Tema : Jer astı baylıqlarınan paydalanıw hám qorǵawdıń huquqiy tártibi

Tema : Jer astı baylıqlarınan paydalanıw hám qorǵawdıń huquqiy tártibi.

Joba :

1. Jer astı baylıqları túsinigi hám olardı huquqıy qorǵaw
zárúrligi.
2. Jer astı baylıqlarınan paydalanıw hám olardı qorǵawdıń ekologiyalıq - huquqıy talapları.
3. Taw - kánshilik qatnasıqların mámleket tárepinen tártipke salıw.
4. Jer astınan paydalanıw huquqı.

1. Jer astı baylıqları túsinigi hám olardı huquqıy qorǵaw
zárúrligi.
Respublikamız aymaǵındaǵı jer astı baylıqları jámiyetimizdiń ekonomikalıq negizlerinen birin sho’lkemlestirilip jer, suw, ósimlik hám haywanat dúnyası hám de taǵı basqa tábiy rezervler sıyaqlı ulıwma milliy baylıq esaplanıwı esesinde " Jer astı baylıqları haqqinda" ǵı Ózbekiston Respublikasınıń nızamın 2002-jıl 13-dekabrde qabıl etilgen jańa redaktorınıń 4-statyasına kóre, " jer astı baylıqları Ózbekiston Respublikasınıń múlki bolıp, olardan aqılǵa say paydalanıw zárúr hám olar mámleket qáwipsizliginde".
Ózbekiston Respublikasınıń 1992 jıl 9 dekabrde qabıl etilgen "Tábiyaattı qorǵaw haqqinda" nızamınıń 18-statyasında " jer astı baylıqlari" túsinigi berilgen oǵan muwapıq, ‘‘yer astı baylıqları delingeninde jer qobiǵinin’ joqarı bólegin qamtıp alıwshı, izertlewler ótkeriw hám paydalı qazilmalar qazıp alıw múmkin bolǵan júzesi" túsiniledi.
Paydalı qazilmalar - jer astindag’I kelip shıǵıwı organikalıq bolmaǵan hám organikalıq bolǵan qattı, suyıq yamasa gaz jaǵdayındaǵı tábiy mineral tuwındılar, sonday-aq sanaat áhmiyetine iyelik etiw jer astı suwi, shor kólnin’ duz eritpeleri hám rapalari esaplanadı (" Jer astı baylıqları haqqinda" gi nızamnıń 2-statyası ).
Jer asti - jer shari topıraq qatlamınan tómende jaylasqan, topıraq qatlamı bolmaǵanında bolsa jer maydanınan yamasa suw obiektleri tubidan tómende jaylasqan, geologik tárepten úyreniw hám ózlestiriw múmkin bolǵan tereńlikkacha yastangan bólegi túsiniledi.
Jer astı baylıqların huqıqıy tártipke salıwǵa qaratılǵan nızamlarda tikkeley " jer astı baylıqlari" túsinigine tariyp berip o'tilmagan bolsada, yuridikalıq ádebiyatlarda jer astı baylıqlarına tariyp berilgen, yaǵnıy : Jer astı baylıqları óz ishine organikalıq hám organikalıq bolmaǵan tábiy birikpelerdi alatuǵın, geologik úyreniw hám ózlestiriw múmkin bolǵan topıraq qatlamınan tómendegi, suw háwizleri tubidagi hám de jerdiń ústki qatlamındaǵı tábiyǵıy baylıqlar bolıp tabıladı.
Sol orında aytıp ótiw kerek, geyde ádebiyatlarda " jer astı baylıqlari" hám " paydalı qazilmalar" degen túsinik bir mániste qollanıladı. " Jer astı baylıqlari" túsinigi " paydalı qazilmalar" túsinigine salıstırǵanda keń bolıp, paydalı qazilmalar jer astı baylıqların bir bólegin quraydı hám sanaat ushın shiyki zat wazıypasın otaw paydalı qazilmalardi zárúrli belgisi esaplanadı.
" Tábiyaattı qorǵaw haqqinda" gi nızamnıń 18-statyasında " jer astı baylıqlari" hám " paydalı qazilmalar" túsiniklerine berilgen tariyplerden de bul eki túsinikti túrli mánislerdi kásip etiwi kórinip turıptı.
Jer astı baylıqları insannıń ekonomikalıq, siyasiy, social, ruwxıy hám basqa turmıslıq zárúr mútajliklerin qandırıw maqsetinde isletilineip atırǵan yamasa sol maqsetlerge mólsherlengen tábiyaat obiekti retinde tábiy resurslar dep da ataladı. Tábiy resurslar tikleniwine kóre tiklenetuǵın (tawsılmaytuǵın ) yamasa tiklenbeytuǵın (tawsılatuǵın ) túrlerge ajratıladı. Jaqın jıllarda yamasa uzaq múddet dáwirinde tamam bolatuǵın resurslar tawsılatuǵın resurslar dep ataladı. Jer astı baylıqları tawsılatuǵın hám qayta tiklenbeytuǵın tábiy resurslar qatlamına kiredi. Bulardıń barlıǵı jer astı baylıqlarınan aqılǵa say paydalanıwdı talap etedi.
Respublikamız xukumati tárepinen jer astı baylıqların huqıqıy jaǵdayın belgilew hám bekkemlew máselesine bólek itibar berip kelinip atır. Házirde jer astı baylıqlarınan paydalanıw hám qáwipsizlik etiwge qaratılǵan o’nlab nızam hám nızam astı hújjetleri qabıl etilgen.
Bularǵa, O’zbekiston Respublikasınıń ‘‘Tábiyaattı qorǵaw haqqinda’‘gi, ‘‘Jer astı baylıqları haqqinda’‘gi, ‘‘Konsessiyalar haqqinda’‘gi, ‘‘Ónim bólistiriwine tiyisli pitimler haqqinda’‘gi nızamları, O’zbekiston Respublikası Ádillik ministrligi tárepinen 1997 jıl 29 yanvarda 304-san menen mámleket ro’yxatidan o’tkazilgan ‘‘Geologiya-qıdırıw jumıslarında qawipsizlik Nizamlari’‘, Ministrler Mákemesiniń 1997 jıl 26 maydaǵı 258-san sheshimi menen tastıyıqlanǵan ‘‘O’zbekiston Respublikası kánleri, paydalı qazilmalari nıshanaları hám texnogen tuwındılarınıńmámleket kadastrın júrgiziw tártibi haqqinda Nizam’‘, O’zbekiston Respublikası Ádillik ministrligi tárepinen 1998 jıl 12 noyabr 531-san menen mámleket ro’yxatidan o’tkazilgan ‘‘O’zbekiston Respublikası kánleri, paydalı qazilmalari hám texnogen strukturalarıniń kelip shıǵıwı boyinsha mámleket kadastrın júrgiziw haqqinda waqtınshalıq yo’riqnoma’‘, Ádillik ministrligi tárepinen 1999 jıl 5 aprelde 692-san menen mámleket ro’yxatidan o’tkazilgan ‘‘Jer astı baylıqların geologik u’yreniw boyinsha islerdi mámleket ro’yxatiga alıw hám mámleket esabına alıw tártibi haqqinda Yo’riqnoma’‘, O’zbekiston Respublikasınıń hújjetleri mısal bo’la aladı.