|
Ensiz dastarraning uzunligi 325-530 mm, dastasiz uchining kengligi 20-30 mm, qalinligi 1,5
mm. Bu arra egri chiziqli va parron arralashda (kesib tushirishda) ishlatiladi.
31
Chokarra sayoz arralash va buyumlarning yig‘ishda bo‘laklarini bir-biriga moslashda
ishlatiladi. Arraning yuqori qismi qalinroq bo‘ladi. Arraning uzunligi 300-350 mm, qalinligi 0,6 mm
gacha, kengligi esa 70-100 mm. .
Kalta arra detalni parron arralamay turib, ariqcha hosil qilishda ishlatiladi. Uzunligi 100-120
mm, qalinligi 0,4-0,7 mm.
Burch arra qisqaroq va bir-biriga parallel ikkita brus, ular o‘rtasiga ko‘ndalang qo‘yiladigan
uzunroq brusdan iborat dastgoh. Qisqa bruslarning bir uchiga arra polotnosi o‘rnatilib, ikkinchi uchlari
tortqi (sim yoki ingichka arqoncha-chilvir) bilan tarang tortib qo‘yiladi. Bundan tashqari, tortqili
arrada dasta (tutqich) va burab taranglagich ham bo‘ladi.
Arralar shakli va vazifasidan qat’i nazar, yirik tishli va mayin tishli bo‘ladi. Yirik tishli arralar
nam va yumshoq yog‘ochlarni arralashda, xomaki yog‘och materiallar tayyorlashda ishlatiladi. Mayin
tishli arralar quruq va qattiq yog‘ochlarni arralashda, tayyor detallarga ishlov berishda (tirnoq
chiqarish, quloq ochishda) ishlatiladi.
Arralarni ishga sozlash ishlari quyidagilardan iborat:
1. Arra tishlarining chaparrasini chiqarish. 2. Arra tishlarini egovlash.
3.
Burcharralarda
polotnoni kashakka nisbatan sozlab o‘rnatish.
Har qanday arraning tishlarini egovlashdan oldin chaparasi chiqariladi. Bu maqsadda turli
konstruksiyadagi chaparrostlardan foydalaniladi.
Arra tishlarining chaparrasini chiqarishda, qanday arra bo‘lishidan qat’i nazar, uning toq
sondagi tishlari bir tomonga, juft sondagi tishlari ikkinchi tomonga keriladi. Arra tishlarining
chaparrasi polotnoning qalinligiga qarab undan 1-2 mm kengroq chiqariladi. Qalin polotnolik
yiriktishli arralarning chaparrasi kengroq, yupqa polotnolik mayin tishli arralarning chaparrasi
kichikroq chiqariladi. Tirnoq va quloqlar arralanadigan yupqa polotnolik arralarga ba’zan chaparra
chiqarilmaydi.
Arra tishlarining chaparrasi chiqarilgandan so‘ng egovlanadi.
Tiluvchi arralarning tishlari uchburchak shaklidagi mayin egov bilan toq va juft tishlarning
hammasi bir tomondan egovlanadi. Bunda egov polotnoga 90
0
burchak hosil qilib tutilib, gorizontal
yo‘nalishda tortiladi.
Qirquvchi arralarning tishlari, tishlarining yirik va mayinligiga qarab, uchburchak yoki romb
shaklidagi egovlar bilan egovlanadi. Qirquvchi arralarning tishlarini egovlashda egov polotnoga
nisbatan ma’lum burchak hosil qilib tutilib, toq sondagi tishlar bir tomondan, juft sondagi tishlar
ikkinchi tomondan egovlanadi.
Burilma-yoy arralarning tishlari tiluvchi arratishlari singari egovlanadi. Dastarralarni ishga
sozlash chaparra chiqarish va egovlash bilan tugallanadi.
Burcharralarda chaparra chiqarish, ularni egovlash bilan bir qatorda kashagi sozlanadi va
polotnosi kashakka nisbatan har xil burchaklarga burib o‘rnatiladi. Polotno kashakka nisbatan kamida
20
0
ga burib o‘rnatiladi. Arralanadigan taxtaning eni va uzunligiga qarab, bu burchak orttirib boriladi.
Polotnoni kashakka nisbatan quloqlar yordamida buriladi. Buning uchun burama tayoqchani qaytarib,
tortqi-ip bo‘shatiladi va ikkala quloqni baravar burish yo‘li bilan polotno kashakka nisbatan sozlanadi.
So‘ngra tortqi-ip burama tayoqcha bilan eshilib polotno taranglanadi.
Polotnoni kashakka nisbatan burishda uning eshilib qolmasligiga, bitta quloq yordamida
burmaslikka e’tibor beriladi. Polotno eshilib taranglansa, to‘g‘ri va erkin arralash qiyin bo‘ladi.
Duradgorlik o‘quv ustaxonalarida olib boriladigan amaliy mashg‘ulotlar davomida arralar bilan
bir qatorda, fanerlarni lobzik yordamida arralash ishlari ham o‘rgatiladi.
32
“Lobzik “П” harfi shaklidagi dastgoh-ramkadan iborat bo‘lib, uning uchiga lobzik plotnosini
qotirish uchun qisqichlar o‘rnatilgan. Yuqorigi qisqich surilma vintga o‘rnatiladi, u har xil uzunlikdagi
polotnolarni o‘rnatish va taranglash imkonini beradi.
Lobzik
bilan
arralashda
arralanadigan
fanerni
maxsus
moslamaga
o‘rnatib olinadi. Bu
moslama
uchburchak
shaklida
kertilgan
taxtachadan
iborat
bo‘lib, uni duradgorlik
dastgohining
yoki
yozuv
stolining
chetlariga strubsinalar
bilan o‘rnatiladi.
Lobzikning
tishlari
tiluvchi
arra
tishlariga
o‘xshash
bo‘lib, uni dastgohka
tishlarini
dastaga
qaratib o‘rnatiladi.
Lobzik bilan arralashda dastgoh aylanib ketib arraning izdan chiqishi, polotnoning uzilishi ro‘y
bermasligi uchun uni hamma vaqt bilakka tirab turib arralanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
