Tasviriy san’at va qo‘l mehnatiga 0 ‘qitish maxsus

Savollar:
1. Tabiiy ip turlari bo‘icha ma’lumot bering.
2. Sun’iy ip turlari bo‘icha ma’lumot bering.
240

---

3. Tabiiy mato turlari bo‘yicha ma’lumot bering.
4. Sun’iy mato turlari bo‘icha ma’lumot bering.
Adabiyotlar:
1. Aytmetova S.Sh. «Aqli zaif o‘quvchilami mehnatga tay­
yorlash». Т.: “0 ‘qituvchi” 1994.
2. Yusupova N., “Qo‘l mehnatini o‘qitish maxsus metodikasi va 
predmetli -amaliy ta’lim” Т.: «Nizomiy nomidagi TDPU”, 2012.
241

---

GLOSSARIY
Akvarel
Акварель
Aquarium
Suvda oson qoriladigan 
badiiy bo‘yoqlar; shunday 
bo'yoqlardan foydala- 
nishga asoslangan 
rassomlik texnikasi; 
shunday bo‘yoqlar bilan 
solingan rasm.
Applikatsiya
Аппли­
кация
Applacation
1. Rang-barang qog‘oz 
yoki mato parchalarini 
biror narsaga yopishtirib 
yoki tikib naqsh, gul hosil 
qilish y o ii bilan turli 
predmetlami badiiy be- 
zash uchun qo‘llanadigan 
amaliy san’at turlaridan 
biri.
2.Shu usulda hosil 
qilingan naqsh, gul.
Doira
Круг
Circle
Aylana chiziq bilan 
chegaralangan va ushbu 
chiiziqning har bir 
nuqtasidan bitta masofada 
turgan markazga ega 
bo‘lgan yassi geometrik 
shakl. Doirada 
to‘g‘risidagi tasawur 
bolalar sezgi -harakat va 
ko‘rish orqali bu 
shaklning nomini va 
o‘ziga xos xususiyatlarini 
bilib oladilar.
Kar bolalar
Глухие
дети
Deaf
children
Tug'ma yoki ilk yosh 
davrida eshitish 
qobilyatining chuqur va 
turg‘un yo‘qolishi
242

---

oqibatida maxsus pedagog 
yordamisiz nutqni egallay 
ololmaydigan bolalar
Kompen-
satsiya
Компен­
сация
Compe-
sation
1. Biror psixik funksiya 
qisman yoki to‘la ishdan 
chiqqqanda, uning 
vazifasini boshqa kuchli 
rivojlangan sof fimksi- 
yalaming bajarishi (ma­
salan karlarda ko‘rish 
analizatori, ko‘rlarda 
eshitish va muskul 
harakat sezgilari yaxshi 
rivojlangan bo‘ladi);
2. Ta’lim-tarbiya jara­
yonida sog‘lom sezgi 
a’zolariga tayanish yoki 
qisman buzilgan 
funksiyalami qayta qurish 
orqali me’yordan chiqqan 
analizator о‘mini 
toidirish (qoplash);
Konus
Конус
Conus
To‘g‘ri burchakli 
uchburchakning o‘z 
katetlaridan birining 
atrofida aylanishidan hosil 
bo‘lgan geometrik jism. 
Maktabgacha ta’lim 
muassasasining katta 
guruhidan boshlab, 
matematik mashg‘ulot- 
larida faqat to‘g‘ri aylana 
konus ko‘rib chiqiladi. 
Konus bilan tanishish 
bolalalming geometrik 
shakllar to‘g‘risidagi 
tasavvurlarini
243

---

kengaytiradi, yassi 
geometrik shakllar 
to‘g‘risidagi bilimlami 
mustahlamlash va ulardan 
yangi vaziyatlarda 
foydalana olish imkonini 
beradi.
Korreksiya
Коррек­
ция
Correction
Aqliy yoki jismoniy, 
nutqiy rivojlanishida 
muammosi bo‘lgan 
bolalaming mhiy yoki 
jismoniy rivojlanishidagi 
kamchiliklami pedagogik 
usul va chora tadbirlar 
yordamida qisman yoki 
butunlay bartaraf etish. 
Korreksiyalashning aniq 
maqsadi, vazifalari va 
usullari bolaning 
individual xususiyatlari va 
taraqqiyotidagi 
kamchiliklarga qarab 
belgilanadi. Korreksi- 
yalash masalalari maxsus 
pedagogikaning turli 
sohalari - surdopedago- 
gika, tiflopedagogika, 
logopediyada o‘rganiladi.
Ko‘zi ojiz 
bolalar
i
Слабови­
дящие
дети
Child with 
low vision
Ko‘rish qobilyatining 
buzulishi yoki yo‘qolishi 
yuzaga kelgan bolalar. 
Jismoniy rivojlanishdagi 
ushbu muammolar tug‘ma 
yoki hayot davomida 
yuzaga kelishi mumkin.
Ko‘rgazma
Выставка
Exhibition
Moddiy va ma’naviy 
sohadagi faoliyat
244

---

yutuqlarini namoyish 
etish vositasi.
Manzarali 
(dekorativ) 
ioy ishi
Декорати
вное
глиненое
изделие
Decorative 
clay product
Qushlar, hayvonlar, 
odamlar qiyofasining xalq 
o‘yinchoqlari ko‘rinishida 
tasvirlashga qaratilgan 
yasash turi. Maktabgacha 
ta’lim muassaasasining 
katta guruhida qo'lla- 
niladi. Asosiy vazifasi 
chaplash va relyefini 
chuqurlashtirish yoii 
bilan buyumlarga 
manzarali bezak berish 
malakalari va ko‘nik- 
malarini tarbiyalashdan 
iborat.
Metod
Метод
ethod
Yunoncha metodos-yo‘l 
axloq, usul degan ma’noni 
anglatadi.
Metodika
Методика Methodlogy 1. Biron ishni maqsadga 
muvofiq olib boorish
usullari, vositalari, 
metodlari majmui;
2. Olamni ilmiy bilish
taktikasi. 
Pedagogikada bolaning 
ta’lim olishi, tarbiyasi va 
rivojlanishi masalalariga 
oid turli yondoshuvlami 
ifodalaydigan soha.
Mehnat
faoliyati
Трудовая
деятель­
ность
Labor
activity
Mehnat qurollarini ishlab 
chiqarish va ulardan 
foydalanish bilan bog‘liq 
bo‘lgan, tabiat 
ne’matlarini o‘z 
ehtiyojlarini qondirish
245

---

uchun o‘zgartirish va 
moslashtirishga qaratilgan 
insorming maqsadli 
faoliyati. Mehnat turlari: 
aqliy mehnat, jismoniy 
mehnat. Bolalar mehnat 
faoliyatini bir nechta turi 
rnavjud: mehnat va o‘z- 
o‘ziga xizmat ko‘rsatish; 
xo‘jalik maishiy mehnat, 
qo‘l mehnati, tabiat 
qo‘ynida mehnat.
Predmetli
yasash
Пред­
метное
изготов­
ление
Subject to 
make
Bolada predmetlarga xos 
shakl, proporsiya va 
dinamikani aks ettirib 
loydan yasash malakasini 
tarbiyalashga qaratilgan 
vasash turi.
Predmetli
faoliyat
Пред­
метная
деятель­
ность
Subject
activity
Ilk yoshdagi bola faoli- 
yatining yetakchi turi, bu 
faoliyat jarayonida 
predmetlar bajargan 
funksiyalarni anglab 
yetish va ulardan shunga 
ko‘ra foydalana olish 
malakali hosil bo‘ladi.
Rasm
texnikasi
Техника
рисо­
вания
Technology 
of the 
drawing
Ko‘zda namoyon boigan 
obrazning qog‘oz vara- 
g‘ida o‘z aksini topishga 
yordam beradigan vosi- 
talar va usullar tizimi.
Tasawur
(hayolot)
i
Предс­
тавление
Presentation
Hayotiy tajribadan olin- 
gan taassurotlar, ma’lu- 
motlar va tasavvurlami 
ongda qayta ishlash yo‘li 
bilan yangi obrazlar 
yaratishdan iborat psixik
246

---

jarayon. Tasawur faqat 
insonga xos xislat. 
Tasawuming ikki turi 
farqlanadi: Ixtiyoriy 
tasawur (faol tasawur) 
va beixtiyor (sust) tassav- 
vur. Beixtiyor tasav- 
vurning ortiq darajadagi 
ko‘rinishi bu tushdir. 
Shuningdek tiklovchi 
(xotiraga keltiruvchi) va 
ijodiy tasawur turlari 
ham farqlanadi.
Tasvir
Изобра­
жение
Drawing
Biron nima yoki biron 
kimsani tasvirlovchi 
predmet, rasm; biron 
narsaning ko‘z oldiga 
keltirilgan qiyofasi.
Tasviriy
faoliyat
Изобрази
тельная
деятель­
ность
Drawing
Activity
Maktabgacha umumtaTim 
muassasasida 
modellashtiruvchi 
xarakter kasb etgan va 
badiiy -obrazli 
timsollarda o‘z ifodasini 
topadigan faoliyat. 
Mashg‘ulotIarning asosiy 
vazifasi: Bolalarda 
tasvirga borliqning aksi 
sifatidagi mimosabatini 
o‘zgartirish; tasvir bilan 
borliq o‘rtasidagi to‘g‘ri 
nisbatni topa bilish 
malakasini rivojlantirish, 
ya’ni nima tasvirlangan 
boisa, shuni ko‘ra bilish; 
tasvir sharhini 
takomillashtirish ya’ni
247

---

mazmunini tushunish va 
sharhlab berish 
malakasini shakllantirish.
Tahlil
(Analiz)
Анализ
Analis
1 .Asosiy fikrlash opera- 
tsiyalaridan biri bo‘lib, 
uning mohiyati murakkab 
obyektni u tarkib topgan 
qismlarga ajratishdan 
iborat.
2.Butunni tarkibiy qism­
larga bo‘lib o‘rganishni 
ko‘zda tutadigan tadqiqot 
metodi. Pedagogikada 
tahlil har bir element yoki 
hodisa jihatlarini butun- 
ning qismi sifatida o‘rga- 
nishni, o‘rganilayotgan 
predmet yoki hodisani 
tarkibiy qismlarga ajra- 
tishni va ulaming alohida 
tomonlarini ajratib 
ko‘rsatishni bildiradi.
Uchburchak
Тре­
угольник
Triagle
Uchta kesik chiziq bilan 
chegaralangan yassi 
geometrik shakl. Bolalar 
bu shaklning nomi va 
o‘ziga xos jihatlami 
uchburchak shakllarini 
ko‘zlari bilan ko‘rib, 
qoilari bilan ushlab 
o'zlashtiradilar.
Faoliyat
Дея­
тельность
Activity
1 .Inson va atrof muhit 
o'rtasidagi o‘zaro 
munosabatlarining o‘z -
o'zidan rivojlanadigan 
tizimi, insonning atrof 
muhitga nisbatan o‘ziga
248

---

xos munosabati, uning 
asosini insonlar manfaat- 
lari yo‘lida maqsadga 
o‘zgartirish va yaratish 
tamoyillari tashkil etadi.
2.Psixologiyaning yetak- 
chi tushunchalaridan biri 
boiib, atrofhi o‘rab tur- 
gan voqelik bilan o‘zaro 
munosabatning faolligini 
ta’kidlaydi. Bunday 
munosabat jarayonida 
sub’ektning psixik 
faoliyatida ham da ushbu 
faoliyat yo‘naltirilgan 
obyektda o‘zgarishlar 
sodir bo‘ladi.
249

---

MUNDARIJA