Таянч концпект

3-mavzu. Tashqi savdoni davlat tomonidan tartibga solish va boshqarish yo‘llari.


Reja:
3.1. Xalqaro savdoda davlat tomonidan tartibga solishning tarifli usullari va notarif usullari.
3.2. Tarif siyosatining asosiy ko‘rinishlari, afzallik va kamchiliklari.
3.1. Xalqaro savdoda davlat tomonidan tartibga solishning tarifli usullari va notarif usullari
Masshtab samarasi orqali ishlab chiqarish omillari bilan bir xil yoki deyarli bir xil ta’minlangan mamlakatlar o‘rtasidagi savdo tushuntiriladi. Masshtab samarasi orqali texnologik jihatdan bir biriga yaqin, hattoki bir xil tovar ishlab chiqaradigan mamlakatlar o‘rtasidagi savdoni ham tushuntirish mumkin.Masshtab samarasi (economies of scale) – ishlab chiqarishning shunday rivojlanishiki, bunda omillar sarfining bir birlikka o‘sishi ishlab chiqarish bir birlikdan ko‘proqqa o‘sishiga olib keladi.
Monopolistik raqobat sharoitida savdo
Ma’lumki xalqaro savdoda sof mukammal raqoba ancha kam uchraydi, buning sababi jahon xom-ashyo va tovarlar bozorining bo‘lishib olinganligi va xalqrao bozorlarda o‘ziga xos oligopoliya va monopoliyalarning vujudga kelganligidir. Monopolistik raqobat asosidagi savdo nazariyasining rivojlanishiga katta hissa qo‘shgan olim Pol Krugman bo‘ldi.
Tarmoq ichidagi savdo va tarmoqlararo savdoning farqlari
Tarmoq ichidagi savdo – bu mamlakatlar o‘rtasida bir tarmoqning differensiyalashgan mahsulotlari bilan savdo qilishidir.
Tarmoqlararo savdo mamlakatlarning turli tarmoqlarning gomogen mahsulotlari bilan savdo qilishidir.
Differensiyalashgan tovarlar bilan tarmoq ichidagi savdoni sabablari quyidagilar:

· Iste’molchilar istak va hoxishlari har xil;

· Kesishuvchi talab;
· Keng ko‘lamda ishlab chiqarish effekti
Linderning kesishuvchi talab nazariyasi
Kesishuvchi talab nazariyasi bu xalqaro savdoni talab tomonidan tushuntiruvchi kamdan kam nazariyalarning biridir. Bu nazariyaga ko‘ra mamlakat eksporti importyor-mamlakatdagi talabga bog‘liq. Kamdan kam tovarlar faqat eksport uchun ishlab chiqariladi. Tovarlarning asosiy qismi ichki bozorda sotiladi, ichki iste’mol to‘liq qondirilgandan keyingina bu tovar eksport qilinadi. Bu tovarni xorijiy mamlakatlarda sotishda bu mamlakatdagi talab tarkibi o‘z mamlakatidagi talab o‘xshash bo‘lgan mamlakatni tanlash maqsadga muvofiq. Ikki mamlakatda talab tarkibi ko‘proq daromad darajasiga bog‘liq bo‘ladi, daromad qanchalik yuqori bo‘lsa sifatli tovarga bo‘lgan talab ortib boradi.
Har qanday davlatning tashqi savdo siyosati hukumatning umumiqtisodiy yo‘nalishining muhim tarkibiy qismi sanaladi, yanada torroq ma’noda esa eksport-import tovar oqimlari hajmi, tovar tarkibi va jug‘rofiy yo‘nalishini tartibga solish bilan bog‘liq byudjet-soliq faoliyati sohalaridan biridir.