Tayanch so‘zlar

Markazlashtirilgan buyruqbozlik iqtisodiyotga ega bo‘lgan tizimlar uchun rejalar tuzadigan va amalga oshiradigan siyosiy rahbarlarga muhandislar, iqtisodiyotchilar, kompyuter bo‘yicha muhandislar, sanoat vakillaridan iborat “rejachilar” deb ataluvchi yuksak malakali xodimlar guruhi maslahat berib turadi. Aniqroq qilib aytganda, aynan shu rejachilar qanday tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarilishi kerakligini belgilaydi. (sobik SSSR, XITOY, YUGOSLAVIYA va boshq.).

Bozor iqtisodiyoti deganda biz xo‘jalik yuritishni shunday tizimini tushunamizki, bunda ko‘plab alohida xaridorlar va sotuvchilar jamlanib, nima, qanday va kim? savollariga javob beradi, ya’ni resurslar talab va taklif qonuniga binoan ishlatiladi.

Bozor iqtisodiyotiga xos yana bir qancha jihatlar bor. Ulardan biri – mulkchilik (ishlab chiqarish vositalariga ega bo‘lish). Bozor tizimida ishlab chiqarish vositalari xususiy shaxslarga tegishlidir. Xususiy mulkchilik odamlarni sotilishi va foyda keltirishi mumkin bo‘lgan tovarlar ishlab chiqarishga undaydi.

Foyda ketidan quvish – bozor tizimining ikkinchi jihatidir. Bu narsa ishlab chiqaruvchilarni xaridorgir tovarlar ishlab chiqarishga va ularni bozorga sotib olinishi mumkin bo‘lgan narxda etkazib berishga majbur qiladi. Foydaga undashning aynan shu talabi sotuvchilarni mahsulotni eng kam xarajat bilan ishlab chikarishga majbur qiladi. CHunki eng kam xarajat: 1) foydani, ya’ni sotiladigan narx bilar xarajatlar orasidagi tafovutni oshirish; 2) raqobatchilar bilan kurashda narxni pasaytirish; 3) xar ikkalasiga erishish imkonini beradi.

Bozor iqtisodiyotini narxlar boshqaradi, resurslar esa, talab va taklif qonuniga muvofiq ishlatiladi.