Tavarlarni kimyoviy tarkibi asosida sinflash va sertifikatlash fanining mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishidagi ahamiyati

Sertifikatlashtirish va nazorat organlari 

─labaratoriyaning tashkiliy sxemasi; 

─labaratoriya tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlarni ro’yxati; 

─ish sifatini ta’minlovchi umumiy talablar; 

─standartlar, metodikalar, instruksiyalar va normativ hujjatlar; 

─mijozlardan axborot olish; 

─reklamalarni joylashtirish; 

─laboratoriya jixozlarini tekshirishning umumiy dasturlari; 

─laboratoriya jixozlari har bir turining instruksiyalari; 

─namunalar identifikatsiya qoidalari; 

─ro’yxatga olingan tadqiqot protokollarining ma’lumoti. 

 Tovarlarni ishlab chiqarishni rejalashtirish. 

Mahsulotlarni 

ishlab 

chiqarishni 

rejalashtirish 

doimo 

bozor 

qonunlari 

asosida 

iste’molchilarni 

talabini 

o’rganib 

borishni 

davlat 

miqyosida 

amalga 

oshirish 

kerak. 

Ishlab 

chiqarish 

tovarlariga 

iste’molchilarning 

talabi 

bo’lmasa 

bu 

tovarlarni 

yaratish 

ularni 

ishlab  chiqarishga  tadbiq  etish,  yangi  tovarlarni  sifat  ko’rsatkichlarini 

---

59 

 

yaxshilash  to’grisidagi  ilmiy  nazorat  va  ishlab  chiqarish  tomonlarini  bir  vaqtda 

amalgam oshirish kerak bo’ladi. 

Xozirda  halqaro  mexnat  bozorida  resurslar  taqsimoti  va  ko’p  rivojlangan 

davlatlarda  ishlab  chiqarish  tovarlarini  yuqori  sifat  ko’rsatkichlariga  ega  ekanligi 

bu  dunyo  miqyo'sida  texnika  -  texnologiyani  rivojiga  yangi-yangi  uskunalarni 

yaratishga ishlab chiqarish tovarlari raqobatini oshirishga olib bormoqda.  

Bu  borada  rivojlangan  mamlakatlar  zamonaviy  uskunalar  bilan  o’zlarining 

ishlab  chiqarish  korxonalarini  yangidan  ta’minlash  shu  davlatlarda  mahsulotlarni 

ishlab chiqarish potensiali oshib borishiga olib kelmoqda. 

Xozirda qo’shma korxonalarni barpo etilishi O’zbekistonda ishlab chiqarish 

mumkin  bo’lgan  mahsulotlarni  sifat  ko’rsatkichlarini  boshqarishga  xizmat 

qilmoqda. 

Mahsulotlarni  sifat  ko’rsatkichlarini  ishlab  chiqarishga  kiritishda,  ishlab 

chiqarish  davrida  ish  uskunalarini  ekspluatastiya  potenstiali  ta’min  etishdagi 

iste’molchilar  talabini  doimo  qondirishda,  sifat  ko’rsatkichlarini  boshqarishni 

ma’lum tomonga yo’naltirishda qilinadigan barcha ishlar va ishlab chiqarish uchun 

ta’sir  etadigan  barcha  faktorlar  mahsulotlarni  sifat  ko’rsatkichlarini  ta’minlashda 

asosiy  omil  xisoblanadi.  Ishlab  chiqarish  potensiali  boshqarishda  sifatli 

mahsulotlarni yaratishda 4 ta faktor katta rol o’ynaydi: 

1)

 

Ishlab 

chiqarishdan 

oldingi 

davr 

proektlash, 

ya’ni 

 loyihalash davri deyiladi;  

2)

 

Mahsulotlarni ishlab chiqarish davri; 

3)

 

Mahsulotlarni etkazish ya’ni realizastiyalash davri; 

4)

 

Mahsulotlardan foydalanish ya’ni istemol davri . 

1-davrda,  ishlab  chiqarishga  kerak  bo’lgan  mahsulotlarni  rejalashtirish 

davrida  shunga  o’xshash  mahsulotlarni  o’rganish  orqali  yangi  mahsulotlarni  sarf 

ko’rsatkichlarini yuqori darajaga  yetkazishni ta’minlovchi omillarni o’ylab  topish 

lozim. 

---

60 

 

Bozor  iqtisodiyotining  asosiy  qonuni  esa  talab  va  taklif  bo’lgani  uchun  har 

bir  ishlab  chiqarilgan  tovarga  iste’molchilarni  qo’ygan  taklifi  katta  ahamiyatga 

ega.  Shuning  uchun  bozor  sharoitida  iste’molchilarnii  talabi  davriga  nisbatan 

ishlab chiqarish korxonalariga doimo yangi taklif beriladi. Shu sababli tovarlarning 

sifat  ko’rsatkichlari  doimo  yaxshilanib  borishligi  ularnig  bozor  sharoitida 

raqobatdoshligini  oshrib  yuboradi.  Shuning  uchun  xalq  xo’jaligida  yangi  turdagi 

segmentlar bunyod etiladi. Ishlab chiqarilayotgan tovarlarning sifatlari yaxshilanib 

ularga  bo’lgan  talab  ortdi.  Shuning  uchun  bozor  sharoitida  ishlab  chiqarish 

strukturasi bilan iste’molchilar orasida doimo raqobat sodir bo’ladi. Shuning uchun 

bozor  sharoitida  ishlab  chiqarishdagi  korxonalarga  mahsulotni  ishlab  chiqarish 

davrida  ularning  sifatiga  qo’yiladigan  talablar  doimo  o’zgaruv

 

bo’ladi.  Shuning 

uchun  tayyorlangan  mahsulotning  sifatini  har  tamonlama  tahlil  qilib  ularning 

iqtisodiy  barqarorligini  chiqarilayotgan  mahsulotni  miqdori,  ularning  potensialiga 

ya’ni korxona uskunalariga quvvatiga xom─ashiyo sifatiga bog’liq. Shuning uchun 

mahsulotlarning  sifatini  boshqarish  yangi  assortimentdagi  mahsulotlarni  yaratish, 

ishlab  chiqarishni  rivojlantirishga  texnologiyalarni  yaratishga  asosiy  omil 

bo’ladi[13,15]. 

Mahsulot  sifati  -  uning  ma’lum  ehtiyojlarini  qondirish  uchun  yaroqliligini 

belgilab beradigan xususiyatlar yig’indisidir. 

Mahsulot  sifati  -  uning  barcha  xususiyatlarini  emas  balki  mahsulotning 

ma’lum  ehtiyojlarini  qondira  olish imkoniyatlari  bilan bog’liq xususiyatlarini  o’z 

ichiga oladi. 

Mahsulot sifatini boshqarish deganda, mahsulotni ishlab chiqarish, ishlatish 

va  iste’mol  qlishda  uning  sifatining  zarur  darajasini  belgilash,  ta’minlash  va 

sifatini  muntazam  kontrol  qilish  hamda  unga  ta’sir  qiluvchi  shart  sharoit  va 

omillarni sobitlik bilan ta’sir ettirish orqali amalga oshiriladi. 

Sifat masalasi – xo’jalik faoliyatining hamma jixatlarini qamrab oladi. 

Yuqori  sifat  -  bu  mehnat  va  moddiy  resurslarni  tejash  eksport 

imkoniyatlarini  oshirish  provad  natijasida  esa  jamiyat  ehtiyojlarini  yaxshiroq, 

---

61 

 

yanada  to’laroq  qondirish  demakdir.  Biz  sifat  muammosini  juda  keng  ma’noda 

tushunamiz. Bu muammo xo’jalik faoliyatini hamma sohalarini o’z ichiga oladi. 

Yuqori  sifat  deganda  -  bu  mehnat  va  moddiy  resurslarni  tejash  eksport 

imkoniyatlarini  oshirish  provad  natijasda  esa  jamiyat  ehtiyojlarini  yaxshiroq, 

yanada  to’laroq  qondirish  ma’nosini  tushanamiz.  Shu  boisdan  ham  boshqarish 

butun  mexanizmini,  modiy  va  nomoddiy  rag’batlantirishning  butun  sistemasi 

injener  va  konstruktorlarning  kuch  g’ayratlarini, ishchilarping mahorati, mahsulot 

sifatini oshirishga qaratish zarur.  

 Tovarlarni ishlab chiqarishdagi talablar. 

Chiqarilayotgan  mahsulot  sifatini  oshirish  uchun  kurashishning  navbatdagi 

butunlay yangi bosqichi uchun shart - sharoitlar mavjudligini ko’rsatmoqda. 

Mahsulot  sifati  muammosini  hal  etish  yana  shuning  uchun  murakkab 

kompleks ya’ni bir vaqtning o’zida ham ilmiy ham texnikaviy, ham iqtisodiy ham 

siyosiy muammolarni hal etish lozim. 

Ma’lumki,  mahsulot  sifati,  uning  yaratish  va  iste’mol  qilishning  barcha 

bosqichlarida,  ilmiy  tadqiqot,  loyiha  -  konstruktorlik,  texnologik  va  iqtisodiy  ish 

olib borish jarayonida undan foydalanishni ommaviy joriy qilishda shakllanadi. 

Mamlakatimizda  hamda  chet  ellarda  mahsulot  sifatini  boshqarishning  ba’zi 

forma  va  metodlari  to’g’risida  gapirishdan  oldin  «Mahsulot  sifati»  va  «Mehnat 

sifati» tushunchalarini ko’rib chiqaylik. 

Sanoat  korxonalarining  ishlab  chiqarish  faoliyati  jamiyat  ehtiyojlarini 

so’ndirish  uchun  zarur  bo’lgan  moddiy  boyliklarni  yaratishning  uzuliksiz 

jarayonidan  iboratdir,  ma’lum  ehtiyojlarni  qondirish  uchun  mo’ljallangan  xalq 

xo’jaligi  faoliyatining  buyumlashgan  natijasi  sifatida  qaraladigan  barcha  moddiy 

boyliklar mahsulot deb ataladi. «Mahsulot» tushunchasi umumlashtiruvchi bo’lib, 

ham tayyor mahsulotlarni o’z ichiga oladi. 

Sifat  masalasi  –xo’jalik  faoliyatining  hamma  jihatlarini  qamrab  oladi. 

Yuqori  sifat  -  bu  mehnat  va  moddiy  resurslarni  tejash,  eksport  imkoniyatlarini 

oshirish  pirovard  natijada  esa  jamiyat  ehtiyojlarini  yanada  yaxshiroq,  qondirish 

---

62 

 

demakdir.  Mamlakat  oldida  turgan  xilma-xil  iqtisodiy  va  sosial  vazifalarni 

muvaffaqiyat bilan hal etish uchun mehnat unumdorligini jadal ko’tarishdan, butun 

ijtimoiy ishlab chiqarishning samaradarligini keskin oshirishdan boshqa yo’l yo’q. 

Sifat  va  samaradorlikni  oshirish  faqat  texnikaviy  va  iqtisodiy  vazifa  bo’lib 

qolmay,  balki  sotsial  idealogik  vazifa  hamdir.  Bu  jamiyatni  yanada  rivojlantirish 

jarayonida hal qilinib boradi. Har bir ishchi ishlab

 

chiqarishga qanchalik ko’p kuch 

sarf qilsa mehnat shuncha samarador, Vatanimiz shuncha qudratli bo’ladi. Har bir 

xodimning,  har  bir  oilaning  turmushini  yanada  yaxshilash  uchun,  butun  xalq 

faravonligini oshirish uchun shunchalik ko’p imkoniyatlari yuzaga keladi. 

Vazifa ishlab chiqishning negizida firmalar mahsuldorligini oshirish, barcha 

sifat ko’rsatkichlarini yaxshilashga erishishdan iborat. 

O’zbekiston  bozorlariga  xalq  iste’mol  tovarlarini  ishlab  chiqarish  zarurligi 

sababli  O’zbekistonda  qo’shma  korxonalar  chet  el  investorining  kirib  kelishi 

ta’min etilmoqda. 

Sifat  ko’rsatkichlariga  mos  ravishda,  tovar  ishlab  chiqarish  va  O’zbekiston 

tovarlarini  dunyo  bozoriga  olib  chiqish,  O’zbekistonga  ko’proq  valyuta  tushirish 

va shu bilan O’zbekistonning rivojini ta’minlashga katta etibor qaratilmoqda. 

Yuqori  sifatli  mahsulot  ishlab  chiqarish  bilan  resurslardan  oqilona 

foydalanish  va  ularning  tejamini  ta’minlaydigan  yangi  texnika,  eng  ilg’or 

texnologiya  jarayonlarini  ishlab  chiqarishga  joriy  etish  rahbar  xodimlarga, 

injenerlarga,  konstruktorlarga,  loyihachilarga,  texnologiya  va  mutaxasislarga 

bog’liq. 

Mamlakatimizda  mehnat,  xom-ashiyo,  yoqilg’i,  energetik  resurlar  etarli. 

Asosiy  fondlarimiz  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotlar  hajmi  katta.  Shu  sababli 

hamma  joyda  va  har  ishda  tejamkor  bo’lish,  jamoat  mulkiga  omilkorlik  bilan 

yondashish, ixtiyorimizda  bo’lgan, insonninng qo’li va  aql  zakovati bilan bunyod 

etilgan  narsalarning  hammasidan  moxirona  to’la─to’kis  va  oqilona  foydalanish 

iqtisoliy  siyosatning  o’zagi  bo’lib  bormoqda.  Butun  ishimizning  sifati  va 

---

63 

 

samaradorligini  oshirishni  ta’minlash  uchun  ham  xo’jalikni  hamma  tarmoqlarida 

fan texnikaning ilg’or darajasidan foydalanish zarur. 

Ish sifati va ishlab chiqarish samaradorligidan va ish sifatini oshirish, mehnat 

intizomini  mustahkamlash,  ularni  mehnatga  insonparvarlik  munosabatida  bo’lish 

ruhida tarbiyalash, texnik jihatdan asoslab berilgan. 

Mehnat  normalarini  xo’jalik  hisobini  tejamkorlik  va  sifat  rejalarini  joriy 

etish  belgilangan  ish  hajmining  kam  sonli  ishchilar  bilan  bajarish  sohasidagi 

tartiblarni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. 

 Resurslar  sarfi  texnika-texnologiya  darajasiga  bog’liq  bo’ladi.  Bu  daraja 

qanchalik  yuqori  bo’lsa  ehtiyojlarnii  qondirish  shu  qadar  kam  resurs  talab  qiladi 

yoki aksincha. 

Masalan  eski  texnologiya  sharoitida  10  so’mlik  mahsulot  olish  uchun  bir 

kilovat  elektr  energiya  sarf  qilinsa,  ilg’or  texnologiya  sharoitida  0,5  kilovat 

sarflanadi demak, energoresurs birligi evaziga ikki barobar ko’p mahsulot olinadi. 

Sanoatdagi 

ilg’or 

tajriba 

ilmiy 

ma’lumotlarning 

kengayishi 

chiqarilayotgan  mahsulot  sifatini  oshirish  uchun  kurashning  navbatdagi 

butunlay  yangi  bosqichi  uchun  shart  sharoitlar  mavjudliginii  ko’rsatadi. 

 Tovarlarni 

sifat 

ko’rsatkichlarini 

sertifikatlashtirish 

sohasida 

ISO  ning  faoliyati  -  bu  tashkil  iy  metodik  ta’minotdir.  1985  yilgacha  bu  masala 

bo’yicha sertifikatlashtirish Qo’mitasi (SERTIKO) shug’ullandi. 1985 yillarda esa 

uning faoliyati kengytirilishi bilan bu ko’mita sifat va sertifikatlashtirish (KASKO) 

deb  qayta  nomlandi.  SERTIKO  ishining  yakuni  MESK,  Xalqaro  savdo  markazi, 

BMT  konfrenstiyasi  bilan  hamkorlikda  savdo  va  rivojlantirilish  (YuNKIAD) 

hamda  Sertifikatlashtirish  maxsus  tadqiqotlari  materiallarining  GAT-VTO  si 

bo’ladi.  Shu  asosida xalqaro savdoda sertifikatlashtirishning ro’li kengayib ketdi. 

ISO 

tomonidan 

ishlab 

chiqilgan 

va 

ishlab 

chiqariladigan 

tovarlarni 

sertifikatlashtirish  bo’yicha  yagona  tashkil  iy-metodik  xujjat  sertifikatlashtirish 

jarayonini  garmonizasiyalashtirishdir.  Bu  o’z  o’rnida  alohida  milliy  qonunchilik 

holatlari  farqlariga qaramasdan  sertifikatlashtirish  natijalarini  ikkala  tomon  uchun 

---

64 

 

maqul deb tan olish imkoniyatini oshiradi. ISO shu bilan birga sertifikatllashtirish 

mavjud  bo’lmagan  bazi  mamllakatlarda  sertifikasiyalashtirish  tizimini 

o’tkazishning uslubiy rejasini ishlab chiqdi [16,17].