ın ónimdiń texnikalıq-ekonomikalıq xarakteristikaları, naflilik dárejesi sıyaqlılardı modellestiriw ámelge asıriladı. Bul maqsetlerdi ámelge asırıw ushın firmanıń resursları hám finanslıq múmkinshilikleri anıqlanadı. Tájiriybe - sınaq laboratoriyalarında ónimdiń úlgileri shig’arıladı hám sınaqtan ótkeriledi. Qarıydar hám ekspertlerdiń pikiri analiz etilip, onıń dizayni, kemshilikleri hám basqa ekspluatatsion xarakteristikaları haqqında qarar qabıl etiledi.
Marketing sisteması - F. Kotler pikrine qarag’anda, kárxana menen onıń sherikleri hám tovar (xızmet) lari satılatug’ın bazar dag’ı subektlerin óz-ara baylanıstırıp turıwshı eń zárúrli munasábetleri hám informaciya ag’ısları kompleksi (majmuyi) ni ańlatadı. Marketing sistemasına támiynatshılar, dáldalshılar, satıwshılar, qarıydarlar, básekishiler hám kárxana iskerligine baylanıslı bolg’an basqa bazar subektleri kiredi.
Marketing sisteması kárxananıń bazar dag’ı iskerlik strateiyasiga qaray qáliplesedi hám odag’ı ózgerisler tiykarında jańalanaveradi. Marketing sistemasınıń qáliplesiwine hám ózgeriwine tiykarg’ı sebep bazar konyunkturasi esaplanadı. Marketing sisteması kárxana sırtqı ortalıg’ın ańlatiwshı sociallıq-ekonomikalıq, demografik, texnikalıq-texnologiyalıq, siyasiyhuquqiy hám materiallıq faktorlar tásirinde qáliplesedi hám iskerlik júrgizedi. Onıń tabıslı iskerligi kárxana múmkinshiliklerin bazar iskerligine qanshelli muwapıqlıg’ına kóp tárepten baylanıslı boladı. Usınıń menen birge marketing sistemasına kárxananıń básekishileri sezilerli tásir kórsetip, kóbinese olardıń bazar strategiyaları ózgeriwi menen sistemada jańa jónelis baslanıwına alıp keledi.
Anıq kárxana ushın marketing bólimi haqqında Qag’ıyda islep shıg’ıwda kárxananıń qásiyetleri: strategiyalıq maqsetleri, wazıypaları, basqarıwdıń shólkemlestirilgen strukturaları, iskerlik tarawı, biznes turining sanı, finanslıq, miynet resursları, sonıń menen birge, nızamshılıq hám normativ hújjetler esapqa alınadı.
F. Kotler marketing sisteması túsinigine kompleks yondashib, onı saldamlı bazar munasábetleri hám informaciya ag’ısları kompleksi dep túsinip, firmanıń bazarlarg’a tikkeley baylanıslı iskerligine úlken itibar beredi. Bunday sharayatta firmanıń ishki hám sırtqı ortalıg’ı analizine bólek itibar qaratıw zárúr.
Sonday eken, marketing sisteması - firma iskerliginiń operativ hám strategiyalıq bag’darın belgilep beretug’ın shólkemlestirilgen, basqarıw, joybarlaw tarawlarına tiyisli to'xtovsiz process, subyektlar, qurallar hám informaciya ag’ısları kompleksi bolıp tabıladı.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
