Техник ижодкорлик ва дизайн фанининг назарий (лекция) машғулотлари мазмуни

2.50
-
chizma 
Tekis tuguncha eng asosiy va ko`p tarqalgan tuguncha usullaridan 
hisoblanadi. U bezakning asosiy qismi yoki bezak hosil qilishda 
boshqa qismlariga qaraganda markaziy bo`lishi mumkin. Quyida tekis 
tugun yordamida to`qilgan turli xil bezak nusxalar keltirilgan. 
Buralgan tugun. Buning uchun ishchi ipni asosiy iplar ustiga faqat 
chap tomondan qo`yilishi kerak (2.51-chizma, a). O`ng tomondagi 
ishchi ipni esa har doim diagonal bo`yicha pastdan o`tkaziladi. 
To`qish jarayonida tuguncha bemalol buralishi kerak. Buralgandan 
so`ng ipni yana chap tomondan olish zarur. 
2.51-chizma
 

---

~ 176 ~ 
2.52-chizma 2.53-chizma 
Ikkinchi usulda buning aksi bo`ladi, ya‘ni chetki ishchi ipni 
asosiy iplar ustiga faqat o`ng tomondan qo`yilishi kerak. Chap 
tomondagi ishchi ipni esa har doim diagonal bo`yicha pastdan 
o`tkaziladi (2.51-chizma, b). 2.52-chizmada o`ngga va chapga 
buralgan tugunlar keltirilgan. 2.53-chizmada xuddi shunday tugunning 
ikkita ip bilan to`qilishi ko`rsatilgan. 
Do`ngliklar. Markazida bittadan yoki guruh bo`lib joylashgan 
do`ngliklar makrame naqshining manzarali ko`rinishini ta‘minlaydi. 
Ularni quyidagicha hosil qilinadi: 6 ta tekis tugunchalar hosil qilinadi, 
keyin tugunchalar joylashgan asosiy iplar old tomoni ustidan asosiy 
iplarning yuqorisidan teskari tomoniga olib chiqiladi, ishchi iplarini 
esa o`tkazib olinadi: chap tomondagi ishchi ipni yuqori chetidagi 
asosiy va chap ishchi ip orasidan, o`ng tomondagi ishchi ipni esa 
yuqori qismi asosiy va o`ng tomon ishchi iplari orasidan o`tkaziladi. 
Asosiy iplarni 6 ta tekis tugunchalar to`qimasi aylana hosil 
qiladigan qilib tortiladi, yon tomondagi ishchi iplar bilan esa yana 
tekis tuguncha hosil qilinadi (2.54- chizma). 
2.54-chizma 2.55-chizma 

---

~ 177 ~ 
Agarda do`ngliklar bog`lanishi ko`zda tutilgan bo`lsa, unda 
ma‘lum masofada keyingi do`nglikni hosil qilinadi, agarda bitta 
do`nglik kerak bo`lsa to`qishni bezak bo`yicha davom ettiriladi. 
Ikki xil rangli bog`ich. Bunday bezatish bog`ichlaridan eshik 
pardalarida, gultuvak solinadigan to`qimada yoki biror bir naqshga 
qo`shimcha sifatida foydalanish mumkin. 
Ushbu bog`ichni bir xil uzunlikdagi 4 ta ipdan to`qiladi. 
Belgilangan buyumdan to`rt barobar uzun qilib iplar kesib olinadi, 
ularni o`rtasidan bukiladi va asosiy ipga bog`lanadi. Keyin tekis 
tuguncha to`qiladi. Shundan so`ng yon tomondagi ishchi iplarni 
o`rtaga olinadi va avvalgi o`rtada bo`lgan asosiy iplardan tekis 
tuguncha to`qiladi (2.55-chizma). 
Наr bir tugunchadan so`ng iplarning o`rni almashtiriladi. Ushbu 
tasmani bir xil rangli materialdan yoki turli rangli iplardan to`qish 
mumkin. 
Pikoli bog`ich. Bog`ich uchun 4 ta ip kerak bo`ladi, o`rtadagi 
ikkita asosiy iplarning uzunligi buyum uzunligiga teng bo`ladi. Ikki 
chetki ishchi iplar - birinchi holatda ikki barobar uzun, ikkinchi 
holatda - 6,5 barobar uzun bo`ladi. Tugunchalar bir-biridan bir xil 
masofada bo`lishi uchun kartondan chizg`ich qirqib olinadi. Asosiy 
iplar ustida tekis tuguncha to`qiladi, keyin asosiy va ishchi iplar 
o`rtasiga karton chizg`ich joylashtiriladi va keyingi tuguncha hosil 
qilinadi (2.56- chizma, a). Chizg`ichni olib qo`yib ishni davom 
ettiriladi. 
Shu usulda piko bog`ichli tugunchani hosil qilish mumkin. Uchta 
tekis tugunchadan keyin iplar orasiga chizg`ich joylashtiriladi va 
keyingi uchta tugunchani to`qiladi, chizg`ichni olib qo`yiladi va uchta 
yangi hosil qilingan tugunchalarni avvalgilari tomon suriladi (2.56-
chizma, b). Pikoni o`z xohishiga qarab guruhlashtirish mumkin. 2.57-
chizmada piko tugunchani hosil qilishning turli usullari berilgan. 

---

~ 178 ~ 
2.56-chizma 
Ishchi iplarda tugunchali bog`ich. Bog`ichning ishchi iplaridan 
oddiy tugunchalar hosil qilinsa, u yana ham chiroyli bo`ladi. 
Tugunchalarni yon tomonlarda turlicha joylashtirish mumkin. 2.56- 
chizma, a va b - tekis tuguncha ishchi iplaridagi oddiy tugunchalar 
bilan ketma-ket keladi. Ishchi iplar buyumdan to`rt barobar uzun 
bo`ladi. 
2.57-chizma 

---

~ 179 ~ 
2.58-chizmada tekis uchta tugunchadan keyin ishchi iplardan 3-4 
oddiy tugunchalar to`qilishi ko`rsatilgan. Ulardan yarim aylanani hosil 
qilib, yana uchta tekis tugun to`qiladi. Ishchi iplar asosiy iplardan to`rt 
barobar uzun olinadi.
2.58-chizma 
Asosiy iplarda tugunchali bog‘ich. Ushbu bog`ich uchun 4 ta ip 
kerak bo`ladi. Ikkita asosiy ip buyumdan ikki barobar uzun, ishchi 
iplar 2,5 barobar uzun bo`lishi kerak. Ishchi iplarni gorizontal asosiy 
ipga mahkamlanadi va 1-2 ta tekis tuguncha hosil qilinadi, keyin 
ikkita asosiy vertikal iplardan bitta oddiy tuguncha hosil qilinadi va 
yana tekis tuguncha to`qiladi (2.59-chizma), tugunchalar sonini 
o`zgartirish mumkin (2.60-chizma). 
2.59-chizma 2.60-chizma 

---

~ 180 ~ 
 
2.61-chizma 
Fonli (asosli) naqsh yoki «shaxmat» to`r. Tekis tugunchalarni 
shaxmat tartibida joylashtirib yoki iplar to`plamidan hosil qilib bu 
naqshni boshqa ko`rinishdagi bezaklar uchun asos (fon) sifatida 
foydalanish mumkin. Ushbu holatda iplar soni to`rtga bo`linishi va 
ularning barchasi buyum uzunligidan 3,5 barobar uzun bo`lishi kerak, 
chunki bu tugunda asosiy va ishchi iplar almashib to`qiladi (2.61-
chizma). Rasmda bu tugunning to`qilish usuli va ishlatilishi 
ko`rsatilgan.
Zig-zag bog`ich. Ikkita yoki iplar to`plamidan to`qilgan zig-zag 
bog`ich chiroyli ko`rinadi. Unda ikkita ipning bittasini tarang tortib 
turiladi, ikkinchi ipni shu birinchi ip atrofida aylantirib to`qiladi. 
So`ngra, aksincha, ikkinchi ipni tarang tortib turiladi, birinchi ipni shu 
ikkinchi ip atrofida aylantirib to`qiladi va hokazo (2.62-chizma). 
Bunda ip buyum uzunligiga nisbatan uch barobar uzun olinadi. 
Rasmda iplarning o`rnini almashib turishi raqamlar bilan ko`rsatilgan. 
2.62-chizma 

---

~ 181 ~ 
Gorizontal tugun. Bu tugunni hosil qilish uchun asosiy gorizontal 
ipga 2 ta ishchi ipni mahkamlaymiz. Hosil bo`lgan 4 ta ipning 
uchlaridagi chetki chap ipi asosiy ip, qolgan 3 ta ipni ishchi ip deb 
olinadi. 1-asosiy ipni o`ng qo`l bilan gorizontal ravishda barcha ishchi 
iplarning ustidan tortiladi. Asosiy ipning buklangan joyini 
to`g`nog`ichlab olinadi (2.63-chizma, a). 
2.63-chizma 
Chap qo`l bilan 2 ishchi ipni chap tomonidan asosiy ip ustidan 
olib o`tilib birinchi halqa hosil qilinadi( 2.63-chizma, b). 
So`ngra 2 ishchi ipni asosiy ipda ikkinchi halqa hosil qilib oldinga 
tortiladi (2.63-chizma, d). Hosil bo`lgan 2 ta halqani tekislab qo`yiladi 
(2.63-chizma, e). 
Xuddi shunday tarzda 3 va 4- ishchi iplar ham to`qiladi. Bu 
tugunlardan bir necha qator gorizontal va diagonal to`qilib, turli 
nusxalar hosil qilish mumkin (2.64, 2.65-chizma). 
 
2.64-chizma 2.65-chizma 
Ishni yakunlash usullari. Biror buyumni to`qishni boshlashni 
bilish bilan birga, uni yakunlashni ham bilish muhimdir. Ishni turlicha 
yakunlash mumkin: kokila, popuk, tekis va hokazo. 
Kokila.
Ishning oxirida bir qator gorizontal tugun to`qiladi. 
Ipning uchlarini tekis qilib qirqiladi. Hosil bo`lgan kokilani tekis, 

---

~ 182 ~ 
to`lqinsimon yoki burchak qilib ham kesish mumkin. Agar to`qilgan 
buyumning ipi bir necha qavat buralgan iplardan tashkil topgan bo`lsa, 
ipning bu buramalarini tarqatib yuborilsa ham bo`ladi. U holda kokila 
hurpayib chiqadi (2.66-chizma). 
2.66-chizma