“Telekommunikatsiya texnologiyalari va kasbiy ta’lim” fakulteti Telekommunikatsiya texnologiyalari yo'nalishi tt-11-21S guruh talabasi Qulmatov Abbosning Fizika fanidan to’rtinchi

Dopler effekti
Bu qabul qiluvchi va to'lqinlar manbai nisbiy harakatga ega bo'lganda 
paydo bo'ladigan va qabul qiluvchining chastotasining manba chastotasiga nisbatan 
o'zgarishini keltirib chiqaradigan jismoniy hodisa. 
Uning nomi 1842 yilda, hozirgi Chexiya Respublikasining Praga shahrida bo'lib o'tgan 
tabiatshunoslik kongressida, er-xotin yulduzlar rangiga bag'ishlangan ishni taqdim etishda 
ushbu hodisani tasvirlab bergan va tushuntirgan avstriyalik fizik Kristian Dopler (1803-
1853) nomi bilan atalgan. 

---

Dopler effekti manba va qabul qilgich bir-biriga nisbatan harakat qilar ekan, nurdan 
tovushgacha to'lqinlarning barcha turlarida paydo bo'ladi. Va manba va qabul qiluvchining 
nisbiy tezligi to'lqinning tarqalish tezligi bilan taqqoslaganda juda ham ajoyibdir. 

---

Faraz qilaylik, kosmosda harakatlanadigan tebranish. Tebranish muntazam vaqt oralig'ida 
takrorlanadi, bu vaqt 
atama
va uning teskari tomoni 
chastota
, ya'ni vaqt birligida 
tebranishlar soni. Garmonik to'lqin manbai va qabul qilgich orasidagi masofa qat'iy 
bo'lib qolganda, qabul qilgich manbaning bir xil chastotasini qabul qiladi, ya'ni vaqt 
birligida manba bilan bir xil miqdordagi impulslarni ro'yxatdan o'tkazadi. 
Biroq, qabul qilgich belgilangan tezlikda manbaga yaqinlashganda, impulslar tez-tez 
kelib turadi. Va buning teskarisi qabul qilgich manbadan belgilangan tezlikda 
uzoqlashganda yuz beradi: to'lqin impulslari past chastota bilan qabul qilinadi.
Ushbu hodisa nima uchun ro'y berayotganini tushunish uchun biz o'xshashlikdan 
foydalanamiz: to'p otayotgan ikki kishi. Kastryul ularni tekis chiziq bo'ylab erga ko'tarib 
sherigiga qarab aylantiradi. 
Agar uloqtirayotgan kishi har soniyada to'p yuborsa, tutuvchi, agar u sobit tursa, har 
soniyada to'pni ushlaydi. Hammasi yaxshi, kutilganidek. 
Qabul qilgich harakatda
 
Endi faraz qilaylikki, to'pni ushlayotgan kishi skeytbordda va doimiy tezlikda ko'zani 
yaqinlashishga qaror qildi. Bunday holda, siz to'plar bilan uchrashmoqchi bo'lganingiz 
uchun, bitta to'p bilan keyingi to'p o'rtasida bir soniyadan kamroq vaqt bo'ladi. 

---

Shuning uchun, qabul qiluvchiga soniyada unga bir nechta to'p etib kelayotgandek 
tuyuladi, ya'ni uning qo'liga etib borish chastotasi oshgan. 
Aksincha, agar qabul qiluvchi kishi emitentdan uzoqlashishga qaror qilsa, ya'ni 
to'plarning kelishi vaqti to'plar kelishi chastotasining pasayishi bilan ortadi. 
Formulalar
 
Oldingi bobda tasvirlangan chastotaning o'zgarishini quyidagi formuladan olish mumkin: 
Bu yerda: 
-F
yoki
manbaning chastotasi. 
-f - qabul qilgichda ko'rinadigan chastota. 
-v - to'lqinning muhitda tarqalish tezligi (v> 0). 
-v
r
qabul qiluvchining muhitga nisbatan tezligi va 
-v
s
manbaning muhitga nisbatan tezligi. 
E'tibor bering v
r
qabul qilgich manbaga yaqin bo'lsa, aks holda salbiy bo'lsa ijobiy 
bo'ladi. Boshqa tomondan, v
s
manba qabul qiluvchidan uzoqlashsa ijobiy, 
yaqinlashganda esa salbiy. 
Oxir oqibat, agar manba va kuzatuvchi yaqinlashsa, chastota ko'payadi va agar ular 
uzoqlashsa kamayadi. Buning teskarisi qabul qilgichda ko'rinadigan to'lqin uzunligi bilan 
sodir bo'ladi (1-mashqga qarang). 
Dopler effekti bo'lgan holatlar