|
Lobzik va uning yordamida arralash:
a-lobzik: 1-rama; 2-qisqichlar; 3-quloqli gayka; 4-dasta; b-lobzik bilan
arralashda ishlatiladigan stubsinali stanok; v-lobzik bilan arralash.
33
a-sherxebel; b-taxta randa; v-mush randa: 1-pona; 2-kunda; 3-tig‘; 4-temir pushtak; g-pushtakli tig‘; d-japs
randa; 1-tig‘; 2-pushtak; 3-pona; 4-dasta; 5-bolg‘alash tugmasi.
Sherxebel yog‘och materiallarning sirtini tozalash vaqalin payraxa olish yo‘li bilan xomaki
randalashmaqsadida ishlatiladi.
Sherxebelning asosiy qismlari kunda, tig‘ va ponadan iborat bo‘lib, kundasining uzundigi 250-
260 mm, eni 40-45 mm, qalinligi 60 mm bo‘ladi. Tig‘ining eni 30 mm bo‘lib, kesuvchi qirrasi yoy
shakliga ega. Bu esa qalin payraxa olib oson randalash imkonini beradi. Qanday qalinlikdagi payraxa
olinishiga qarab tig‘ni kundadan turlicha chiqariladi. Sherxebelda sirtlarni silliq va tekis randalab
bo‘lmaydi.
Sirtlarni silliq randalash uchun taxta randa ishlatiladi. Taxta randa sherxebeldan kundasining
enliligi va tig‘ining to‘g‘ri bo‘lishi bilan farq qiladi. Taxta randa kundasining eni 55-60 mm, tig‘ining
eni 45-50 mm bo‘ladi. Bu randa yordamida sirtlarni silliq randalash uchun tig‘ni yupqa payraxa
oladigan qilib kundadan mumkin qadar oz chiqariladi. Payraxa qalin olinsa, sirtlar silliq chiqmaydi.
Mushranda tuzilish jihatidan taxta randadan farq qilmaydi. Mushranda tig‘ida qo‘shimcha
temir pushtak bo‘lib, u payraxani sindirish vazifasini o‘taydi. Shuning uchun temir pushtakni tig‘ning
kesuvchi qirrasiga yaqin o‘rnatiladi. Shu tariqa o‘rnatilganda tig‘ chiqargan payraxani darhol qayirib
sindiradi va randalashni engillashtiradi. Temir pushtak kesuvchi qirradan ortiqcha uzoqlashtirilmaydi.
Aks holda uning taxta randadan farqi qolmaydi.
Mushranda yordamida yog‘och materiallarning sirti silliqlanadi, shuningdek, yig‘ilgan tayyor
buyumlarga dastlabki pardoz beriladi, buyum sirtidagi notekisliklar randalab tekislanadi.
Japs randa. Taxta randa va mushranda yordamida uzun va enlik taxtalarning sirti silliqlansa
ham, ular bilan tekis randalab bo‘lmaydi. Bunday sirtlar japs randa bilan randalab tekislanadi.
Japs randa kundasi uzun (700-800 mm), enlik (70-80 mm), tig‘ining eni 55-60 mm bo‘ladi.
Japs randaga, ko‘pincha, temir pushtakli tig‘ o‘rnatiladi. Bu randa yordamida randalashda sirtlar tekis
chiqishi uchun payraxa yupqa olinadi, qalin payraxa olinsa, sirt tekis chiqmaydi.
Sirtlarni tekis va silliq chiqishi randalarning ishga sozlanishiga, ularni to‘g‘ri tutib erkin
randalashga va randalash vaqtida randaga kuchlarning to‘g‘ri qo‘yilishiga bog‘liq.
Randalarni ishga sozlash tig‘lar o‘tmaslanganda ularni kundadan chiqarib charxlash,
charxlashda hosil bo‘lgan qirovini to‘kish va tig‘ni kundaga qaytadan to‘g‘ri o‘rnatishdan iborat.
Tig‘lar elektr yoki suvli charxlarda charxlanadi. Charxlash vaqtida charx toshlar hamma vaqt
oldinga qarab (to‘g‘ri yo‘nalishda) aylantiriladi. Teskari yo‘nalishda aylantirilganda undan uchib
chiqadigan kukun kishining ko‘ziga tushadi va xavfsizlik texnikasi qoidalarining buzilishiga olib
keladi. Shuning uchun elektr charxlardan foydalanishda charxdagi himoya oynasini to‘sib olish yoki
himoya ko‘zoynagi taqib olinadi.
Charxlash natijasida tig‘larda hosil bo‘ladigan qirovni to‘kish uchun qumqayroq yoki
qayroqtosh, kerosin, suv bilan namlab turiladi. Kerosin qirovni tez to‘kishga yordam beradi. Qayrash
vaqtida tig‘larning o‘tmaslanib qolmasligiga e’tibor beriladi.
Qirovi to‘kilgan randa tig‘lari kundaga o‘rnatiladi. Bunda, tig‘ning kesuvchi qirrasi kundadan
bir tekis chiqarib o‘rnatiladi. Notekis o‘rnatilgan tig‘ sirtni tekis randalamaydi.
O‘quvchilarga sirtning silliq va tekis chiqishiga sabab bo‘luvchi omillarni o‘rgatishbilan bir
qatorda ortiqcha mehnatsarflamasdan tez va sifatli randalashga o‘rgatiladi. Buning uchun randalardan
foydalanish ketma-ketligi, randalash tartibi va tekislikni tekshirish to‘g‘risida tushuncha berilib, bu
boradagi etarli ko‘nikma va malakalar hosil qilinadi.
Taxta materiallar talab etilgan o‘lchamga keltirib randalangandan so‘ng, ularning qaysi usulda
biriktirilishi, tayyorlanadigan buyumlarning turi,qanday maqsadda ishlatilishiga qarab ularga
34
qo‘shimcha ishlov berish yo‘li bilan zakrov, chok, konish ochiladi, gul chiqariladi va hokazo. Bu
maqsadda maxsus randalardan foydalaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
